Ахборот хавфсизлиги ва уни таъминлаш йўллари Режа: Режа: 1. Ахборотларга нисбатан мавжуд хавфсизликларнинг асосий тушунчалари ва унинг таснифи 2. Ахборот.

Презентация:



Advertisements
Похожие презентации
1 номли илмий-оммабоп рисоласининг ТАҚДИМОТИ Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «ЎЗБEКИСТOН РEСПУБЛИКAСИ ДAВЛAТ МУСТAҚИЛЛИГИНИНГ ЙИГИРМА.
Advertisements

Ахборот хавфсизлиги ва уни таъминлаш йўллари Режа: Режа: 1. Ахборотларга нисбатан мавжуд хавфсизликларнинг асосий тушунчалари ва унинг таснифи 2. Ахборот.
1 номли илмий-оммабоп рисола ТАҚДИМОТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ «ЎЗБEКИСТOН РEСПУБЛИКAСИ ДAВЛAТ МУСТAҚИЛЛИГИНИНГ ЙИГИРМА ЙИЛЛИК БAЙРAМИГA.
Транксрипт:

Ахборот хавфсизлиги ва уни таъминлаш йўллари Режа: Режа: 1. Ахборотларга нисбатан мавжуд хавфсизликларнинг асосий тушунчалари ва унинг таснифи 2. Ахборот хавфсизлигининг ташкилий-маъмурий таъминоти 3. Компьютер вируслари, уларнинг классификацияси ва улар билан курашиш механизмлари

1. Ахборотларга нисбатан мавжуд хавфсизликларнинг асосий 1. Ахборотларга нисбатан мавжуд хавфсизликларнинг асосий тушунчалари ва унинг таснифи тушунчалари ва унинг таснифи Ахборот хавфсизлигига кириш Ахборот хавфсизлигига кириш Тез ривожланиб боратган компьютер ахборот технологиялари бизнинг Тез ривожланиб боратган компьютер ахборот технологиялари бизнинг кундалик хатимизнинг барча жабхаларида сезиларли узгаришларни олиб кундалик хатимизнинг барча жабхаларида сезиларли узгаришларни олиб кирмокда. Хозирда "ахборот тушунчаси" сотиб олиш, сотиш, бирор бошка кирмокда. Хозирда "ахборот тушунчаси" сотиб олиш, сотиш, бирор бошка товарга алмаштириш мумкин булган махсус товар белгиси сифатида тез-тез товарга алмаштириш мумкин булган махсус товар белгиси сифатида тез-тез ишлатилмокда. Шу билан бирга ахборотнинг бахоси куп холларда унинг узи ишлатилмокда. Шу билан бирга ахборотнинг бахоси куп холларда унинг узи жойлашган компьютер тизимининг бахосида бир неча юз ва минг баробарга жойлашган компьютер тизимининг бахосида бир неча юз ва минг баробарга ошиб кетмокда. Шунинг учун тамомила табиий холда ахборотни унга рухсат ошиб кетмокда. Шунинг учун тамомила табиий холда ахборотни унга рухсат этилмаган холда киришдан, касддан узгартиришдан, уни угирлашдан, этилмаган холда киришдан, касддан узгартиришдан, уни угирлашдан, йукотишдан ва бошка жиноий характерлардан химоя килишга кучли зарурат йукотишдан ва бошка жиноий характерлардан химоя килишга кучли зарурат тугилади. тугилади.

Аммо, жамиятнинг автоматлаштиришнинг юкори даражасига Аммо, жамиятнинг автоматлаштиришнинг юкори даражасига интилиши уни фойдаланиладиган ахборот технологияларнинг хавфсизлиги интилиши уни фойдаланиладиган ахборот технологияларнинг хавфсизлиги савиясига боглик килиб куяди. Х,акикатан, компьютер тизимларининг кенг савиясига боглик килиб куяди. Х,акикатан, компьютер тизимларининг кенг куламда ишлатилиши доимо усиб борувчи ахборот хажмини ишлаш куламда ишлатилиши доимо усиб борувчи ахборот хажмини ишлаш жаранларини автоматлаштиришга имкон берсада, бу жаранларни агрессив жаранларини автоматлаштиришга имкон берсада, бу жаранларни агрессив таъсирларга нисбатан ожиз килиб куяди ва, демак, ахборот технологиялардан таъсирларга нисбатан ожиз килиб куяди ва, демак, ахборот технологиялардан фойдаланувчилар олдида янги муаммо-ахборот хавфсизлик муаммоси фойдаланувчилар олдида янги муаммо-ахборот хавфсизлик муаммоси кундаланг булди. Хавфсизлик муаммоси, аслида, янги муаммо эмас, чунки кундаланг булди. Хавфсизлик муаммоси, аслида, янги муаммо эмас, чунки хавфсизлигини таъминлаш хар кандай тизим учун, унинг мураккаблиги, хавфсизлигини таъминлаш хар кандай тизим учун, унинг мураккаблиги, табиатидан катъий назар, бирламчи вазифа хисобланади табиатидан катъий назар, бирламчи вазифа хисобланади

химояланувчи объект ахборот тизими булса, ки агрессив таъсир воситалари химояланувчи объект ахборот тизими булса, ки агрессив таъсир воситалари ахборот шаклда булганда, химоянинг мутлок янги технологияларини ва ахборот шаклда булганда, химоянинг мутлок янги технологияларини ва усулларини яратишга тугри келади. Маълумотларни химояловчи усуллар усулларини яратишга тугри келади. Маълумотларни химояловчи усуллар хамда хакерларга карши харакат воситалар мажмуасини белгилаш максадида хамда хакерларга карши харакат воситалар мажмуасини белгилаш максадида компьютер хавфсизлиги атамаси ишлатила бошланди.Маълумотларни ишловчи таксимланган тизимларнинг пайдо булиши компьютер хавфсизлиги атамаси ишлатила бошланди.Маълумотларни ишловчи таксимланган тизимларнинг пайдо булиши хавфсизлик масаласига янгича ндашишнинг шаклланишига олиб келди. хавфсизлик масаласига янгича ндашишнинг шаклланишига олиб келди. Маълумки, бундай тизимларда тармоклар ва коммуникацион ускуналар Маълумки, бундай тизимларда тармоклар ва коммуникацион ускуналар фойдаланувчиларнинг терминаллари билан марказий компьютерлар уртасида фойдаланувчиларнинг терминаллари билан марказий компьютерлар уртасида маълумотлар алмашишга хизмат килади. Шу сабабли маълумотлар маълумотлар алмашишга хизмат килади. Шу сабабли маълумотлар узатилувчи тармокларни химоялаш зарурияти тугилди ва шунинг билан узатилувчи тармокларни химоялаш зарурияти тугилди ва шунинг билан бирга тармоқ хавфсизлиги атамаси пайдо булди. бирга тармоқ хавфсизлиги атамаси пайдо булди.

Ахборотнинг мухимлик даражаси кадим замонлардан маълум. Шунинг Ахборотнинг мухимлик даражаси кадим замонлардан маълум. Шунинг учун хам кадимда ахборотни химоялаш учун турли хил усуллар кулланилган. учун хам кадимда ахборотни химоялаш учун турли хил усуллар кулланилган. Улардан бири - сирли зувдир. Ундаги хабарни хабар юборилган манзил Улардан бири - сирли зувдир. Ундаги хабарни хабар юборилган манзил эгасидан бошка шахс укий олмаган. Асрлар давомида бу санъат - сирли зув эгасидан бошка шахс укий олмаган. Асрлар давомида бу санъат - сирли зув жамиятнинг юкори табакалари, давлатнинг элчихона резиденциялари ва жамиятнинг юкори табакалари, давлатнинг элчихона резиденциялари ва разведка миссияларидан ташкарига чикмаган. Факат бир неча ун йил олдин разведка миссияларидан ташкарига чикмаган. Факат бир неча ун йил олдин хамма нарса тубдан узгарди, яъни ахборот уз кийматига эга булди ва кенг хамма нарса тубдан узгарди, яъни ахборот уз кийматига эга булди ва кенг таркаладиган махсулотга айланди. Уни эндиликда ишлаб чикарадилар, таркаладиган махсулотга айланди. Уни эндиликда ишлаб чикарадилар, саклайдилар, узатишади, сотадилар ва сотиб оладилар. Булардан ташкари саклайдилар, узатишади, сотадилар ва сотиб оладилар. Булардан ташкари уни угирлайдилар, бузиб талкин этадилар ва сохталаштирадилар. Шундай уни угирлайдилар, бузиб талкин этадилар ва сохталаштирадилар. Шундай килиб, ахборотни химоялаш зарурияти тугилади. килиб, ахборотни химоялаш зарурияти тугилади.

Ахборотни ҳимоя қилиш деганда: Ахборотни ҳимоя қилиш деганда: Ахборотнинг жисмоний бутунлигини таъминлаш, шу билан бирга Ахборотнинг жисмоний бутунлигини таъминлаш, шу билан бирга ахборот элементларининг бузилиши, ки йуқ қилинишига йул қуймаслик; ахборот элементларининг бузилиши, ки йуқ қилинишига йул қуймаслик; Ахборотнинг бутунлигини сақлаб қолган ҳолда, уни элементларини Ахборотнинг бутунлигини сақлаб қолган ҳолда, уни элементларини қалбакилаштиришга (узгартиришга) йул қуймаслик; қалбакилаштиришга (узгартиришга) йул қуймаслик; Ахборотни тегишли хуқуқуларга эга булмаган шахслар ки Ахборотни тегишли хуқуқуларга эга булмаган шахслар ки жаранлар орқали тармоқдан рухсат этилмаган холда олишга йул жаранлар орқали тармоқдан рухсат этилмаган холда олишга йул қуймаслик; қуймаслик; Эгаси томонидан берилатган (сотилатган) ахборот ва ресурслар Эгаси томонидан берилатган (сотилатган) ахборот ва ресурслар фақат томонлар уртасида келишилган шартномалар асосида фақат томонлар уртасида келишилган шартномалар асосида қулланилишига ишониш кабилар тушунилади. қулланилишига ишониш кабилар тушунилади.

Юқорида таъкидлаб утилганларнинг барчаси асосида компьютер Юқорида таъкидлаб утилганларнинг барчаси асосида компьютер тармоқлари ва тизимларида ахборот хавфсизлиги муаммосининг тармоқлари ва тизимларида ахборот хавфсизлиги муаммосининг долзарблиги ва мууимлиги келиб чиқади. Компьютер тизимлари ва долзарблиги ва мууимлиги келиб чиқади. Компьютер тизимлари ва тармоқларида ахборотни ҳимоя остига олиш деганда, берилатган, тармоқларида ахборотни ҳимоя остига олиш деганда, берилатган, сақланатган ва қайта ишланилатган ахборотни ишончлилигини тизимли сақланатган ва қайта ишланилатган ахборотни ишончлилигини тизимли тарзда таъминлаш мақсадида турли восита ва усулларни қуллаш, чораларни тарзда таъминлаш мақсадида турли восита ва усулларни қуллаш, чораларни куриш ва тадбирларни амалга оширишни тушуниш қабул қилинган. куриш ва тадбирларни амалга оширишни тушуниш қабул қилинган. Ушбу курснинг вазифалари: Талабаларда компьютер тармоклари ва тизимларида ахборот Ушбу курснинг вазифалари: Талабаларда компьютер тармоклари ва тизимларида ахборот хавфсизлиги тугрисидаги билимларни шакллантириш; хавфсизлиги тугрисидаги билимларни шакллантириш; Ахборотни химоя килишнинг назарий, амалий ва услубий Ахборотни химоя килишнинг назарий, амалий ва услубий асосларини бериш; асосларини бериш; Талабаларга компьютер тармоклари ва тизимларида ахборот Талабаларга компьютер тармоклари ва тизимларида ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг замонавий усуллари ва воситаларини хавфсизлигини таъминлашнинг замонавий усуллари ва воситаларини куллашни амалий жихатдан ургатиш; куллашни амалий жихатдан ургатиш;

Талабаларни ахборотни химоя килиш буйича ишлаб чикарилган Талабаларни ахборотни химоя килиш буйича ишлаб чикарилган турли хил дастурий махсулотлардан эркин фойдалана олиш имконини турли хил дастурий махсулотлардан эркин фойдалана олиш имконини берадиган билимлар билан таъминлаш; берадиган билимлар билан таъминлаш; Бирлашган тармоқларда ишлаш хавфсизлигининг мураккаблигига Бирлашган тармоқларда ишлаш хавфсизлигининг мураккаблигига қуйидаги мисоллар орқали ишонч уосил қилиш мумкин. қуйидаги мисоллар орқали ишонч уосил қилиш мумкин. 1. Ахборотни узатишда хавфсизликни таъминлашга қуйиладиган 1. Ахборотни узатишда хавфсизликни таъминлашга қуйиладиган талабларни бевосита қуйидаги атамалардан аниқлаш мумкин: талабларни бевосита қуйидаги атамалардан аниқлаш мумкин: конфиденқиалик, аутентификақия, яхлитликни сақлаш, лгоннинг мумкин конфиденқиалик, аутентификақия, яхлитликни сақлаш, лгоннинг мумкин эмаслиги, фойдаланувчанлик, фойдаланувчанликни бошқариш. эмаслиги, фойдаланувчанлик, фойдаланувчанликни бошқариш. 2. Куп ҳолларда яратувчи эътиборидан четда қолган ҳимоя тизимининг 2. Куп ҳолларда яратувчи эътиборидан четда қолган ҳимоя тизимининг камчиликларини аниқлаш мақсадида муаммога қарши томоннинг нуқтаи камчиликларини аниқлаш мақсадида муаммога қарши томоннинг нуқтаи назаридан қараш лозим. Бошқача айтганда, ҳимоянинг у ки бу механизми назаридан қараш лозим. Бошқача айтганда, ҳимоянинг у ки бу механизми ки алгоритмини яратишда мумкин булган қарши чораларни уам куриш ки алгоритмини яратишда мумкин булган қарши чораларни уам куриш лозим. лозим.

3. Химоя воситаларидан барча қарши чоралар мажмуасини уисобга олган 3. Химоя воситаларидан барча қарши чоралар мажмуасини уисобга олган ҳолда фойдаланиш лозим. ҳолда фойдаланиш лозим. 4. Хавфсизликни таъминлаш чоралари тизими яратилганидан сунг бу 4. Хавфсизликни таъминлаш чоралари тизими яратилганидан сунг бу чораларни қачон ва қаерда қуллаш масаласини ечиш лозим. Бу физикавий чораларни қачон ва қаерда қуллаш масаласини ечиш лозим. Бу физикавий жой (маълум ҳимоя воситасини қуллаш учун тармоқ нуқтасини танлаш) ки жой (маълум ҳимоя воситасини қуллаш учун тармоқ нуқтасини танлаш) ки хавфсизликни таъминловчи мантиқий занжирдаги жой (масалан, ахборот хавфсизликни таъминловчи мантиқий занжирдаги жой (масалан, ахборот узатувчи протокол сатхи ки сатхларини танлаш) булиши мумкин. узатувчи протокол сатхи ки сатхларини танлаш) булиши мумкин. 5. Химоя воситалари, одатда, маълум алгоритм ва протоколдан 5. Химоя воситалари, одатда, маълум алгоритм ва протоколдан фарқланади. Уларга биноан барча ҳимоядан манфаатдор ахборотининг фарқланади. Уларга биноан барча ҳимоядан манфаатдор ахборотининг қандайдир қисми махфий булиб қолиши шарт (масалан, шифр калити қандайдир қисми махфий булиб қолиши шарт (масалан, шифр калити куринишида). Бу эса уз навбатида бундай махфий ахборотни яратиш, куринишида). Бу эса уз навбатида бундай махфий ахборотни яратиш, тақсимлаш ва ҳимоялаш усулларини ишлаб чиқиш заруриятини тугдиради. тақсимлаш ва ҳимоялаш усулларини ишлаб чиқиш заруриятини тугдиради. Махфий ва қимматбауо ахборотларга рухсатсиз киришдан ҳимоялаш Махфий ва қимматбауо ахборотларга рухсатсиз киришдан ҳимоялаш энг мухим вазифалардан бири саналади. энг мухим вазифалардан бири саналади.

. Компьютер эгалари ва. Компьютер эгалари ва фойдаланувчиларнинг мулки ууқуқларини ҳимоялаш - бу ишлаб чиқарилатган фойдаланувчиларнинг мулки ууқуқларини ҳимоялаш - бу ишлаб чиқарилатган ахборотларни жиддий иқтисодий ва бошуа моддий уамда номоддий зарарлар келтириши мумкин булган турли киришлар ва угирлашлардан ахборотларни жиддий иқтисодий ва бошуа моддий уамда номоддий зарарлар келтириши мумкин булган турли киришлар ва угирлашлардан ҳимоялашдир. Хозирги кунда хавфсизликнинг бир қанча йуналишларини қайд ҳимоялашдир. Хозирги кунда хавфсизликнинг бир қанча йуналишларини қайд этиш мумкин. этиш мумкин. Ахборот хавфсизлиги деб, маълумотларни йуқотиш ва узгартиришга Ахборот хавфсизлиги деб, маълумотларни йуқотиш ва узгартиришга йуналтирилган табиий ки сунъий хоссали тасодифий ва қасддан йуналтирилган табиий ки сунъий хоссали тасодифий ва қасддан таъсирлардан хар қандай ташувчиларда ахборотнинг химояланганлигига таъсирлардан хар қандай ташувчиларда ахборотнинг химояланганлигига айтилади. Илгариги хавф фақатгина конфиденқиал (махфий) хабарлар ва айтилади. Илгариги хавф фақатгина конфиденқиал (махфий) хабарлар ва хужжатларни угирлаш ки нусха олишдан иборат булса, хозирги пайтдаги хужжатларни угирлаш ки нусха олишдан иборат булса, хозирги пайтдаги хавф эса компьютер маълумотлари туплами, электрон маълумотлар, хавф эса компьютер маълумотлари туплами, электрон маълумотлар, электрон массивлардан уларнинг эгасидан рухсат сурамасдан электрон массивлардан уларнинг эгасидан рухсат сурамасдан фойдаланишдир. Булардан ташкари, бу харакатлардан моддий фойда олишга фойдаланишдир. Булардан ташкари, бу харакатлардан моддий фойда олишга интилиш хам ривожланди. интилиш хам ривожланди.

Ахборотнинг химояси деб, бошқариш ва ишлаб чиқариш Ахборотнинг химояси деб, бошқариш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг ахборот хавфсизлигини таъминловчи ва ташкилот ахборот фаолиятининг ахборот хавфсизлигини таъминловчи ва ташкилот ахборот захираларининг яхлитлилиги, ишончлилиги, фойдаланиш осонлиги ва захираларининг яхлитлилиги, ишончлилиги, фойдаланиш осонлиги ва махфийлигини таъминловчи қатьий регламентланган динамик технологик махфийлигини таъминловчи қатьий регламентланган динамик технологик жаранга айтилади. жаранга айтилади. Ахборотни химоялашнинг мақсадлари қуйидагилардан иборат: Ахборотни химоялашнинг мақсадлари қуйидагилардан иборат: - ахборотнинг келишувсиз чиқиб кетиши, угирланиши, йуқотилиши, - ахборотнинг келишувсиз чиқиб кетиши, угирланиши, йуқотилиши, узгартирилиши, сохталаштирилишларнинг олдини олиш; узгартирилиши, сохталаштирилишларнинг олдини олиш; - шахс, жамият, давлат хавфсизлилигига булган хавф - хатарнинг - шахс, жамият, давлат хавфсизлилигига булган хавф - хатарнинг олдини олиш; олдини олиш; - ахборотни йуқ қилиш, узгартириш, сохталаштириш, нусха кучириш, - ахборотни йуқ қилиш, узгартириш, сохталаштириш, нусха кучириш, тусиқлаш буйича рухсат этилмаган харакатларнинг олдини олиш; тусиқлаш буйича рухсат этилмаган харакатларнинг олдини олиш; - хужжатлаштирилган ахборотнинг миқдори сифатида хуқуқий - хужжатлаштирилган ахборотнинг миқдори сифатида хуқуқий тартибини таъминловчи, ахборот захираси ва ахборот тизимига хар тартибини таъминловчи, ахборот захираси ва ахборот тизимига хар

қандай ноқонуний аралашувларнинг куринишларининг олдини олиш; қандай ноқонуний аралашувларнинг куринишларининг олдини олиш; - ахборот тизимида мавжуд булган шахсий маълумотларнинг шахсий - ахборот тизимида мавжуд булган шахсий маълумотларнинг шахсий махфийлигини ва конфиденциаллигини сақловчи фуқароларнинг махфийлигини ва конфиденциаллигини сақловчи фуқароларнинг конституцион хуқуқларини химоялаш; конституцион хуқуқларини химоялаш; - давлат сирини, қонунчиликка мос хужжатлаштирилган ахборотнинг - давлат сирини, қонунчиликка мос хужжатлаштирилган ахборотнинг конфиденциаллигини сақлаш; конфиденциаллигини сақлаш; - ахборот тизимлари, технологиялари ва уларни таъминловчи - ахборот тизимлари, технологиялари ва уларни таъминловчи воситаларни яратиш, ишлаб чиқиш ва қуллашда субъектларнинг хуқуқларини воситаларни яратиш, ишлаб чиқиш ва қуллашда субъектларнинг хуқуқларини таъминлаш.Ахборот хавфсизлиги. Ахборот хавфсизлигининг долзарблашиб таъминлаш.Ахборот хавфсизлиги. Ахборот хавфсизлигининг долзарблашиб бориши, ахборотнинг стратегик ресурсга айланиб бориши билан изохлаш бориши, ахборотнинг стратегик ресурсга айланиб бориши билан изохлаш мумкин. Замонавий давлат инфратузилмасини телекоммуникация ва ахборот мумкин. Замонавий давлат инфратузилмасини телекоммуникация ва ахборот тармоклари хамда турли хилдаги ахборот тизимлари ташкил этиб, ахборот тармоклари хамда турли хилдаги ахборот тизимлари ташкил этиб, ахборот технологиялари ва техник воситалар жамиятнинг турли жабхаларида кенг технологиялари ва техник воситалар жамиятнинг турли жабхаларида кенг кулланилмокда (иктисод, фан, таълим, харбий иш, турли технологияларни кулланилмокда (иктисод, фан, таълим, харбий иш, турли технологияларни бошкариш ва х.к.) бошкариш ва х.к.)

Ахборот хавфсизлиги деб, маълумотларни йуқотиш ва узгартиришга Ахборот хавфсизлиги деб, маълумотларни йуқотиш ва узгартиришга йуналтирилган табиий ки сунъий хоссали тасодифий ва қасддан йуналтирилган табиий ки сунъий хоссали тасодифий ва қасддан таъсирлардан хар қандай ташувчиларда ахборотнинг химояланганлигига таъсирлардан хар қандай ташувчиларда ахборотнинг химояланганлигига айтилади. Илгариги хавф фақатгина конфиденқиал (махфий) хабарлар ва айтилади. Илгариги хавф фақатгина конфиденқиал (махфий) хабарлар ва хужжатларни угирлаш ки нусха олишдан иборат булса, хозирги пайтдаги хужжатларни угирлаш ки нусха олишдан иборат булса, хозирги пайтдаги хавф эса компьютер маълумотлари туплами, электрон маълумотлар, хавф эса компьютер маълумотлари туплами, электрон маълумотлар, электрон массивлардан уларнинг эгасидан рухсат сурамасдан электрон массивлардан уларнинг эгасидан рухсат сурамасдан фойдаланишдир. Булардан ташкари, бу харакатлардан моддий фойда олишга фойдаланишдир. Булардан ташкари, бу харакатлардан моддий фойда олишга интилиш хам ривожланди интилиш хам ривожланди

Ахборотнинг химояси деб, бошқариш ва ишлаб чиқариш Ахборотнинг химояси деб, бошқариш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг ахборот хавфсизлигини таъминловчи ва ташкилот ахборот фаолиятининг ахборот хавфсизлигини таъминловчи ва ташкилот ахборот захираларининг яхлитлилиги, ишончлилиги, фойдаланиш осонлиги ва захираларининг яхлитлилиги, ишончлилиги, фойдаланиш осонлиги ва махфийлигини таъминловчи қатьий регламентланган динамик технологик махфийлигини таъминловчи қатьий регламентланган динамик технологик жаранга айтилади. жаранга айтилади.

Ахборот хавфсизлиги. Ахборот хавфсизлигининг долзарблашиб Ахборот хавфсизлиги. Ахборот хавфсизлигининг долзарблашиб бориши, ахборотнинг стратегик ресурсга айланиб бориши билан изохлаш бориши, ахборотнинг стратегик ресурсга айланиб бориши билан изохлаш мумкин. Замонавий давлат инфратузилмасини телекоммуникация ва ахборот мумкин. Замонавий давлат инфратузилмасини телекоммуникация ва ахборот тармоклари хамда турли хилдаги ахборот тизимлари ташкил этиб, ахборот тармоклари хамда турли хилдаги ахборот тизимлари ташкил этиб, ахборот технологиялари ва техник воситалар жамиятнинг турли жабхаларида кенг технологиялари ва техник воситалар жамиятнинг турли жабхаларида кенг кулланилмокда (иктисод, фан, таълим, харбий иш, турли технологияларни кулланилмокда (иктисод, фан, таълим, харбий иш, турли технологияларни бошкариш ва х.к.) бошкариш ва х.к.)

1. Химоянинг бузилишлари. Корхонага тегишли ахборотни сақлаш 1. Химоянинг бузилишлари. Корхонага тегишли ахборотни сақлаш ва ишлатиш хавфсизлигига зарар келтирувчи уар қандай харакатлар. ва ишлатиш хавфсизлигига зарар келтирувчи уар қандай харакатлар. 2. Химоя механизми. Химоянинг бузилишларини аниқлаш ва 2. Химоя механизми. Химоянинг бузилишларини аниқлаш ва бартараф этиш, ҳамда бузилишлар оқибатини йуқотиш механизмлари. бартараф этиш, ҳамда бузилишлар оқибатини йуқотиш механизмлари. 3. Химоя хизмати. Маълумотларни ишлаш тизимлари ва корхонага 3. Химоя хизмати. Маълумотларни ишлаш тизимлари ва корхонага тегишли ахборотни ташиш хавфсизлиги савиясини кутаришга тегишли ахборотни ташиш хавфсизлиги савиясини кутаришга мулжалланган сервис хизмати. мулжалланган сервис хизмати. Химоянинг бузилиши. Компьютер тизими ки тармоги ҳимоясини Химоянинг бузилиши. Компьютер тизими ки тармоги ҳимоясини бузишга уринишларни компьютер тизимини ахборотни таъминловчи объект бузишга уринишларни компьютер тизимини ахборотни таъминловчи объект сифатида куриш орқали классификақиялаш мумкин. сифатида куриш орқали классификақиялаш мумкин.

Турлаш (модификация). Ресурсдан нафацат ноцонуний фойдаланишга Турлаш (модификация). Ресурсдан нафацат ноцонуний фойдаланишга йул очилади, балки ресурс бузгунчи томонидан узгартирилади. Натижада йул очилади, балки ресурс бузгунчи томонидан узгартирилади. Натижада ахборотнинг яхлитлиги бузилади. Бундай бузилишларга мисол тарицасида ахборотнинг яхлитлиги бузилади. Бундай бузилишларга мисол тарицасида файлдаги маълумотлар мазмунини узгартирилишини, программанинг файлдаги маълумотлар мазмунини узгартирилишини, программанинг вазифалари ва характеристкаларини узгартириш мацсадида уни вазифалари ва характеристкаларини узгартириш мацсадида уни модификациялашни, тармоц орцали узатилатган ахборотлар мазмунини модификациялашни, тармоц орцали узатилатган ахборотлар мазмунини узгартирилишини ва х. курсатиш мумкин. узгартирилишини ва х. курсатиш мумкин. Сохталаштириш (фальсификация). Тизимга сохта объект Сохталаштириш (фальсификация). Тизимга сохта объект киритилади. Натижада ахборотнинг аслига тугрилиги (аутентичностлиги) бузилади. Бундай бузилишларга мисол тарицасида тармоц орцали ясама киритилади. Натижада ахборотнинг аслига тугрилиги (аутентичностлиги) бузилади. Бундай бузилишларга мисол тарицасида тармоц орцали ясама маълумотларни узатиш ки файлга зувларни цушишни курсатиш мумкин. маълумотларни узатиш ки файлга зувларни цушишни курсатиш мумкин.

2. Ахборот хавфсизлигининг ташкилий- маъмурий таъминоти 2. Ахборот хавфсизлигининг ташкилий- маъмурий таъминоти Ахборотни ишончли химоя механизмини яратишда ташкилий Ахборотни ишончли химоя механизмини яратишда ташкилий тадбирлар мухим рол уйнайди, чунки конфиденциал ахборотлардан тадбирлар мухим рол уйнайди, чунки конфиденциал ахборотлардан рухсатсиз фойдаланиш асосан, техник жихатлар билан эмас, балки химоянинг элементар коидаларини эътиборга олмайдиган фойдаланувчилар рухсатсиз фойдаланиш асосан, техник жихатлар билан эмас, балки химоянинг элементар коидаларини эътиборга олмайдиган фойдаланувчилар ва ходимларнинг жинояткорона харакатлари, бепарволиги, совукконлиги ва ва ходимларнинг жинояткорона харакатлари, бепарволиги, совукконлиги ва маъсулиятсизлиги билан боглик. маъсулиятсизлиги билан боглик.

Ташкилий таъминот конфиденицал ахборотдан фойдаланишга имкон Ташкилий таъминот конфиденицал ахборотдан фойдаланишга имкон бермайдиган ки жиддий кийинчилик тугдирувчи ижрочиларнинг ишлаб- бермайдиган ки жиддий кийинчилик тугдирувчи ижрочиларнинг ишлаб- чикариш ва узаро муносабатларини меърий-хукукий асосида чикариш ва узаро муносабатларини меърий-хукукий асосида регламентлашдир. регламентлашдир. Ташкилий тадбирларга куйидагилар киради: Ташкилий тадбирларга куйидагилар киради: - хизматчи ва ишлаб чиқариш бино ва хоналарни лойихалашда, - хизматчи ва ишлаб чиқариш бино ва хоналарни лойихалашда, қуришда ва жихозлашда амалга ошириладиган тадбирлар. Бу тадбирларнинг қуришда ва жихозлашда амалга ошириладиган тадбирлар. Бу тадбирларнинг асосий мақсади худудга ва хоналарга яширинча кириш имконини йуқотиш; асосий мақсади худудга ва хоналарга яширинча кириш имконини йуқотиш; одамларнинг ва транспортнинг юриши назоратининг қулайлигини одамларнинг ва транспортнинг юриши назоратининг қулайлигини таъминлаш; фойдаланишнинг алохида тизимига эга булган ишлаб-чиқариш таъминлаш; фойдаланишнинг алохида тизимига эга булган ишлаб-чиқариш зоналарини яратиш ва х.; зоналарини яратиш ва х.;

ходимларни танлашда амалга ошириладиган тадбирлар. Бу ходимларни танлашда амалга ошириладиган тадбирлар. Бу тадбирларга ходимлар билан танишиш, конфиденциал ахборот билан ишлаш тадбирларга ходимлар билан танишиш, конфиденциал ахборот билан ишлаш қоидалари билан ишлашни ургатиш, ахборот химояси қоидасини бузганлиги қоидалари билан ишлашни ургатиш, ахборот химояси қоидасини бузганлиги учун жавобгарлик даражаси ва х. билан таништириш киради; учун жавобгарлик даражаси ва х. билан таништириш киради; - ишончли пропуск режимини ва ташриф буюрувчиларнинг назоратини - ишончли пропуск режимини ва ташриф буюрувчиларнинг назоратини ташкил қилиш; ташкил қилиш; - хона ва худудларни ишончли қуриқлаш; - хона ва худудларни ишончли қуриқлаш; - хужжатлар ва конфиденциал ахборот элтувчиларини сақлаш ва - хужжатлар ва конфиденциал ахборот элтувчиларини сақлаш ва ишлатиш, шу жумладан қайд этиш, бериш, бажариш ва қайтариш ишлатиш, шу жумладан қайд этиш, бериш, бажариш ва қайтариш тартибларига риоя қилиш; тартибларига риоя қилиш; - ахборот химоясини ташкил этиш, яъни муайян ишлаб чиқариш - ахборот химоясини ташкил этиш, яъни муайян ишлаб чиқариш жамоаларида ахборот хавфсизлигига жавобгар шахсни тайинлаш, жамоаларида ахборот хавфсизлигига жавобгар шахсни тайинлаш, конфиденқиал ахборот билан ишловчи ходимлар ишини мунтазам текшириб конфиденқиал ахборот билан ишловчи ходимлар ишини мунтазам текшириб туриш. туриш.

Бундай тадбирлар хар бир муайян ташкилот учун узига хос хусусиятга Бундай тадбирлар хар бир муайян ташкилот учун узига хос хусусиятга эга булади. эга булади. Ахборотни хужжатлаштириш қатъий белгиланган қоидалар рдамида Ахборотни хужжатлаштириш қатъий белгиланган қоидалар рдамида амалга оширилади. Бу қоидаларнинг асосийлари ГОСТ " Ташкилий- амалга оширилади. Бу қоидаларнинг асосийлари ГОСТ " Ташкилий- бошқарувчи хужжатлар тизими. Хужжатларни расмийлаштиришга талаблар", бошқарувчи хужжатлар тизими. Хужжатларни расмийлаштиришга талаблар", ГОСТ "Унификақияланган хужжатлар тизими. Хисоблаш техника ГОСТ "Унификақияланган хужжатлар тизими. Хисоблаш техника воситалари орқали яратилувчи машина элтувчиларидаги ва воситалари орқали яратилувчи машина элтувчиларидаги ва машинограммалардаги хужжатларга хуқуқий куч бериш" кабилар бан машинограммалардаги хужжатларга хуқуқий куч бериш" кабилар бан этилган. Бу ГОСТларда ахборотга хужжат хуқуқини берувчи 31 та реквизитлар кузда тутилган, аммо бу реквизитларнинг барчасининг этилган. Бу ГОСТларда ахборотга хужжат хуқуқини берувчи 31 та реквизитлар кузда тутилган, аммо бу реквизитларнинг барчасининг хужжатда мавжудлиги шарт эмас хужжатда мавжудлиги шарт эмас

Компьютер вируслари ва уларнинг классификацияси; Компьютер вируслари ва уларнинг классификацияси; Зараркунанда дастурлар ва аввало, вируслар компьютер тизимси учун Зараркунанда дастурлар ва аввало, вируслар компьютер тизимси учун жиддий хавф хисобланади. Бу хавфни назар писанд килмаслик фойдаланувчилар ахборотси учун жиддий окибатларга сабаб булиши жиддий хавф хисобланади. Бу хавфни назар писанд килмаслик фойдаланувчилар ахборотси учун жиддий окибатларга сабаб булиши мумкин. Вирусларнинг хавфини хаддан ташкари ошириб юбориш хам мумкин. Вирусларнинг хавфини хаддан ташкари ошириб юбориш хам компьютер тизимларининг барча имкониятларидан фойдаланишга салбий компьютер тизимларининг барча имкониятларидан фойдаланишга салбий таъсир курсатади. Вируслар таъсири механизмини, улар билан курашиш таъсир курсатади. Вируслар таъсири механизмини, улар билан курашиш методларини билиш вирусларга карши самарали курашишни ташкил этишга, методларини билиш вирусларга карши самарали курашишни ташкил этишга, улар таъсири натижасида зарарланиш эхтимолини ва йукотишларни улар таъсири натижасида зарарланиш эхтимолини ва йукотишларни минимумга келтиришга имкон беради. минимумга келтиришга имкон беради.

«Компьютер вируси» атамаси 80-йилларнинг урталарида киритилган. «Компьютер вируси» атамаси 80-йилларнинг урталарида киритилган. Биологик вирусларга тегишли улчамларининг кичиклиги, уз- узидан купайиб Биологик вирусларга тегишли улчамларининг кичиклиги, уз- узидан купайиб ва обьектларга сингиб(уларни захарлаб) тез тарқалиш қобилияти, тизимга ва обьектларга сингиб(уларни захарлаб) тез тарқалиш қобилияти, тизимга салбий таьсири каби аломатлар зараркунанда программаларга хам салбий таьсири каби аломатлар зараркунанда программаларга хам тааллуқлидир. Компьютер вируслари билан иш курилганда «вирус» атамаси тааллуқлидир. Компьютер вируслари билан иш курилганда «вирус» атамаси билан бир қаторда «захарланиш», «яшаш мухити», «профилактика», каби билан бир қаторда «захарланиш», «яшаш мухити», «профилактика», каби тиббит атамаларидан хам фойдаланилади. «Компьютер вируслари» - тиббит атамаларидан хам фойдаланилади. «Компьютер вируслари» - компьютер тизимларида тарқалиш ва уз-узидан қайтадан тикланиш компьютер тизимларида тарқалиш ва уз-узидан қайтадан тикланиш (репликақия) хусусиятларига эга булган бажарилувчи ки шархланувчи (репликақия) хусусиятларига эга булган бажарилувчи ки шархланувчи кичик программалардир. Вируслар компьютер тизимларида сақланувчи кичик программалардир. Вируслар компьютер тизимларида сақланувчи программа таьминотини узгартириши ки йуқотиши мумкин. программа таьминотини узгартириши ки йуқотиши мумкин.

Хозирда дунда фақат руйхатга олинган 65 мингдан ортиқ компьютер Хозирда дунда фақат руйхатга олинган 65 мингдан ортиқ компьютер вируслари мавжуд. Замонавий заракунанда программаларининг аксарияти уз- вируслари мавжуд. Замонавий заракунанда программаларининг аксарияти уз- узидан купайиш қобилиятига эга булганликлари сабабли уларни хам узидан купайиш қобилиятига эга булганликлари сабабли уларни хам компьютер вирусларига тааллуқли деб хисоблайдилар. Барча компьютер компьютер вирусларига тааллуқли деб хисоблайдилар. Барча компьютер вируслари қуйидаги аломатлари буйича классификацияланиши мумкин: вируслари қуйидаги аломатлари буйича классификацияланиши мумкин: яшаш мухити буйича; яшаш мухити буйича; яшаш мухитининг захарланиши буйича; яшаш мухитининг захарланиши буйича; зараркунандалик таьсирнинг хавфи даражаси буйича; зараркунандалик таьсирнинг хавфи даражаси буйича; ишлаш алгоритми буйича. ишлаш алгоритми буйича. Яшаш мухити буйича компьютер вируслари қуйидагиларга булинади: Яшаш мухити буйича компьютер вируслари қуйидагиларга булинади: тармоқ вируслари; файл вируслари; юклама вируслар; комбинацияланган тармоқ вируслари; файл вируслари; юклама вируслар; комбинацияланган вируслар. вируслар.