Қ АЗА Қ СТАННЫ Ң ТОПЫРА Қ ЖАМЫЛ Ғ ЫСЫ Қ АЗА Қ СТАННЫ Ң ТОПЫРА Ғ Ы

ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ Қазақстанның топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі. Топырақ жамылғысының зоналар бойынша таралғаны айқын байқалады. Қазақстанның жазық бөлігі аумағының 86%-ын алып жатыр. Негізінен үш топырақ зоналарына бөлінеді: қара топырақты зона (52° с.е. солтүстігінде); қара қоңыр топырақты зона (52°-48° с.е. аралығында); қоңыр, сұр қоңыр топырақты зона (48° с.е. оңтүстігінде).

ҚАРА ТОПЫРАҚТЫ ЗОНА Қара топырақты зона республиканың солтүстігінде тараған. Бұл зона Солтүстік Қазақстан облысын түгелімен, Қостанай облысының көп жерін, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарының солтүстік бөліктерін камтиды. Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5%-ын) алып жатыр. Қара топырақты зона үш зона аралығына бөлінеді: сілтісізденген қара топырақ - орманды дала табиғат зонасының оңтүстігінде аз ғана бөлігін алып жатыр; кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы - дала зонасына тән. Құнарлылығы жағынан алдыңғы екі өңірдің топырақ құрамында гумусы (қара шіріндісі) мол (6-8%) қара топырақ орын алса, оңтүстігінде қара топырақтың қара шіріндісі аздау (4-6%) келеді. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған, республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.

ҚАРА ҚОҢЫР ТОПЫРАҚ ЗОНАСЫ Қара қоңыр топырақ зонасы қара топырақтың оңтүстігінде орналасқан. Бұл Орталық Қазақстанның көп жерін, Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс Қазақстан облысының жазықтарын алып жатыр. Бұл – республиканың оңтүстік дала (тым құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын 90,6 млн гектар немесе республика жерінің 34%-ын алып жатқан зона. Қара қоңыр топырақ зонасы да үш зона аралығына бөлінеді: қуаң даланың күңгірт қара қоңыр топырақты өңірі; қуаң даланың жай қара қоңыр топырақты өңірі; шөлейт жердің ашық қара қоңыр топырақты өңірі. Топырақтың құнарлылығы оңтүстікке барған сайын кеми түседі. Күңгірт қара қоңыр топырақ пен кәдімгі қызыл қоңыр топырақтың гумусы (қара шіріндісі) 4,5-3,0%, ал шөлейт ашық қызыл топырағының гумусы азырақ, 3,0- 2,0%. Бұл топырақ зонасының солтүстігінде астық өндіру мен мал шаруашылығымен айналысады. Өйткені мұнда ылғал аз түседі.

ҚАРА ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТЫ ЗОНА Қара қоңыр топырақты зонаның оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. Мұнда негізінен қоңыр және сұр қоңыр топырақ жамылғысы басым келеді. Топырақтың Бұл типі 120 млн гектар жерді, республика жерінің 44%-ын алып жатыр. Қазақстанның оңтүстік бөлігін түгел камтыған. Бұл топырақтың гумусы аз (2,0- 1,0%), сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде суармалы егіс қана тиімді.

ЖАЗЫҚ АЛҚАП ТОПЫРАҒЫ Ауданы 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақтарында солтүстіктен оңтүстікке қарай мынадай топырақ белдемдерi кездеседi: Республиканың қиыр солтүстігін орманды дала белдемi алып жатыр. Негiзiнен бұл жерлер Батыс Сiбiр ойпатында орналасқандықтан жер бетi жазық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сұр топырағы мен шайылған сiлтiсiзденген қара топырағы тән. Бұл аймақтың топырақтары құнарлы, негiзiнен жаздық бидай егiледi. Қалған жерлерiн орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауданы 400 мың га;

БИІК ТАУЛЫ АЙМАҚТЫҢ ТОПЫРАҒЫ Биік таулы айма қ ты ң топыра ғ ы республиканы ң о ң т ү стік-шы ғ ысын алып жатыр. Аума ғ ы 37 млн. га, республика жеріні ң 14%-ын құ райды. Қ аза қ станда топыра ғ ы мен климаты жа ғ ынан ерекшеленетін 4 биіктік белдеу бар: Тау етегіндегі ш ө лді-далалы белдеу те ң із де ң гейінен 450 – 750 м (кейбір айма қ тарда 300 – 1000 м) биіктікте орналас қ ан. Тянь-Шань тау етектерінде негізінен с ұ р, Батыс Тянь-Шань тау етегінде с ұ р- қ о ң ыр, Солт ү стік Тянь-Шань мен Алтай таулары етектерінде ашы қ қ ара- қ о ң ыр топыра қ тарал ғ ан. Аласа таулы дала белдеуі – ә р т ү рлі таулы айма қ та 600 – 2200 м биіктікте орналас қ ан ал қ ап. Алтай мен Солт ү стік Тянь-Шаньда тауды ң к үң гірт қ ара- қ о ң ыр ж ә не қ ара топыра ғ ы тарал ғ ан. Орташа таулы орманды-далалы ж ә не шал ғ ынды-орманды белдеулері ә р т ү рлі таулы айма қ тарды 1000 – 2500 м-ге дейінгі де ң гейді қ амтиды. Негізінен тауды ң шайыл ғ ан, сілтісіз қ ара топыра қ тары мен орманны ң с ұ р топыра қ тары ж ә не таулы-шал ғ ынды топыра қ тара ғ ан. Биік таулы альпілік, субальпілік шал ғ ынды ж ә не қ арлы-м ұ зды белдеулері Батыс Тянь-Шань мен Алтай аралы ғ ында ғ ы биік таулы аума қ тарды ң 1800 – 3800 м кейде одан да биік де ң гейлерді алып жатыр

НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ!