Сана және санасыздық

Сана түсінігі психология саласында негізінен адам болмысы тұрғысынан, яғни қоғамдық үдірістердің көрінісі, құбылыс және адамзаттық тарих пен мәдениетті жалғастыруды қамтамас етуші әдіс ретінде қарастырылады. Сана қоғамдық және жеке «өлшем» бірлігінен көрінеді. Шын мәнісінде, сана арқылы қоғамдағы байланысты жеке адам өзінде бекітеді. Сана бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез- құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі жанның қоршаған ортаментікелей байланыс тәсілі (сондай-ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі, психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт- бағдар жасай алуы мен басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі. Сана түсінігі психология саласында негізінен адам болмысы тұрғысынан, яғни қоғамдық үдірістердің көрінісі, құбылыс және адамзаттық тарих пен мәдениетті жалғастыруды қамтамас етуші әдіс ретінде қарастырылады. Сана қоғамдық және жеке «өлшем» бірлігінен көрінеді. Шын мәнісінде, сана арқылы қоғамдағы байланысты жеке адам өзінде бекітеді. Сана бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез- құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі жанның қоршаған ортаментікелей байланыс тәсілі (сондай-ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі, психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт- бағдар жасай алуы мен басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі.

Сана құрылымы Сана құрылымы Сана мидың айналадағы объективтік шындықты бейнелеуінен туады, яғни ми қызметінің жемісі. Адамның психикалық өмірінде кездесетін негізгі психикалық процестерге таным процестері түйсік, қабылдау, зейін, елес, ес, қиял, ойлау мен сөйлеу: эмоциялық, процестер адамның көңіл-күйлері сезімі; ерік процестері адамның алдына қойған мақсатына ұмтылуы, талаптануы және соған байланысты әрекет жасауы жатады. Осы психикалық процестердің құрылымы деп сана құрылымын айтады.

Сана мен іс-әрекеттің бірлігі Сана мен іс-әрекеттің бірлігі Сана мен іс-әрекеттің бірлігі - сананың генетикалық және функционалдық байланыс бірлігі. Бұл ұстаным ғылыми психологияның философиялық және методологиялық іргетасын қалайды. Психология ғылымының негізгі принциптерінің бірі сана іс-әрекетті, іс-әрекет саналы болуға тиісті дегенді ұстанады. Санаастылы психиканың түрлі саналанбайтын жүйелерін (мысалы: санаалды мен санасыздық) немесе олардың жиынтығын білдіретін жинақтаушы ұғым.

Санасыздық Санасыз санасыз акт, адамның жан дүниесінде санадан тыс атқарынатын әрекет. Санасыз әрекетке адам мән бере қоймайды. Санасыздық, субъект өзіне әсері бар екенін есеп бере алмайтын шынайы құбылыстың ықпалымен болатын психикалық үрдістер, актілер мен күйлер жиынтығы немесе психикалық бейнелеудің формасы. Санасыздың санадан айырмашылығы: санасыздықты ырықты бақылау және ондай әрекеттерді бағалау мүмкін емес. Санасыздықта өткен, қазіргі және болашақ жай бірігіп бір психикалық актіде іске асады (мысалы, түс көруде). Санасыздық балада ертеректе болатын (таным әрекетінде): ойлауында, интуициясында аффектісінде, үрейленгенде, түстерінде, гипноздық жағдайда көрініс береді. Санасыздық құбылыстарды психоанализ бағытымен түсіндіруге әрекеттеніп 3. Фрейд "санасыздықты динамикалық ығыстыру" терминін ғылымға енгізді. Ол санасыздықта әлеуметтік нормалардыңталабына байланысты іске аспаған әуесқойлықпен құштарлықтар болады деп түсінген. Психолошяда санасыздықты зерттеуге қазіргі кезде көп көңіл бөлінуде.

Сананы ң б ү лінуі орталы қ ж ү йке ж ү йкесіні ң за қ ымдалуынан туындайтын психикалы қ ауру адамны ң миы ә р т ү рлі жа ғ дайлар ғ а байланысты ауру ғ а шалды ғ уы м ү мкін. Ми за қ ымдал ғ ан кезде оны ң жо ғ ары ж ү йке қ ызметі ө згеріске ұ шырайды. Адамны ң қ абылдауы, ойлауы, к ө здеген ә рекегі б ұ зылады. Балаларда сананы ң б ү лінуі ә р т ү рлі кезе ң де орталы қ ж ү йке ж ү йесіні ң за қ ымдалуынан болады. Біреуінде за қ ымдану құ рса қ та жат қ ан кезде болса, енді біреуінде ту ғ аннан кейін 3 жас қ а дейін болады. Процесті ң ө зін тікелей ми ғ а ә сер еткен д ә л осы кезе ң де оны ң за қ ымдануын органикалы қ за қ ымдану, ал балаларды ң ө здерін олигофрендер деп атайды. Санасына за қ ым келген, санасы б ү лінген балаларды ң психикасын психологияны ң арнайы саласы дефектология ғ ылымы қ арастырады. Балаларды ң орталы қ ж ү йке ж ү йесіні ң б ұ зылуы ә рт ү рлі себептерге ( ә йелдерді ң ж ү кті кезде жара қ аттануы, анасыны ң немесе баласыны ң ж ұқ палы аурулармен ауыруы, анасыны ң теріс резус- факторы, зат алмасуды ң б ұ зылуы ж ә не т.б.) байланысты болады. Ал миды ң за қ ымдануынан жо ғ ары ж ү йке ж ү йесіні ң қ ызметі қ атты б ү лінеді. Б ұ дан б ү кіл психикалы қ процестерді ң дамуы б ұ зылады. Кейде 3 жастан кейін де баланы ң санасы б ү лінуі м ү мкін. О ғ ан ә р т ү рлі жара қ аттар, миды ң қ абынуы, психикалы қ аурулар ж ә не т.б. себеп болады. Б ұ дан балаларды ң б ү кіл психикалы қ процестері ойлау, с ө йлеу, есте са қ тау, қ абылдау ж ә не т.б. қ абілеттеріні ң дамуы б ұ зылады. А қ ыл-ойы кем мектеп о қ ушыларында ғ ы басты белгі ж ә не психикалы қ ерекшелік ойлау процестеріні ң жетілмеуі (атап айт қ анда, ой қ орытындылауды ң, талдап жина қ тауды ң нашарлы ғ ы) болып табылады. М ұ ны ң б ә рі сананы ң б ү лінуінен болады

Санасыз ә рекет адамны ң жан д ү ниесінде санадан тыс ат қ арылатын ә рекет. Санасыз ә рекетке адам м ә н бере қ оймайды, қ ашан, қ алай бол ғ аны ж ө нінде есеп бере алмайды. Санасыз ә рекетті ң қ арапайым мысалына адамны ң ой ж ү гіртпей істелетін да ғ дылы ә рекеттері, т ү с к ө ру, кейбір м ә селені ң шешімін кенеттен аян бергендей табуы, т.б. жатады. Санасыз ә рекет туралы ойлар Г. Лейбниц, В. Вундт, З. Фревд. т.б. ғ алымдарды ң е ң бектерінде кездеседі. Санасыз ә уестік белгілі бір уа қ ытта адамны ң ө зі т ү сінбейтін, біра қ оны ң психологиясы мен қ ылы ғ ына ә сер ететін адамны ң ішкі т ү рткілері, қ ажеттіліктері, қ ылы қ себептері