Қ ара ғ анды Мемлекеттік Медицина Университеті Д ә рігерге дейінгі дайынды қ кафедрасы СӨЖ Орындаған: Абдуалиева А. Тулашова Б. БалтабаЕВ Е. Тексерген: - презентация

1 Қ ара ғ анды Мемлекеттік Медицина Университеті Д ә рігерге дейінгі дайынды қ кафедрасы СӨЖ Орындаған: Абдуалиева А. Тулашова Б. БалтабаЕВ Е. Тексерген: Искаков.Д.Е. Орындаған: Абдуалиева А. Тулашова Б. БалтабаЕВ Е. Тексерген: Искаков.Д.Е. Қарағанды 2010ж. Тақырыбы : Жанұямен қарым-қатынаста жеткен жетістіктерді және қиыншылықтарды талдау

2 Кіріспе Кіріспе Негізгі б ө лім Негізгі б ө лім 1.Жан ұ ямен қ арым- қ атынастар жайлы жеткен жетістік. 1.Жан ұ ямен қ арым- қ атынастар жайлы жеткен жетістік. 2. Қ арым- қ атынас жасауда ғ ы қ иыншылы қ тар 2. Қ арым- қ атынас жасауда ғ ы қ иыншылы қ тар 3.Адам аралы қ қ атынастар ж ө ніндегі жалпы т ү сінік 3.Адам аралы қ қ атынастар ж ө ніндегі жалпы т ү сінік 4.Адамдарды ң бірін-бірі қ абылдауы мен т ү сінуі 4.Адамдарды ң бірін-бірі қ абылдауы мен т ү сінуі 5.Таным мен т ү сінудегі қ ателіктер себебі 5.Таным мен т ү сінудегі қ ателіктер себебі Қ ортынды Қ ортынды Пайдалан ғ ан ә дебиеттер Пайдалан ғ ан ә дебиеттер

3 Жан ұ ямен қ арым- қ атынаста жеткен жетістіктері мен қ иыншылы қ тарын талдау. Д ә рігерлерді ң ж ұ мысы тек қ ана ауырып келген адамдарды емдеу ғ ана емес,оларды ң к өң іліне жол таба білу.Рухани жа ғ ынан талы ғ ып келгендер де болады.Олар ө здеріні ң ауыратынды ғ ына ренжіп,келешекке деген сенімі қ алмайды.Сондай жандарды д ә рігерлер емдеп қ ана қ оймай,оларды ң к өң іліне жол таба білу керек.Д ә рігер нау қ аспен ғ ана емес,оны ң жан ұ ясымен де қ арым қ атынаста болу керек. Д ә рігерлерді ң ж ұ мысы тек қ ана ауырып келген адамдарды емдеу ғ ана емес,оларды ң к өң іліне жол таба білу.Рухани жа ғ ынан талы ғ ып келгендер де болады.Олар ө здеріні ң ауыратынды ғ ына ренжіп,келешекке деген сенімі қ алмайды.Сондай жандарды д ә рігерлер емдеп қ ана қ оймай,оларды ң к өң іліне жол таба білу керек.Д ә рігер нау қ аспен ғ ана емес,оны ң жан ұ ясымен де қ арым қ атынаста болу керек.

4 Жануямен жа ғ ымды қ арым қ атынас орнатуды ң т ә сілдері: 1.Адамдармен қ арым қ атынас жасау ғ а шынайы қ ызы ғ ушылы ғ ы ң ызды білдірі ң із. 1.Адамдармен қ арым қ атынас жасау ғ а шынайы қ ызы ғ ушылы ғ ы ң ызды білдірі ң із. 2.К ү лімде ң із! 2.К ү лімде ң із! 3.Есі ң ізде болсын!Адам ү шін оны ң есіміні ң т ә тті ж ә не ма ң ызды ү нмен айтылуы зор р ө л ат қ арады. 3.Есі ң ізде болсын!Адам ү шін оны ң есіміні ң т ә тті ж ә не ма ң ызды ү нмен айтылуы зор р ө л ат қ арады. 4.Жа қ сы ты ң даушы бола білі ң із. 4.Жа қ сы ты ң даушы бола білі ң із. 5. Әң гімені сізбен әң гімелесушіні ң қ ызы ғ ушылы қ тары т өң ірегінде ө рбіті ң із. 5. Әң гімені сізбен әң гімелесушіні ң қ ызы ғ ушылы қ тары т өң ірегінде ө рбіті ң із. 6.Бас қ а адамдарды ң сіз ү шін ма ң ыздылы ғ ын шынайы сезіндірі ң із. 6.Бас қ а адамдарды ң сіз ү шін ма ң ыздылы ғ ын шынайы сезіндірі ң із. 7.Есі ң ізде болсын! Бенджамен Франклин: «Мен ешбір адам жайлы жаман с ө з айтпаймын.Мен ә радам жайлы ма ғ ан белгілі барлы қ жа қ сы жа қ тары жайлы айтамын.» 7.Есі ң ізде болсын! Бенджамен Франклин: «Мен ешбір адам жайлы жаман с ө з айтпаймын.Мен ә радам жайлы ма ғ ан белгілі барлы қ жа қ сы жа қ тары жайлы айтамын.» 8.Адамдарды кін ә лауды ң орнына оларды т ү сінуге тырысы ң ыз.Біра қ,т ү сіне ж ә не кешіре білу ү шін ө зі ң ізді ө зі ң із ба қ ылауды міндетті т ү рде ме ң геруі ң із қ ажет. 8.Адамдарды кін ә лауды ң орнына оларды т ү сінуге тырысы ң ыз.Біра қ,т ү сіне ж ә не кешіре білу ү шін ө зі ң ізді ө зі ң із ба қ ылауды міндетті т ү рде ме ң геруі ң із қ ажет. 9.Оверстритті ң даналы қ ке ң есін қ айталаса қ : «Е ң алдымен бас қ а адамда сізбен қ арым қ атынас жасау ғ а қ андай да бір к ү шті тілек тудыры ң ыз. Қ олы ң ыздан келсе,б ү кіл ә лем сізбен бірге қ олы ң ыздан, қ олы ң ыздан келмесе жал ғ ызды қ та тіршілік етесіз.» 9.Оверстритті ң даналы қ ке ң есін қ айталаса қ : «Е ң алдымен бас қ а адамда сізбен қ арым қ атынас жасау ғ а қ андай да бір к ү шті тілек тудыры ң ыз. Қ олы ң ыздан келсе,б ү кіл ә лем сізбен бірге қ олы ң ыздан, қ олы ң ыздан келмесе жал ғ ызды қ та тіршілік етесіз.»

5 Жанұямен әрдайым жағымды қарым қатынаста болу керек.

6 Жо ғ арыда айт қ ан ережелерді орындау ү шін мінезді т ә рбиелеуіміз керек. Мінезді қ алай т ә рбиелеуімізге болады? Мінезді қ алай т ә рбиелеуімізге болады? Жа қ сы мінез ө мірі ң ні ң сар қ ылмас бір байлы ғ ы, Жа қ сы мінез ө мірі ң ні ң сар қ ылмас бір байлы ғ ы, Ж ү ректерге шуа қ т ө гер мінездерді ң жайлы ғ ы. Ж ү ректерге шуа қ т ө гер мінездерді ң жайлы ғ ы. Жан ә лемін бай қ ататын мінез-адам байлы ғ ы, Жан ә лемін бай қ ататын мінез-адам байлы ғ ы, Ө мірменен шал қ ып а ғ ар бойда мінез арнасы. Ө мірменен шал қ ып а ғ ар бойда мінез арнасы. «Адамны ң басына қ он ғ ан ба қ ытыны ң т ұ ра қ ты болуы жа қ сы мінез - құ лы ққ а байланысты» деп Ә л –Фараби бекер айтпа ғ ан.Мінез адам бойында ғ ы к ө п қ асиетті ң бірлігі,т ү рлі ө згешеліктерді ң қ осындысы.Адамды ә р қ ырынан танытатын қ асиет бол ғ анды қ тан, адам бойында жа қ сы қ асиеттер мен бірге жа ғ ымсыз қ асиеттер де болады. Кей адамдар «Мені ң ту ғ алы мінезім осындай,б ұ л мінезімді енді ө згерте алмаймын» -деп теріс пікірлер айтып жатады.Ал шынды ғ ында келгенде мінез ө згермейтін тума қ асиет емес. Ұ лы Абай: «Мен егер за ң қ уаты қ олымда бар кісі болсам,адам мінезін т ү зеп болмайды деген адамны ң тілін кесер едім »- деген екен.Бойда ғ ы жа ғ ымсыз мінезден арылып,мінезді т ә рбиелеуге болады екен.Ал мінезді т ә рбиелеуді ң қ андай жолдары бар. Бой ғ а жа қ сы қ асиеттерді,жаман ә деттен қ алай арылу ғ а болады? Міне осы сауалдар т өң ірегінде ой б ө лісіп,пікір айту ү шін мінезді қ алай т ә рбиелеуге болады деген та қ ырыпта пікірталас ж ү ргізуге немесе ү гіттеуге болады. «Адамны ң басына қ он ғ ан ба қ ытыны ң т ұ ра қ ты болуы жа қ сы мінез - құ лы ққ а байланысты» деп Ә л –Фараби бекер айтпа ғ ан.Мінез адам бойында ғ ы к ө п қ асиетті ң бірлігі,т ү рлі ө згешеліктерді ң қ осындысы.Адамды ә р қ ырынан танытатын қ асиет бол ғ анды қ тан, адам бойында жа қ сы қ асиеттер мен бірге жа ғ ымсыз қ асиеттер де болады. Кей адамдар «Мені ң ту ғ алы мінезім осындай,б ұ л мінезімді енді ө згерте алмаймын» -деп теріс пікірлер айтып жатады.Ал шынды ғ ында келгенде мінез ө згермейтін тума қ асиет емес. Ұ лы Абай: «Мен егер за ң қ уаты қ олымда бар кісі болсам,адам мінезін т ү зеп болмайды деген адамны ң тілін кесер едім »- деген екен.Бойда ғ ы жа ғ ымсыз мінезден арылып,мінезді т ә рбиелеуге болады екен.Ал мінезді т ә рбиелеуді ң қ андай жолдары бар. Бой ғ а жа қ сы қ асиеттерді,жаман ә деттен қ алай арылу ғ а болады? Міне осы сауалдар т өң ірегінде ой б ө лісіп,пікір айту ү шін мінезді қ алай т ә рбиелеуге болады деген та қ ырыпта пікірталас ж ү ргізуге немесе ү гіттеуге болады.

7 Адам аралы қ қ атынастар ж ө ніндегі жалпы т ү сінік Адам аралы қ қ атынас дегеніміз- қ арапайым да к ү рделі проблема. К ү нделікті т ұ рмысымызда осы қ атынассыз жасауымыз м ү мкін емес. Адам аралы қ қ атынас дегеніміз- қ арапайым да к ү рделі проблема. К ү нделікті т ұ рмысымызда осы қ атынассыз жасауымыз м ү мкін емес. Адам арасында қ атынастарды ң т ү рі келесідей: жеке ж ә не қ ызметтік, қ арама- қ арсылы қ ты ж ә не дау-дамайлы. Жеке қ атынастар екі адам арасында ғ ы с ү йіспеншілік пен жекк ө рушілікпен, сыйласты қ пен аразды қ тан, сенім мен к ү діктенуден т ұ рады. М ұ ндай сипатта ғ ы қ атынастарды ң пайда болуы ә р жеке адамны ң қ о ғ амда ғ ы орны мен міндетіне т ә уелді емес. Адам арасында қ атынастарды ң т ү рі келесідей: жеке ж ә не қ ызметтік, қ арама- қ арсылы қ ты ж ә не дау-дамайлы. Жеке қ атынастар екі адам арасында ғ ы с ү йіспеншілік пен жекк ө рушілікпен, сыйласты қ пен аразды қ тан, сенім мен к ү діктенуден т ұ рады. М ұ ндай сипатта ғ ы қ атынастарды ң пайда болуы ә р жеке адамны ң қ о ғ амда ғ ы орны мен міндетіне т ә уелді емес. Мысалы: бала ө з ата-анасын сыйлауы да, жекк ө руі де м ү мкін; ө з міндетін ойда ғ ыдай ат қ арып ж ү рген доктор бір нау қ асына ү лкен с ү йіспеншілікпен танытса, екіншісін к ө ргісі келмейді. Мысалы: бала ө з ата-анасын сыйлауы да, жекк ө руі де м ү мкін; ө з міндетін ойда ғ ыдай ат қ арып ж ү рген доктор бір нау қ асына ү лкен с ү йіспеншілікпен танытса, екіншісін к ө ргісі келмейді. Қ ызметтік қ оныстар ә леуметтік топ не мекеме м ү шелері арасында оларды ң сол топта ғ ы құ кы не міндеттеріне орай қ алыптасады. Қ ызметтік қ оныстар ә леуметтік топ не мекеме м ү шелері арасында оларды ң сол топта ғ ы құ кы не міндеттеріне орай қ алыптасады. Егер ара қ атынастар ә рбір адамны ң меншікті қ ажеттері сыйпатында қ аралса, олар жеке қ атынастар атанып, ал ара қ атынас т ұ тастай ж ү йелікке с ү йеніп, екі, одан да к ө п адамдарды ң сипаттамасы ретінде қ абылданды, топты қ қ атынастар деп аталады Егер ара қ атынастар ә рбір адамны ң меншікті қ ажеттері сыйпатында қ аралса, олар жеке қ атынастар атанып, ал ара қ атынас т ұ тастай ж ү йелікке с ү йеніп, екі, одан да к ө п адамдарды ң сипаттамасы ретінде қ абылданды, топты қ қ атынастар деп аталады

8 Те ң құқ ы қ ты қ атынастар- қ атынас м ү шелеріні ң құқ ы қ тары мен міндеттері те ң герілген жерде, ал т ә уелді қ атынастар құқ ы қ тары мен міндеттері бірдей болма ғ ан жа ғ дайларда қ алыптасады. Те ң құқ ы қ ты қ атынастар- қ атынас м ү шелеріні ң құқ ы қ тары мен міндеттері те ң герілген жерде, ал т ә уелді қ атынастар құқ ы қ тары мен міндеттері бірдей болма ғ ан жа ғ дайларда қ алыптасады. Адамдар арасында қ арама- қ арсылы қ болмай, ө з-ара тере ң сыйласты қ жайла ғ ан ортада ү йлесімді қ атынастар нышан береді. Адамдар арасында қ арама- қ арсылы қ болмай, ө з-ара тере ң сыйласты қ жайла ғ ан ортада ү йлесімді қ атынастар нышан береді. Топ ішінде кейбір т ұ л ғ аларды ң ұ намды ниеттері екінші біреулерді ң келе ң сіз ниеттері мен то ғ ыс қ ан ша қ тар да қ арама- қ арсылы қ ты қ атынастар бой тіктейді. Топ ішінде кейбір т ұ л ғ аларды ң ұ намды ниеттері екінші біреулерді ң келе ң сіз ниеттері мен то ғ ыс қ ан ша қ тар да қ арама- қ арсылы қ ты қ атынастар бой тіктейді. Адамдарды ң бір-біріне деген ө шпенділігі бол ғ ан жерде дау-дамайлы жанжалды қ атынастар ө рбиді. Адамдарды ң бір-біріне деген ө шпенділігі бол ғ ан жерде дау-дамайлы жанжалды қ атынастар ө рбиді. Адамдар арасында ғ ы,тіпті кейде бір т ұ л ғ аны ң да бойынан к ө рінетін адамды қ қ атынастар т ү рі міне осындай. Б ұ л қ атынастарды ң б ә рі ө м ә рде адамдарды ң бір-біріне беретін, ба ғ алары мен мінездемелерінде, ә з адамны ң бас қ а ғ а ба ғ ыттал ғ ан іс- ә рекет, қ ылы ғ ында, ө зара байланыс қ ан ойы мен сезімінде к ө рініс береді. Адамдар арасында ғ ы,тіпті кейде бір т ұ л ғ аны ң да бойынан к ө рінетін адамды қ қ атынастар т ү рі міне осындай. Б ұ л қ атынастарды ң б ә рі ө м ә рде адамдарды ң бір-біріне беретін, ба ғ алары мен мінездемелерінде, ә з адамны ң бас қ а ғ а ба ғ ыттал ғ ан іс- ә рекет, қ ылы ғ ында, ө зара байланыс қ ан ойы мен сезімінде к ө рініс береді. Т ұ ра қ ты да келелі қ атынастар ж ү йесі қ алыптаспа ғ ан ортада адамны ң ө релі ө мір с ү руі ө те қ иын, себебі ә рбір жеке адамны ң да, топ пен ұ жымны ң да қ о ғ амда ғ ы болмысын осы қ атынастар ай қ ындайды.Балалы қ ша қ та орны ққ ан адам аралы қ қ атынастар ғ а орай адам азаматты қ қ асиеттерін тіктейді. Ересектерді ң т өң ірегіндегілер мен қ атынасынан сол ортаны ң к өң іл-к ү йі ай қ ындалып, ал ғ а қ ойыл ғ ан м ұ рат-ма қ саттарды ң с ә тті орындалуы не кедергіге ұ шырауы м ү мкін. Т ұ ра қ ты да келелі қ атынастар ж ү йесі қ алыптаспа ғ ан ортада адамны ң ө релі ө мір с ү руі ө те қ иын, себебі ә рбір жеке адамны ң да, топ пен ұ жымны ң да қ о ғ амда ғ ы болмысын осы қ атынастар ай қ ындайды.Балалы қ ша қ та орны ққ ан адам аралы қ қ атынастар ғ а орай адам азаматты қ қ асиеттерін тіктейді. Ересектерді ң т өң ірегіндегілер мен қ атынасынан сол ортаны ң к өң іл-к ү йі ай қ ындалып, ал ғ а қ ойыл ғ ан м ұ рат-ма қ саттарды ң с ә тті орындалуы не кедергіге ұ шырауы м ү мкін.

9 Дәрігер науқаспен ғана емес,оның жанұясымен де қарым қатынаста болу керек.

10 – Отбасыны ң жылуы мен берекесі ананы ң а қ ылы мен парасатында. Ұ лт т ұ л ғ аларыны ң ұ жданы мен келбеті ананы ң ж ү регі мен қ ан тамырыны ң тазалы ғ ында. Кеме ң гер М. Ә уезовті ң қ аза қ отбасы туралы « Ұ лт болам десе ң бесігі ң ді т ү зе!» деген ұ ла ғ атты с ө зіні ң қ адір- қ асиеті ерекше артып т ұ р ғ ан д ә уірге келдік. Ө негелі ұ рпа қ т ә рбиесіні ң оша ғ ы – қ аза қ ша ң ыра ғ ыны ң орны ерекше. Отбасы ат қ арар ма ң ызды шаруаны ң ү лкені – ұ лтжанды, елшіл азамат т ә рбиелеу. Біз сия қ ты ұ за қ жылдардан кейін т ә уелсіздік ал ғ ан халы ққ а е ң алдымен отаншыл ұ л- қ ыз ө сіру міндет. Ол ү шін е ң бастысы ту ғ ан тілді білу. Бізді ң рухани к ө геруімізді ң негізінде ана тіліміз жатыр. Осыны жас ұ рпа қ ты ң бойына сі ң іруіміз қ ажет. Елбасымыз Н.Назарбаевты ң « Қ аза қ қ аза қ пен қ аза қ ша с ө йлессін» деген ұ ла ғ атты с ө зін е ң алдымен отбасымызда іске асыруымыз керек. – Отбасыны ң жылуы мен берекесі ананы ң а қ ылы мен парасатында. Ұ лт т ұ л ғ аларыны ң ұ жданы мен келбеті ананы ң ж ү регі мен қ ан тамырыны ң тазалы ғ ында. Кеме ң гер М. Ә уезовті ң қ аза қ отбасы туралы « Ұ лт болам десе ң бесігі ң ді т ү зе!» деген ұ ла ғ атты с ө зіні ң қ адір- қ асиеті ерекше артып т ұ р ғ ан д ә уірге келдік. Ө негелі ұ рпа қ т ә рбиесіні ң оша ғ ы – қ аза қ ша ң ыра ғ ыны ң орны ерекше. Отбасы ат қ арар ма ң ызды шаруаны ң ү лкені – ұ лтжанды, елшіл азамат т ә рбиелеу. Біз сия қ ты ұ за қ жылдардан кейін т ә уелсіздік ал ғ ан халы ққ а е ң алдымен отаншыл ұ л- қ ыз ө сіру міндет. Ол ү шін е ң бастысы ту ғ ан тілді білу. Бізді ң рухани к ө геруімізді ң негізінде ана тіліміз жатыр. Осыны жас ұ рпа қ ты ң бойына сі ң іруіміз қ ажет. Елбасымыз Н.Назарбаевты ң « Қ аза қ қ аза қ пен қ аза қ ша с ө йлессін» деген ұ ла ғ атты с ө зін е ң алдымен отбасымызда іске асыруымыз керек. – « Ұ яда не к ө рсе ң, ұ ш қ анда соны ілесі ң » деген ата-бабаларымыз балаларына алдымен отбасында ғ ы т ә рбие ө негесін ү йреткен. Одан кейін «Е, Құ дайым, бала бер, бала берсе ң сана бер, сана бермесе ң бір- бірлеп ала бер» деп ұ рпа ғ ыны ң санасызды ғ ынан т үң ілген. Ұ лтты қ салт-д ә ст ү рлеріне елуден астам т ә рбие ү лгілерін қ олдан ғ ан ата-бабаларымыз, ә деп, ырым-тиым, ж ө н-жосы қ, қ алып- қ а ғ ида ережелерін жаса ғ ан. Дана хал қ ымыз «бала ң ды бес жас қ а дейін хандай сыйла, он екі жас қ а дейін құ лы ң дай ж ұ мса, он ү ш жастан кейін а қ ылшы ң дай ке ң ес» деп айт қ ан. Б ұ рын ғ ылар жастар ғ а сенім артып, оны ң есеюіне, отаншыл, к ө пшіл, халы қ шыл, ұ лтжанды болып т ә рбиеленуіне ма қ ал-м ә телдер ар қ ылы ы қ пал еткен. Сол ар қ ылы т ә рбие мен тіл қ алыптас қ ан. Қ азір керісінше, немерелерін орыс тілінде о қ ытып, орыс т ә рбиесін беріп, ұ лын орысты ң қ ызына ү йлендіріп, до ң ыз етін жеп отыр ғ ан қ аза қ ты ң қ ариялары к ө п. Олар ғ а тіл туралы, ұ лт туралы айтса ң ө зі ң е қ арсы с ө йлейді. М ұ ны ң б ә рі ұ лтты қ сана-сезімні ң, халы қ ты қ т ә рбиені ң жетіспегендігінен. Елді ң намысын, арын қ ор ғ ай білмейтін жасы қ, жа ғ ымпаздарды ң тым к ө бейіп кеткендігінен туып отыр. – « Ұ яда не к ө рсе ң, ұ ш қ анда соны ілесі ң » деген ата-бабаларымыз балаларына алдымен отбасында ғ ы т ә рбие ө негесін ү йреткен. Одан кейін «Е, Құ дайым, бала бер, бала берсе ң сана бер, сана бермесе ң бір- бірлеп ала бер» деп ұ рпа ғ ыны ң санасызды ғ ынан т үң ілген. Ұ лтты қ салт-д ә ст ү рлеріне елуден астам т ә рбие ү лгілерін қ олдан ғ ан ата-бабаларымыз, ә деп, ырым-тиым, ж ө н-жосы қ, қ алып- қ а ғ ида ережелерін жаса ғ ан. Дана хал қ ымыз «бала ң ды бес жас қ а дейін хандай сыйла, он екі жас қ а дейін құ лы ң дай ж ұ мса, он ү ш жастан кейін а қ ылшы ң дай ке ң ес» деп айт қ ан. Б ұ рын ғ ылар жастар ғ а сенім артып, оны ң есеюіне, отаншыл, к ө пшіл, халы қ шыл, ұ лтжанды болып т ә рбиеленуіне ма қ ал-м ә телдер ар қ ылы ы қ пал еткен. Сол ар қ ылы т ә рбие мен тіл қ алыптас қ ан. Қ азір керісінше, немерелерін орыс тілінде о қ ытып, орыс т ә рбиесін беріп, ұ лын орысты ң қ ызына ү йлендіріп, до ң ыз етін жеп отыр ғ ан қ аза қ ты ң қ ариялары к ө п. Олар ғ а тіл туралы, ұ лт туралы айтса ң ө зі ң е қ арсы с ө йлейді. М ұ ны ң б ә рі ұ лтты қ сана-сезімні ң, халы қ ты қ т ә рбиені ң жетіспегендігінен. Елді ң намысын, арын қ ор ғ ай білмейтін жасы қ, жа ғ ымпаздарды ң тым к ө бейіп кеткендігінен туып отыр.

11

12 Сыр қ атпен қ арым- қ атынаста медициналы қ қ ызметкерді ң дауыс к ө термей бір қ алыпты, шыдамдылы қ пен, тіл м ә дениетін са қ тап, т ұ рпайылы қ жасамауы керек. Сыр қ атты ң к өң іл-к ү йін к ө теріп отыруы керек. Сыпайы мейіркеш ә рдайым сыр қ ат адамны ң ы қ ыласына б ө ленеді. Медицинада қ ызмет ететін адамдар ғ а ерекше адамгершілік талап етілген. Себепсіз сыр қ ат қ а к ө мек к ө рсетпегені ү шін ж ә не б ұ л қ ылы ғ ыны ң қ ауіпті жа ғ дай туындаса, онда медициналы қ қ ызметкерлерді қ ылмысты қ жаза ғ а тартады. Ауруды ң ә серінен сыр қ аттар жиі ашуланша қ, шыдамсыз, қ ы ң ыр келеді. Сонды қ тан олармен сал ғ ыласып, дауыс к ө теруге болмайды, керісінше оларды ж ұ батып, айт қ андарын істеу керек. Сыр қ атпен қ арым- қ атынаста медициналы қ қ ызметкерді ң дауыс к ө термей бір қ алыпты, шыдамдылы қ пен, тіл м ә дениетін са қ тап, т ұ рпайылы қ жасамауы керек. Сыр қ атты ң к өң іл-к ү йін к ө теріп отыруы керек. Сыпайы мейіркеш ә рдайым сыр қ ат адамны ң ы қ ыласына б ө ленеді. Медицинада қ ызмет ететін адамдар ғ а ерекше адамгершілік талап етілген. Себепсіз сыр қ ат қ а к ө мек к ө рсетпегені ү шін ж ә не б ұ л қ ылы ғ ыны ң қ ауіпті жа ғ дай туындаса, онда медициналы қ қ ызметкерлерді қ ылмысты қ жаза ғ а тартады. Ауруды ң ә серінен сыр қ аттар жиі ашуланша қ, шыдамсыз, қ ы ң ыр келеді. Сонды қ тан олармен сал ғ ыласып, дауыс к ө теруге болмайды, керісінше оларды ж ұ батып, айт қ андарын істеу керек.

13 1. Әң гімелескенде қ олайлы жа ғ дай жаса ң ыз. Біріншіден жары қ ты ба ғ ала ң ыз.Тым жазы қ немесе жартылай жары қ емделуші ң ізді ң ж ә не сізді ң к ө зі ң ізді шаршатады.Сізге немесе нау қ ас қ а с ұ ра ққ а ынта қ ою ғ а шу кедергі болмай ма? Осындай кедергілерді жоя алмаса ң ыз, әң гімелескенде әң гімені жал ғ астыру ү шін бас қ а б ө лмеге ауысуды ұ сыны ң ыз. Біріншіден жары қ ты ба ғ ала ң ыз.Тым жазы қ немесе жартылай жары қ емделуші ң ізді ң ж ә не сізді ң к ө зі ң ізді шаршатады.Сізге немесе нау қ ас қ а с ұ ра ққ а ынта қ ою ғ а шу кедергі болмай ма? Осындай кедергілерді жоя алмаса ң ыз, әң гімелескенде әң гімені жал ғ астыру ү шін бас қ а б ө лмеге ауысуды ұ сыны ң ыз. Егер емделуші әң гіме біреуге кедергі бол ғ анын сезсе, ө зін қ олайсыз сезінеді.М ү мкіншілік болса танысуда емделушіні ң палатада ғ ы к ө ршісі жо қ уа қ ытына жоспарла ң ыз.Бас қ аларды уа қ ытша сырт қ а шы ғ а т ұ руларын с ұ ра ң ыз, нау қ асты ң келісімімен достары мен туыс қ андарына бірге болуларына м ү мкіншілік жаса ң ыз. Егер емделуші әң гіме біреуге кедергі бол ғ анын сезсе, ө зін қ олайсыз сезінеді.М ү мкіншілік болса танысуда емделушіні ң палатада ғ ы к ө ршісі жо қ уа қ ытына жоспарла ң ыз.Бас қ аларды уа қ ытша сырт қ а шы ғ а т ұ руларын с ұ ра ң ыз, нау қ асты ң келісімімен достары мен туыс қ андарына бірге болуларына м ү мкіншілік жаса ң ыз. Емделуші дайын ба?Егер ол шаршаса, бір р ә рседен шаршаса, қ оры қ са,бір жері ауырса ол қ апаланып, с ө зге сара ң данатын болады.Б ұ л жа ғ дайда танысуды бас қ а к ү нге ауыстыры ң ыз.Емделушіні ң сыр қ аты болса,д ә рігер дайында ғ ан Емделуші дайын ба?Егер ол шаршаса, бір р ә рседен шаршаса, қ оры қ са,бір жері ауырса ол қ апаланып, с ө зге сара ң данатын болады.Б ұ л жа ғ дайда танысуды бас қ а к ү нге ауыстыры ң ыз.Емделушіні ң сыр қ аты болса,д ә рігер дайында ғ ан Амалдарды орында ң ыз. Әң геіме 15 минуттан кейін аз уа қ ыт б ө лме ң із.Асы қ па ң ыз;жа қ сы н ә тиже алу ү шін әң гіме са ғ ат қ а ауысуы м ү мкін.М ә селен, әң гімелесуге сізді ң уа қ ыты ң ыз жо қ делік. Амалдарды орында ң ыз. Әң геіме 15 минуттан кейін аз уа қ ыт б ө лме ң із.Асы қ па ң ыз;жа қ сы н ә тиже алу ү шін әң гіме са ғ ат қ а ауысуы м ү мкін.М ә селен, әң гімелесуге сізді ң уа қ ыты ң ыз жо қ делік.

14 2.Емделушімен әң гімелескенге дейін ол туралы барлы қ м ә ліметті алдын ала біліп алы ң ыз. Б ұ рын ғ ы емделген жерлерден де ма ғ л ұ мат жинастыры ң ыз.Осылайша, сіз уа қ ыты ң ызды ү немдейсіз Б ұ рын ғ ы емделген жерлерден де ма ғ л ұ мат жинастыры ң ыз.Осылайша, сіз уа қ ыты ң ызды ү немдейсіз ж ә не нау қ асты шаршатпайсыз.Біра қ алын ғ ан ма ғ л ұ маттан қ орытынды шы ғ ару ғ а тырысы ң ыз.Сізде емделушіні ң ж ә не туыс қ андарыны ң толы қ мекен жайы, телефоны ж ұ мыс орны туралы ма ғ л ұ мат бар екеніне к ө з жеткізі ң із. ж ә не нау қ асты шаршатпайсыз.Біра қ алын ғ ан ма ғ л ұ маттан қ орытынды шы ғ ару ғ а тырысы ң ыз.Сізде емделушіні ң ж ә не туыс қ андарыны ң толы қ мекен жайы, телефоны ж ұ мыс орны туралы ма ғ л ұ мат бар екеніне к ө з жеткізі ң із.

15 3. Емделуші ң ізбен сенімді қ арым- қ атынас құ ру ғ а тырысы ң ыз. 3. Емделуші ң ізбен сенімді қ арым- қ атынас құ ру ғ а тырысы ң ыз. Емделушімен әң гімені ө з есімі ң із бен қ ызметі ң ізді атаудан баста ң ыз.Емделуші ң ізді аты-ж ө німен ата ң ыз,жа қ сы дауыс ыр ғ а ғ ын қ олданы ң ыз.Оны ң айт қ анына к өң іл б ө лі ң із. Қ ызы ғ ушылы қ пен қ ара ғ ан к ө з қ арас ж ә не анда-cанда оны ң с ө зін қ айталау к ү ткен н ә тижеге жетуге к ө мектеседі.Егер сіз тік с ө йлейтін, жаны ң ыз ғ а жа қ ындатпайтын сел қ ос адам болса ң ыз, ол сізге сене алмайды. Емделушімен әң гімені ө з есімі ң із бен қ ызметі ң ізді атаудан баста ң ыз.Емделуші ң ізді аты-ж ө німен ата ң ыз,жа қ сы дауыс ыр ғ а ғ ын қ олданы ң ыз.Оны ң айт қ анына к өң іл б ө лі ң із. Қ ызы ғ ушылы қ пен қ ара ғ ан к ө з қ арас ж ә не анда-cанда оны ң с ө зін қ айталау к ү ткен н ә тижеге жетуге к ө мектеседі.Егер сіз тік с ө йлейтін, жаны ң ыз ғ а жа қ ындатпайтын сел қ ос адам болса ң ыз, ол сізге сене алмайды. Емделушіні ң бетіне қ арап, к ө зімен т ү йісініз, с ә л жымиыныз. Алын ғ ан ма ғ л ұ мат д ұ рыс ем мен к ү тімді аны қ тау ғ а к ө мектесетінін айты ң ыз. Емделушіні ң бетіне қ арап, к ө зімен т ү йісініз, с ә л жымиыныз. Алын ғ ан ма ғ л ұ мат д ұ рыс ем мен к ү тімді аны қ тау ғ а к ө мектесетінін айты ң ыз.

16 4. Әң гімені ң сарынын белгіле ң із. 4. Әң гімені ң сарынын белгіле ң із. Әң гімені жан- жа ғ дайыныз қ алай?немесе сізді немазасындырады? деген с ұ ра қ тардан бастаныз. Нау қ астын ө зсыр қ атын айту барысында сіз тексеріске жататын белгілерін аны қ тайсыз ж ә не б ұ л нау қ астын к ө ніл к ү йімен т ү сіну денгейін ба ғ алау ғ а к ө мектеседі. Нау қ астан алын ғ ан ма ғ л ұ матты ешкімге жария қ ылма ң ыз. Нау қ ас қ а сізді ң с ұ ра қ тары ң ыз ғ а бос жауап беруге м ү мкіншілік тудыры ң ыз, та қ ырыптан кетіп қ ал ғ ан жа ғ дайда негізгі ә нгімені ң та қ ырыбын еске т ү сірі ң із. Ол ү шін оны ң денсаулы ғ ына байланысты с ұ ра қ қ ойы ң ыз. Ә нгіме барысында ө зі ң ізді ба қ ылауы ң ыз, т ү сінікті, жай с ө ле ң із. Медициналы қ терминдерді пайдаланбау ғ а тырысы ң ыз. Сізді ң емделуші ң із оларды т ү ссінбей қ алуы м ү мкін. Нау қ ас с ұ ра қ тарды т ү сінгенде к ү діктенесіз бе? Әң гімені жан- жа ғ дайыныз қ алай?немесе сізді немазасындырады? деген с ұ ра қ тардан бастаныз. Нау қ астын ө зсыр қ атын айту барысында сіз тексеріске жататын белгілерін аны қ тайсыз ж ә не б ұ л нау қ астын к ө ніл к ү йімен т ү сіну денгейін ба ғ алау ғ а к ө мектеседі. Нау қ астан алын ғ ан ма ғ л ұ матты ешкімге жария қ ылма ң ыз. Нау қ ас қ а сізді ң с ұ ра қ тары ң ыз ғ а бос жауап беруге м ү мкіншілік тудыры ң ыз, та қ ырыптан кетіп қ ал ғ ан жа ғ дайда негізгі ә нгімені ң та қ ырыбын еске т ү сірі ң із. Ол ү шін оны ң денсаулы ғ ына байланысты с ұ ра қ қ ойы ң ыз. Ә нгіме барысында ө зі ң ізді ба қ ылауы ң ыз, т ү сінікті, жай с ө ле ң із. Медициналы қ терминдерді пайдаланбау ғ а тырысы ң ыз. Сізді ң емделуші ң із оларды т ү ссінбей қ алуы м ү мкін. Нау қ ас с ұ ра қ тарды т ү сінгенде к ү діктенесіз бе? Сізді ң айт қ аны ң ызды ө з с ө зімен қ айталап беруін с ұ ра ң ыз. Қ алай жауап беретініне к өң іл аудары ң ыз. Емделуші ө зіні ң ауру екені ң т ү сіне ме? Осылайша, емделушіні ң сезімін т ү сініп, сіз ө зі ң ізге к ө мектесесіз. Сізді ң айт қ аны ң ызды ө з с ө зімен қ айталап беруін с ұ ра ң ыз. Қ алай жауап беретініне к өң іл аудары ң ыз. Емделуші ө зіні ң ауру екені ң т ү сіне ме? Осылайша, емделушіні ң сезімін т ү сініп, сіз ө зі ң ізге к ө мектесесіз.

17 5. На қ ты с ұ ра қ тар қ ойы ң ыз. 5. На қ ты с ұ ра қ тар қ ойы ң ыз. К ө п жауапты талап ететін с ұ ра қ тар қ ойып к ө рі ң із. Ая қ талма ғ ан с ұ ра қ тар емделушіні ң назарын ж ұ мылдырады ж ә не оны толы қ жауап қ айтару ғ а м ә жб ү р етеді. Емделуші ң ізді ң жауабына құ ла қ т ү рі ң із. Олар ө з артынан бас қ а с ұ ра қ тар тудыруы м ү мкін. Мысалы: сізді ң к ө з к ө руі ң із қ алай?. Егер олкейде к ө з алдым а ғ арып кетедідеген жауап берсе с ұ ра қ қ ойуды жал ғ астыры ң ыз. Б ұ л жиі болып т ұ ра ма ж ә не ұ за ққ а созыла ма? деп с ұ ра ң ыз. К ө п жауапты талап ететін с ұ ра қ тар қ ойып к ө рі ң із. Ая қ талма ғ ан с ұ ра қ тар емделушіні ң назарын ж ұ мылдырады ж ә не оны толы қ жауап қ айтару ғ а м ә жб ү р етеді. Емделуші ң ізді ң жауабына құ ла қ т ү рі ң із. Олар ө з артынан бас қ а с ұ ра қ тар тудыруы м ү мкін. Мысалы: сізді ң к ө з к ө руі ң із қ алай?. Егер олкейде к ө з алдым а ғ арып кетедідеген жауап берсе с ұ ра қ қ ойуды жал ғ астыры ң ыз. Б ұ л жиі болып т ұ ра ма ж ә не ұ за ққ а созыла ма? деп с ұ ра ң ыз.

18 Бақытты отбасы

19 6. Белгілер жаса ң ыз. Нау қ астан ал ғ ан барлы қ ма ғ л ұ матты жазба ң ыз. Оны ң орнына қ ыс қ аша керекті фразаларды, мерзімін, уа қ ытын жазып, кейін жаз ғ а ң ызды толы қ тырып отыры ң ыз. Нау қ астан ал ғ ан барлы қ ма ғ л ұ матты жазба ң ыз. Оны ң орнына қ ыс қ аша керекті фразаларды, мерзімін, уа қ ытын жазып, кейін жаз ғ а ң ызды толы қ тырып отыры ң ыз.

20 7. Же ң іл т ү сіндірі ң із. 7. Же ң іл т ү сіндірі ң із. Емделуші ң ізді ң с ұ ра қ тарын к ө термеле ң із. Жай, асы қ пай, же ң іл т ү сі ң дірі ң із. Егер емделушіге сізді ң н ұ с қ ауларі ң із. Егер емделушіге сізді ң н ұ с қ аулары ң ызды қ айталау қ иын ғ а т ү ссе, қ ыс қ аша белгілер жазы ң ыз. Емделуші ң ізді ң с ұ ра қ тарын к ө термеле ң із. Жай, асы қ пай, же ң іл т ү сі ң дірі ң із. Егер емделушіге сізді ң н ұ с қ ауларі ң із. Егер емделушіге сізді ң н ұ с қ аулары ң ызды қ айталау қ иын ғ а т ү ссе, қ ыс қ аша белгілер жазы ң ыз. Емдеуді ң тиімділігі бір қ атар д ә режеде ауруды ң медициналы қ қ ызметкерлерге сенуіне байланысты: жазып шы ғ ам деп сену-сауы ғ уды ң бел ортасы. Емдеуді ң барлы қ кезе ң денде де сыр қ атты ң сауы ғ атынына сенім тудыру қ ажет, ол-гуманисті-д ә рігерді ң парызы, ал гуманизм-медициналы қ маманды қ ты ң таби ғ и қ асиеті. Емдеуді ң тиімділігі бір қ атар д ә режеде ауруды ң медициналы қ қ ызметкерлерге сенуіне байланысты: жазып шы ғ ам деп сену-сауы ғ уды ң бел ортасы. Емдеуді ң барлы қ кезе ң денде де сыр қ атты ң сауы ғ атынына сенім тудыру қ ажет, ол-гуманисті-д ә рігерді ң парызы, ал гуманизм-медициналы қ маманды қ ты ң таби ғ и қ асиеті.

21

22 Медициналы қ қ ызметкерлерді ң ж ұ мысында ғ ы гуманизмны ң к ө рінісі. Қ о ғ амда ғ ы адамдарды ң сыр қ атпен мінез- құ л қ ын, оларды ң бір-біріне ж ә не қ о ғ амды қ құ ндылы ққ а деген қ арым- қ атынасын реттейтін ережелерге с ә йкес келетін киім сырт қ ы жина қ ылы қ, денесіні ң, киіміні ң, ая қ киіміні ң тазалы ғ ын са қ тау қ ажеттілігі, бас киім, арты қ ә сем заттар ж ә не косметикалы қ бояуларды ң болмауы, халат, медициналы қ қ алпа қ ты ң тазалы ғ ы. Осы белгілерден медициналы қ этика құ ралады.

23 Ә р д ә рігер тек қ ана білім ж ә не ілім ғ ана емес сонымен қ атар Д ә рігер нау қ ас қ а рухани азы қ та бере білуі тиіс. Нау қ асты ң сыр қ атыны ң ә р қ илылы ғ ына қ арамастан д ә рігер оларды ң ә р қ айсысымен байланыс орната білуі тиіс. Ал нау қ ас д ә рігер ж ұ мысыны ң қ иынды ғ ын т ү сіне білуі керек. Ө з к ә сіби біліктігін арттыру ғ а, білімін тере ң детуге медицина қ ызметкерлеріні ң міндетті қ асиеті. Д ә рігер қ ыран к ө зді, ж ұ мса қ қ олды, жыландай сабырлы, арыстан ж ү ректі болуы керек дегендей ә рбір медицина қ ызметкері ө зіні ң ж ұ мысына жан-т ә німен беріліп істеу керек. Қ Р- ны ң болаша қ д ә рігерлері біз бол ғ анды қ тан ө з маманды ғ ымыз ғ а салма қ пен қ ара ғ ан ж ө н.

24 Сыр қ атпен қ арым қ атынаста медициналы қ қ ызметкерді ң дауыс к ө термей бір қ алыпты, шыдамдылы қ пен, тіл м ә дениетін са қ тап, т ұ рпайлы қ жасамауы қ ажет. Сыр қ атты ң к өң іл-к ү иін к ө теріп отыруы керек. Ә депті мейіркеш ә рдайым сыр қ ат адамны ң ы қ ыласына б ө ленеді. Сыр қ атпен қ арым қ атынаста медициналы қ қ ызметкерді ң дауыс к ө термей бір қ алыпты, шыдамдылы қ пен, тіл м ә дениетін са қ тап, т ұ рпайлы қ жасамауы қ ажет. Сыр қ атты ң к өң іл-к ү иін к ө теріп отыруы керек. Ә депті мейіркеш ә рдайым сыр қ ат адамны ң ы қ ыласына б ө ленеді. Ә рбір тарихи д ә уірді ң ә ділеттілік, адалды қ, парыз туралы ө з т ү сінігі қ алыптасады. Медицина- ө те ежелгі маманды қ тарды ң бірі. Ол ө те бай емдеу т ә жірибесін жина қ тап, адамзат қ асиетіні ң бас қ а т ү рінен ө згешілігі бар белгілі бір сипат қ а ие болды. Медицина ғ ылымыны ң ә леуметтік- саяси құ рлысы мен шарты ө з морал ж ә не этика нормалдары бар. Медицинада қ ызмет ететін адамдар ғ а ежелгі заманнан бастап ерекше адамгершілік талаптар қ ойыл ғ ан болатын. К ө не медицинада д ә рігерлер басшылы ққ а алу ғ а тиісті адамгершілік талаптар мен моральді ң нормаларды ң т ұ тас кодексі т ұ жырымдал ғ ан. Ә рбір тарихи д ә уірді ң ә ділеттілік, адалды қ, парыз туралы ө з т ү сінігі қ алыптасады. Медицина- ө те ежелгі маманды қ тарды ң бірі. Ол ө те бай емдеу т ә жірибесін жина қ тап, адамзат қ асиетіні ң бас қ а т ү рінен ө згешілігі бар белгілі бір сипат қ а ие болды. Медицина ғ ылымыны ң ә леуметтік- саяси құ рлысы мен шарты ө з морал ж ә не этика нормалдары бар. Медицинада қ ызмет ететін адамдар ғ а ежелгі заманнан бастап ерекше адамгершілік талаптар қ ойыл ғ ан болатын. К ө не медицинада д ә рігерлер басшылы ққ а алу ғ а тиісті адамгершілік талаптар мен моральді ң нормаларды ң т ұ тас кодексі т ұ жырымдал ғ ан.

25 К ө не медицинаны ң негізін қ алаушы Гиппократты қ (б.з.д ж.ж) д ә рігерді ң беделіне ү лкен м ә н берген адамгершілік ө жеттері ерекше таралады. Ол: Д ә рігер, егер т ү сі жылы... ө зін- ө зі жа қ сы,таза ұ стаса, жа қ сы кимі болса...Мейлінше мінезі тамаша,мырза, м ә нді ж ә не адам с ү йгіш болсын,-деп жазды. К ө не медицинаны ң негізін қ алаушы Гиппократты қ (б.з.д ж.ж) д ә рігерді ң беделіне ү лкен м ә н берген адамгершілік ө жеттері ерекше таралады. Ол: Д ә рігер, егер т ү сі жылы... ө зін- ө зі жа қ сы,таза ұ стаса, жа қ сы кимі болса...Мейлінше мінезі тамаша,мырза, м ә нді ж ә не адам с ү йгіш болсын,-деп жазды. Орта ғ асырлы қ д ә уірде медициналы қ қ ызметкерлерді ң мінез- қ ылы ғ ына философ ә рі ғ алым Авиценна (Ибн Сина) к ө п назар аударды. Оны ң айтуынша д ә рігер қ ыран к ө зді,мамы қ қ олды, жыландай сабырлы, арыстан ж ү ректі болуы керек. Орта ғ асырлы қ д ә уірде медициналы қ қ ызметкерлерді ң мінез- қ ылы ғ ына философ ә рі ғ алым Авиценна (Ибн Сина) к ө п назар аударды. Оны ң айтуынша д ә рігер қ ыран к ө зді,мамы қ қ олды, жыландай сабырлы, арыстан ж ү ректі болуы керек.

26 ОТБАСЫНЫ Ң БЕРЕКЕСІ – ИМАНДЫЛЫ Қ ТАН БАСТАЛАДЫ... Имандылы қ – адамны ң қ о ғ амда ғ ы, к ү нделікті ө мірдегі іс- ә рекеттерін белгілі бір қ алып қ а т ү сіретін ішкі рухани реттеуіш, қ адір- қ асиет, адам бойында ғ ы адамгершілік, ізгілік, кісілік белгісі. Д ә ст ү рлі қ аза қ қ о ғ амында адамны ң имандылы ғ ына – мінез- құ лы қ ж ү йесіндегі ерекшеліктеріне к ө п к өң іл б ө лінген. Адамны ң жары қ д ү ниеге келуі, ө суі, ержетуі, тіршілік етуі, қ артаюы, ата мен баланы ң қ арым- қ атынасы, ү лкендік пен кішілік, сыйласты қ, ә дептілік пен арлылы қ, инабаттылы қ т ә різді ма ң ызды м ә селелер имандылы қ ты ң ма ң ызды құ рамдас б ө лігі ретінде еш қ ашан да назардан тыс қ алма ғ ан. Жастарды ң ү лкендерге құ рмет к ө рсетуі, ү лкендерді ң кішілерге ізет білдіруі ө мір с ү ру салтына айнал ғ ан. Қ о ғ амда берік қ алыптас қ ан осындай к ө регенділікпен ө мір кешу да ғ дылары жинала келіп, барша адамгершілік қ а ғ идаларды ң, Имандылы қ ты ң жазылма ғ ан кодекстеріні ң қ алыптасуына негіз бол ғ ан. Бойына адамгершілік асыл қ асиеттерді жинап ө скен жасты «к ө ргенді» деп, ж ү регінен н ұ р, өң інен жылу кетпейтін, ә рдайым жа қ сылы қ жолын ойлайтын, ә р істе ә ділдік к ө рсететін адамдарды «иманды» деп ата ғ ан. М ұ сылманды қ д ү ниетаным бойынша Имандылы қ иманнан пайда болады. Ал иман – ж ү ректегі н ұ р, н ұ рды ң сырт қ ы болмысы, я ғ ни Имандылы қ. Алла та ғ ала ғ а иман еткен адам ғ а бітетін к ө ркем мінез. Алла жіберген ә рбір пай ғ амбарыны ң міндеті – иман мен Имандылы ққ а уа ғ ыздау деп санал ғ ан. Е ң со ңғ ы пай ғ амбар М ұ хаммед «Мен е ң ғ ажап к ө ркем мінезді толы қ тыру ү шін жіберілдім»,- деуі ар қ ылы ә лемдегі т ә лім-т ә рбие мен имандылы қ ты ң қ аншалы қ ты ма ң ызды екенін к ө рсеткен, Имандылы ққ а ө зі бірінші ү лгі бол ғ ан делінеді. Алла та ғ ала адамды иман мен имандылы қ ү шін жарат қ ан, сонды қ тан: «Алланы ң мінезінен ү лгі- ө неге алы ң дар» (М ұ хаммед пай ғ амбар),- деп уа ғ ыздалады. Имандылы қ ты ң негізін м ұ сылмандар Құ ранда деп біледі. Құ ран К ә рімнен е ң к ө п ү лгі ал ғ ан М ұ хаммед пай ғ амбарды ң мінезі жайлы Хазіреті Айша: «Оны ң мінезі - Құ ран»,- деп жауап берген. Ізгі істер діни ұғ ым бойынша Имандылы қ болып табылады. Қ азіргі зайырлы ө ркениетті қ о ғ амда имандылы қ – аса қ астерлі, биік адамшылы қ қ асиет ретінде ұ сынылады. Ш ә к ә рім Құ дайберді ұ лыны ң Иманым атты жина ғ ында жаратылыс ж ұ мба ғ ы, Алла мен адам қ арым- қ атынасы, иман жайлы жаз ғ ан туындылары қ амтыл ғ ан. Ой бастауы Құ ран К ә рімнен құ йылар Ш ә к ә рімні ң сыр с ө здері б ү гінгі қ о ғ амны ң тынысымен ү ндес екендігі даусыз. Қ аза қ қ ауымыны ң ғ ана емес, жалпы адамзат баласыны ң рухани қ азынасы ү шін ө лмес ө сиет қ алдыр ғ ан Ш ә к ә рім бабамызды ң асыл ма ғ ыналы сыр с ө здеріні ң жылдар ө ткен сайын Имандылы қ – адамны ң қ о ғ амда ғ ы, к ү нделікті ө мірдегі іс- ә рекеттерін белгілі бір қ алып қ а т ү сіретін ішкі рухани реттеуіш, қ адір- қ асиет, адам бойында ғ ы адамгершілік, ізгілік, кісілік белгісі. Д ә ст ү рлі қ аза қ қ о ғ амында адамны ң имандылы ғ ына – мінез- құ лы қ ж ү йесіндегі ерекшеліктеріне к ө п к өң іл б ө лінген. Адамны ң жары қ д ү ниеге келуі, ө суі, ержетуі, тіршілік етуі, қ артаюы, ата мен баланы ң қ арым- қ атынасы, ү лкендік пен кішілік, сыйласты қ, ә дептілік пен арлылы қ, инабаттылы қ т ә різді ма ң ызды м ә селелер имандылы қ ты ң ма ң ызды құ рамдас б ө лігі ретінде еш қ ашан да назардан тыс қ алма ғ ан. Жастарды ң ү лкендерге құ рмет к ө рсетуі, ү лкендерді ң кішілерге ізет білдіруі ө мір с ү ру салтына айнал ғ ан. Қ о ғ амда берік қ алыптас қ ан осындай к ө регенділікпен ө мір кешу да ғ дылары жинала келіп, барша адамгершілік қ а ғ идаларды ң, Имандылы қ ты ң жазылма ғ ан кодекстеріні ң қ алыптасуына негіз бол ғ ан. Бойына адамгершілік асыл қ асиеттерді жинап ө скен жасты «к ө ргенді» деп, ж ү регінен н ұ р, өң інен жылу кетпейтін, ә рдайым жа қ сылы қ жолын ойлайтын, ә р істе ә ділдік к ө рсететін адамдарды «иманды» деп ата ғ ан. М ұ сылманды қ д ү ниетаным бойынша Имандылы қ иманнан пайда болады. Ал иман – ж ү ректегі н ұ р, н ұ рды ң сырт қ ы болмысы, я ғ ни Имандылы қ. Алла та ғ ала ғ а иман еткен адам ғ а бітетін к ө ркем мінез. Алла жіберген ә рбір пай ғ амбарыны ң міндеті – иман мен Имандылы ққ а уа ғ ыздау деп санал ғ ан. Е ң со ңғ ы пай ғ амбар М ұ хаммед «Мен е ң ғ ажап к ө ркем мінезді толы қ тыру ү шін жіберілдім»,- деуі ар қ ылы ә лемдегі т ә лім-т ә рбие мен имандылы қ ты ң қ аншалы қ ты ма ң ызды екенін к ө рсеткен, Имандылы ққ а ө зі бірінші ү лгі бол ғ ан делінеді. Алла та ғ ала адамды иман мен имандылы қ ү шін жарат қ ан, сонды қ тан: «Алланы ң мінезінен ү лгі- ө неге алы ң дар» (М ұ хаммед пай ғ амбар),- деп уа ғ ыздалады. Имандылы қ ты ң негізін м ұ сылмандар Құ ранда деп біледі. Құ ран К ә рімнен е ң к ө п ү лгі ал ғ ан М ұ хаммед пай ғ амбарды ң мінезі жайлы Хазіреті Айша: «Оны ң мінезі - Құ ран»,- деп жауап берген. Ізгі істер діни ұғ ым бойынша Имандылы қ болып табылады. Қ азіргі зайырлы ө ркениетті қ о ғ амда имандылы қ – аса қ астерлі, биік адамшылы қ қ асиет ретінде ұ сынылады. Ш ә к ә рім Құ дайберді ұ лыны ң Иманым атты жина ғ ында жаратылыс ж ұ мба ғ ы, Алла мен адам қ арым- қ атынасы, иман жайлы жаз ғ ан туындылары қ амтыл ғ ан. Ой бастауы Құ ран К ә рімнен құ йылар Ш ә к ә рімні ң сыр с ө здері б ү гінгі қ о ғ амны ң тынысымен ү ндес екендігі даусыз. Қ аза қ қ ауымыны ң ғ ана емес, жалпы адамзат баласыны ң рухани қ азынасы ү шін ө лмес ө сиет қ алдыр ғ ан Ш ә к ә рім бабамызды ң асыл ма ғ ыналы сыр с ө здеріні ң жылдар ө ткен сайын жа ңғ ыратыны шынды ққ а айналып отыр. Сонды қ тан да «иманына қ аза қ ты ң талапты жастарын таныс қ ылма қ ү шін Ш ә к ә рім б ұ л жина ғ ында»: « Қ ыры қ тан со ңғ ы қ ырымды, Сынама қ болса ң т ү рімді, К ө рейін десе ң н ұ рымды, Жи-да ғ ы о қ ы жырымды», немесе Қ ыры қ тан со ңғ ы иманым, Отыз жылдай жи ғ аным, К ө п ғ алымны ң с ө зіні ң А қ ыл ғ а алдым сый ғ анын,- деген екен. жа ңғ ыратыны шынды ққ а айналып отыр. Сонды қ тан да «иманына қ аза қ ты ң талапты жастарын таныс қ ылма қ ү шін Ш ә к ә рім б ұ л жина ғ ында»: « Қ ыры қ тан со ңғ ы қ ырымды, Сынама қ болса ң т ү рімді, К ө рейін десе ң н ұ рымды, Жи-да ғ ы о қ ы жырымды», немесе Қ ыры қ тан со ңғ ы иманым, Отыз жылдай жи ғ аным, К ө п ғ алымны ң с ө зіні ң А қ ыл ғ а алдым сый ғ анын,- деген екен.

27 Қ азіргі мораль адамдарды ң бір-біріне деген кішіпейілділікті, қ арапайымдылы қ ты, шынды қ пен адалды қ ты, принциптік пен табандылы қ ты е ң бекті с ү юді ата-аналармен, балалармен, жолдастарымен, достарымен т.б ө з ара қ ам қ орлы қ пен сыйласты қ қ арым- қ атынас жалауды талап етеді. О ғ ан гуманизм, ә ділеттілік орта қ игілік, жа қ сылы қ, адалды қ туралы игі т ү сінік жатады ж ә не ол колективтік пен ынтыма қ тасты қ рухында ғ ы мінез- құ лы қ ты ң жо ғ ары адамгершілік нормаларын қ алыптастырады. Қ азіргі мораль адамдарды ң бір-біріне деген кішіпейілділікті, қ арапайымдылы қ ты, шынды қ пен адалды қ ты, принциптік пен табандылы қ ты е ң бекті с ү юді ата-аналармен, балалармен, жолдастарымен, достарымен т.б ө з ара қ ам қ орлы қ пен сыйласты қ қ арым- қ атынас жалауды талап етеді. О ғ ан гуманизм, ә ділеттілік орта қ игілік, жа қ сылы қ, адалды қ туралы игі т ү сінік жатады ж ә не ол колективтік пен ынтыма қ тасты қ рухында ғ ы мінез- құ лы қ ты ң жо ғ ары адамгершілік нормаларын қ алыптастырады.

28

29 Деонтология мен медициналы қ этикалы қ принциптерін қ олайлы іске асыру ү шін мынадай жа ғ дайлар қ ажет: парыз сезімі, ө з маманды ғ ына бейімділігі мен білімін ү немі жетілдіру. Медициналы қ қ ызметкер сыр қ ат сеніміне кіріп оны д ә рігерді ң ойы қ тыр ғ ыш к ү ш қ абілетіні ң к ү штілігіне иландыру керек. Гиппократ:-не істеу керек болса да б ә рін байсалды ж ә не шебер істей біл. Реті келгенде сыр қ атты к өң іл аула ғ ыш, орынды с ө здермен досты қ пейілмен ма құ лдау керек. Қ ажетті жа ғ дайда оны ң орынсыз талабын қ атал да орны қ ты т ү рде асырып, ал кей кезде о ғ ан с ү іспеншілік білдіріп, балу айту керек- деген. Деонтология мен медициналы қ этикалы қ принциптерін қ олайлы іске асыру ү шін мынадай жа ғ дайлар қ ажет: парыз сезімі, ө з маманды ғ ына бейімділігі мен білімін ү немі жетілдіру. Медициналы қ қ ызметкер сыр қ ат сеніміне кіріп оны д ә рігерді ң ойы қ тыр ғ ыш к ү ш қ абілетіні ң к ү штілігіне иландыру керек. Гиппократ:-не істеу керек болса да б ә рін байсалды ж ә не шебер істей біл. Реті келгенде сыр қ атты к өң іл аула ғ ыш, орынды с ө здермен досты қ пейілмен ма құ лдау керек. Қ ажетті жа ғ дайда оны ң орынсыз талабын қ атал да орны қ ты т ү рде асырып, ал кей кезде о ғ ан с ү іспеншілік білдіріп, балу айту керек- деген. Деонтология –нау қ асты ң,оны ң туыстарыны ң, қ орша ғ ан ортаны ң психологиясына ә сер ететін,нау қ аспен қ арым қ атынас,д ә рігер т ә ртібін қ ада ғ алайтын ғ ылым саласы болып табылады……………………….. Деонтология –нау қ асты ң,оны ң туыстарыны ң, қ орша ғ ан ортаны ң психологиясына ә сер ететін,нау қ аспен қ арым қ атынас,д ә рігер т ә ртібін қ ада ғ алайтын ғ ылым саласы болып табылады………………………..

30 Жанұямен бірге

31 Қ ортынды: Қ орыта келгенде жан ұ ямен ә рдайым жа қ сы қ арым қ атынаста болу керек. Д ә рігерлер нау қ ас қ а ғ ана емес отбасынада уа қ ыт б ө лу керек. Қ орыта келгенде жан ұ ямен ә рдайым жа қ сы қ арым қ атынаста болу керек. Д ә рігерлер нау қ ас қ а ғ ана емес отбасынада уа қ ыт б ө лу керек. Өздерінің ауыратындығына ренжіп,келешекке деген сенімі қалмайтың жандарды дәрігерлер емдеп қана қоймай,олардың көңіліне жол таба білу керек.

32 Пайдалан ғ ан ә дебиеттер: 1. Мейірбеке ісіні ң негіздері 1. Мейірбеке ісіні ң негіздері С. Қ М ұ ратбеков 2008ж. К ө кшетау. С. Қ М ұ ратбеков 2008ж. К ө кшетау. 2. Сыр қ ат нау қ астарды к ү ту 2. Сыр қ ат нау қ астарды к ү ту Л.С Заникина 1992 ж. Алматы. Л.С Заникина 1992 ж. Алматы. 3.Общий уход за дольным С.А Мухина, И.И Тарновская. 3.Общий уход за дольным С.А Мухина, И.И Тарновская. Учебная литература. Учебная литература. 4. Общий уход за больным, 1988г. 4. Общий уход за больным, 1988г. Мурашка В.В, Шуганова Е.Г, Танченко А.В Мурашка В.В, Шуганова Е.Г, Танченко А.В 5. Основы общего уходы за больным. Гребенев А.Л Шевтулин. Москва Медицина 1991г. 5. Основы общего уходы за больным. Гребенев А.Л Шевтулин. Москва Медицина 1991г.

33 Назар аударғандарыңызға рахмет! рахмет!