1. SİSTEM PROQRAMLARI 2. TƏTBİQİ PROQRAMLAR 3.PROQRAMLAŞDIRMA ALƏTLƏRİ

Sistem proqramları kompüterin resurslarını idarə etmək üçündür. Sistem proqramları arasında əməliyyat sistemi xüsusi yer tutur. Elə proqram təminatının əsasını əməliyyat sistemi təşkil edir. Əməliyyat sisteminin köməyilə : Kompüterlə istifadəçi arsında dialoq yaranır ; Operativ, daimi yaddaş qurğuları işə salınır; Kompüter idarə olunur ; İstənilən proqram yerinə yetirilməyə başlayır.

interfeys proqramları Sistem proqramlarının vacib hissəsini xidməti proqram- lar təşkil edir. Bu isə UTİLİTLƏR adlanır. UTİLİTAS – xeyir, fayda deməkdir. UTİLİTLƏRİN NÖVLƏRİ : antivirus proqramları; Arxivləşdirilmə proqramları ; Proqram örtükləri ; Kompüter qurğularının iş qabiliyyətini yoxlayan proqramlar ; Qurğuların işini idarə edən proqramlar və s.

Mətn redaktorları (prosessorları ); Cədvəl verilənlərinin emlı proqramları – elektron cədvəllər ; Nəşriyyat sistemləri ; Verilənlər bazasının idarə olunma sistemləri ; Təqdimatların hazırlanması proqramları ; Qrafik redaktorlar; Verilənlərin statıstik təhlili; Kompüter oyunları ;

Mətn redaktorunda hazırlanmış istənilən mətnə, ona daxil edilmiş mətn olmayan materiallarla bərabər sənəd (document ) adlanır. MƏTN SƏNƏDİNİN OBYEKTLƏRİ MÜHİTİN ÖZ OBYEKTLƏRİYERLƏŞDİRİLMİŞ OBYEKTLƏR CƏDVƏL DÜSTUR VERİLƏNLƏRİN SEÇİLMƏSİ DİAQRAM VEKTOR RƏSMİ MƏTN,ABZAS,SƏTİR,SİMVOL CƏDVƏL RƏSM, ŞƏKİL

Tətbiqi proqramlara daxil olan Microsoft Office Word mətn redaktorudur. Bu proqramı başlatmaq üçün tapşırıqlar panelindən Start – All Programs - Microsofr Office – Microsoft Office Word panelini seçmək lazımdır.

Cədvəl sturukturuna malik sənədlərlə işləmək üçün ən populyar vasitələrdən biri Microsoft Office paketinə daxil olan Microsoft Excel proqramıdır. Bu proqram aşağıdakı şəkildə başladılır.

Microsoft Pover Point proqramındandan müxtəlif təqdimatların hazırlan- ması üçün istifadə olunur. Təqdimatlar isə slaydlar ardıcıllığından ibarət olur. Təqdimatın daha maraqlı olması üçün animasiyalardan istifadə olunur. Animasiyalar isə 3 yerə bölünür: Sadə, orta, mürəkkəb. Bu proqram aşağıdakı kimi açılır.

Bu proqramı başlatmaq üçün tapşırıqlar panelindən Start – All Programs - Microsofr Office – Microsoft Office OUTLOOK panelini seçmək lazımdır. Windows XP –nin standart paketində veb – brauzaedən başqa poçt proqramı – Outlook Express-də var. Burada əsas pəncərə 3 bölmədən ibarətdir. 1. Qovluq 2. Əlaqələr 3. Məlumatın icmalı

Verilənlər bazasının idarəolunması sistemi (VBİS), verilənlər bazasının yaradılması uçun proqram vasitələrinin toplusudur. Hazırda bir neçə növ VBİS vardır ki, onlardan ən məşhurları bunlardır: Access, Oracle, MySQL, Yukon. Bunlardan geniş istifadə olunanı Microsoft Office paketinə daxil olan Microsoft Access sistemidir. Access 2003 proqramını da başlatmağın ən asan yolu aşağıdakı kimidir:

Publisher proqramı çap məhsullarının – bulletenlərin, broşurlərin, elanların, sertifikatların, vizitkartlarının hazırlanması uçun nəzərdə tutulub (ingilis dilində publisher nəşredən, naşir, çap edən anlamını verir). Bu proqram vasitəsilə veb-səhifələr hazırlanır.Bu proqramın başaladılması aşağıdakı şəkildə yerinə yetirilir.

PROQRAMLAŞDIRMA ALƏTLƏRİ BASIC C++ PASKAL

Kompüterin ba ş a dü ş düyü dil ma ş ın dilidir. Ə d ə dl ə rl ə i ş l ə diyind ə n prosessor üçün komandalar kodla ş dırılır. Proqramla ş dırmada komandanın arqumenti operand adlanır. H ə r bir veril ə nl ə r, kompüterin yadda ş ının xanalarında Yerl əş ir.H ə r xananın öz nömr ə si –ünvanı olur Veril ə nl ə ni yadda ş xanasına yazark ə n orada olan ə vv ə lki informasiya silinir.Ma ş ın kodu dedikd ə ma ş ın dilind ə yazılmı ş proqram ba ş a dü ş ülür. Assaembler dili nin adı ingilisc ə assemble-toplamaq, yı ğ maq sözünd ə n götürülüb.Proqramla ş dırmada iyn ə il ə yer qazmaqdır. Komandaların simvollar vasit ə sil ə verilm ə si n ə is ə Mnemonik yazı sistemi deyilir.Yunanca 2mnemonikon yadda saxlamaq bacarı ğ ıdem ə kdir. Assembler proqramçını i ş ini yüngüll əş dirir, ancaq bu dilin iki çatı ş mayan c ə h ə ti var. Mikroprosessorun i ş ini birba ş a idar ə ed ə rk ə n h ə dd ə n artıq xırda m ə s ə - l ə l ə r n ə z ə r ə alınmalıdır.Bundan ə lav ə assembler dilind ə ki proqramlar da ş ına bil ə n deyil ci ildə dünyada ilk olan assembler dilini yaradıb Qreys Murrey Hopper ( ) TOP X1, X2 > X3 BÖL X3, 2 > X3 Bu mnemonik sistemd ə yazılmı ş proqramdır. Burada yadda ş ın 1 v ə 2 nömr ə li xanalarını toplayıb n ə tic ə ni is ə 3 nömr ə li xanaya yazmaq lazımdır. eyni il ə dig ə rind ə d ə 3 nömr ə li xananı 2- y ə bö- lüb 3 nömr ə li xanaya yerl əş dirm ə k lazımdır. Göründüyü kimi bu ma ş ın dilind ə n asandır ci ild ə n cü il ə kimi 1000-d ə n artıq proq- ramla ş dırma dili yaradılıb. Bel ə likl ə proqramla ş - dırma dill ə ri iki yer ə :yüks ə k s ə viyy ə li v ə a ş a- ğ ı s ə viyy ə li dill ə r ə ayrılır. Assembler dili ma ş ın dilin ə yaxın oldu ğ u üçün a ş a ğ ı s ə viyy ə li dildir. Yüks ə k s ə viyy ə li dill ə r ə Ada, Prolog, Lisp, Java, Basic, Paskal, C++ daxildir.

BASIC dili – 1960-cı illərin ortalarında John Kemeney və Thomas Kurtz tərəfindən inkişaf1960 etdirilmişdir. Hər nə qədər BASIC adının "Beginner's All_purpose Symbolic Instruction Code sözlərinin baş hərflərindən yaradıldığı deyilsə də, bu sözlərin daha sonradan uydurulduğu fərz edilir. Yüksək səviyyəli dillərin ən köhnə və ən sadə olanlarından biridir. Bütün sadəliyi- nə qarşı, bir çox biznes sahələrində istifadə edilmişdir. BASIC dili də ANSI tərəfindən stan- dartlaşdırılmışdır. Ancaq BASIC dilinin əlavə xüsusiyyətləri mövcuddur. Məsələn MicrosoftMicrosoft firmasının yaratdığı Visual Basic dilinə Obyekt Yönümlü Proqramlaşdırmaya bağlı bir çox xü-Visual Basic susiyyət əlavə olunmuşdur. Ayrıca BASIC dilinin bəzi versiyaları tətbiqi proqramlardatətbiqi proqramlarda (Məsələn Microsoft Excel və Microsoft Wordda) istifadəçinin xüsusiləşdirmə və avtomatlaş-Microsoft ExcelMicrosoft Wordda dırma məqsədiylə yazacağı makroların yazılmasında istifadə edilən proqramlaşdırma dili o laraq da ümumi qəbul edilmişdir. John Kemeney Thomas Kurtz

Bjarne Stroustrup tərəfindən 1985-də yaradılmışdır. C sintatksisinə tam uyğunluq göstərir. Eyni zamanda obyekt orientasiyalıdır və uzun illər bu sahədə üstünlük verilən dillərdən biri olmuşdur. Demək olar ki bütün platformlarda kompilyatorları mövcuddur. C kimi sürətli olduğu üçün1985Csintatksisinkompilyatorlar real zamanlı proqramlaşdırmareal zamanlı proqramlaşdırma, oyun proqramlaşdırması v.s. də bu dilə üstünlük verilir. Eyni zamanda sistem proqramlaşdırmasında əsas dillərdən biridir. Mürəkkəb bir dil hesab olduğuna görə yeni nəsil C dilllərinin – Java və C# – meydana çıxmasındakı səbəblərdən biridir. C++ - da "cout cin" kimi giriş və çıxış əməliyyatları var. Həmçinin for və whileoyun proqramlaşdırmasısistem proqramlaşdırmasındaJavaC# kimi dövr operatorları mövcuddur. Bjarne Stroustrup Bizə çox tanış olan Mozilla FireFox, MS Word, MS Excel, Notepad, Paint və s. proqramların hamısı C++-da yazılmışdır.

Bu proqram Borland İnternational şirkətinin hazırladığı TURBO PASKAL 7.0 vasitəsilə öyrənilir.1971-ci ildə isveçrəli fizik Niklaus Virt tərəfindən yaradılıb. Fransız riyaziyyatçısı və filosofu Blez Paskalın şərəfinə adlandırılıb. Turbo paskal proqramı inteqrasiya olunmuş mühitdir. Yəni bu mühiti tərk etmədən proqramı yarada, redaktə etmək olar. Turbo Paskal proqramının başladaq. Bu proqramın iş sahəsi aşağı- dakı kimidir. Başlıq zolağı Menyu zolağı

YENİ PROQRAMIN YARADILMASI Paskal proqramında yeni sənəd açmaq üçün ilk öncə FİLE menyusuna daxil olmaq Lazımdır. Bunun üçün Alt + F klavişini basmaq lazımdır. Açılmış menyudan New panelini seçmək lazımdır. Nəticədə NONAME00.PAS adında boş fayl yaradılır. Bu fayllar kompüterin operativ yaddaşında saxlanır. Sonradan onu diskə yazmaq lazımdır.

Yeni səhifənin açılması Mövcud proqramın açılması Proqramdan çıxış Yaddaşa verilməsi Proqramın nəticəsinin ekrana çıxışı Proqramın kompilyasiyası

Proqramın ümumi sturukturu Paskal dilind ə yazılmı ş ist ə nil ə n proqram iki hiss ə d ə n ibar ə tdir: veril ə nl ə rin t ə sviri v ə proqramın gövd ə si. Proqramın gövd ə si begin sözü il ə ba ş lanır v ə operator yı ğ ınından ibar ə t olur. Bu hiss ə operatorlar bölümü adlanır. End açar sözü il ə sona çatdırılır. Paskal dilind ə proqram a ş a ğ ıdakı kimi olur. Program ( proqramın adı) ; (dəyişənlərin təsviri ); Begin (operatorlar) End. Proqramda rast g ə lin ə n obyekt qabaqcadan t ə svir olunmalıdır. Standart Paskal dilind ə veril ə nl ə rin 4 tipi var: İ nteger (tam ə d ə dl ə r üçün) Bu tip ə aid d ə yi şə n ə misal olaraq -1050,425, 15,v ə s Real h ə qiqi ə d ə l ə r üçün m ə s ə l ə n -0.58, 58.0 Boolean m ə ntiqi k ə miyy ə tl ə r üçün n ə z ə rd ə tutulub. Bu tipli d ə yi şə nl ə r iki qiym ə t alır True – Do ğ ru False - Yalan Char – Ayrıca simvollar üçün n ə z ə rd ə tutulub – h ə rfl ə r, r ə q ə ml ə r, xüsusi i ş ar ə l ə r ola bil ə r

OPERATORLAR Giriş və çıxış operatorlarıSeçim operatorları Dövr operatorları Write, Writeln, Read, ReadLnIf, Case While, For, Repeat Then, Else Şərt operatoları

Videonu izlə

İndisə proqramı həm yoxlayaq həm də nəticəsini alaq. Videonu izlə

TƏQDİMATIN S O N U Hazırladı : Aynur Məmmədova