Рекомбинантты ДНҚ технологиясы негізіндегі жаңа буынды вакциналар. 20 ғасырдың биологиялық жаңалығы ДНҚ құрылымын және универсалдығын анықтау болып табылады. 70 –ші жылдары химерлі ДНҚ –лар, ДНҚ сегменттерін клондау, басқа клеткаға енгізу, енгізілген ДНҚ-ның керекті белок өндіруі ойлап табылды. Вирус немесе бактерия геномынан ДНҚ тізбектерінің селективті делециясы, бөтен ДНҚ-ға сегмент ДНҚ-ларды енгізу арқылы реципиент организмде иммунитет тудырып, химерлі енгізілген ДНҚ сегменттеріне жауап беруге арналған зерттеулер жасалды. Осындай аналогиялық ұзын тізбектерді де тірі аттенуирленген вирус немесе бактериальды вакциналар геномына енгізіп, векторда кодталған химерлі ДНҚ ақуыздарын синтездей алады. Гендік инженерия арқылы алынған вакциналар алу әдістің мәні: протективті антигендер синтезіне жауапты вирулентті микроорганизмнің гендерін басқа зиянсыз микроорганизм геномына енгізіп, оларды дақылдандырғанда керекті антигенді өндіріп, жинақтайды.

Вирусты гепатит В-ға және ротавирусты инфекцияға қарсы вакцина мысал болады. Иммунды жауап тудыру үшін ДНҚ-ның өзін иммунизациялауға мүмкіндік туғызды, сонымен қатар пероральды белгіленетін иммуноген ретінде трансфицирленген өсімдіктер, прокариотты клеткалар, төменгі эукариотты клеткалар, сүтқоректілердің клеткаларының трансфекциясын қолдану арқылы вакцина жасау ойлап табылды. Клеткалардың ДНҚ және кДНҚ трансфециясы 3 процедурасында 3 түрлі клеткалар қолдананылады: прокариотттық, мысалы E.coli, төменгі эукариоттық, мысалы ашытқылар және сүткоректілердің линиялы немесе штамм түріндегі клеткалары. Таңдалған ДНҚ тізбегі автономды репликацияланатын векторға, яғни ротавирус немесе плазмидаға енгізіледі, сонда транформацияланған немесе трансфекцияланған клетка пайда болады.

Интерферондар 1957ж Лондонда Ұлттық зерттеулері институтында вирус инфекциясына төзімділік факторы ретінде ашылды. Вирустың әрекетіне қозғалаған жануарлар клеткалары ортаға, жаңа клеткаға, вирус инфекциясына төзімділік беруге қабілетті. Интерферон клеткада вирустың көбеюінің алдын алады. Итерферонның 3 тобы белгілі: α- интерферондары, лейкоциттерге вирус әрекетінен түзіледі; β- интерфероны, фибробластқа вирус әрекетінен пайда болды; γ- интерфероны, Т- лимфоциттеріменбактериалды және вирустық антигендермен немесе сарысуға қарсы лимфоциттердің үстіңгі детерминациясына жауап ретінде; Интерферондар – амиқышқылдадар қалдығынан шыққан төмен молекулярлы ақуыздар. Емдеуге жататын интерферонның арнайы түрін ескере отырып адам клеткаларынан алынған осындай препараттар қажет. Дағды бойынша оларды адам қанынан (1литр қаннан 1доза) 1мкг интерферон алуға болады. Әлемде өндіріс Финляндияда кейіннен Францияда жүзеге асты.

Вирустың вакциналық штамдары тіндер клеткалар дақылында немесе тауық эмбрионында жинақталынады. Вирусты дақылдандыру үшін ең алдымен тіндік клеткалар дақылы (біріншілік-трипсинизацияланған немесе ауыспалы) немесе тауық эмбрионы ( тәуліктік) дайындалып алынады. Асептикалық жағдайда клетка дақылы немесе тауық эмбрионын вируспен жұқтырады. Вирус репродуцирленеді, клетка дақылында немесе тауық эмбрионында жинақталынады. Кейін оны бөліп алады, тазартады, стандарттайды, лиофилизация жасайды, ампулаға құйып бекітеді (тірі немесе инактивацияланған толық вирионды вакциналарда). Тірі вакциналық штамдарды in vitro-да клетка дақылында пассаж жасап аттенуирлейді, әлсіретеді

адам клеткалар дақылы жануар клеткалар дақылы адам клеткалары Жұқпалы вирус вирустың мутациясы әлсіреген вирус- вакцинаның негізі

Алдымен патогенді вирусты адам организмінің жұқтырған клеткаларынан бөліп алады. Әрі қарай жануар текті клетка дақылында вирусты пассаж жасайды, аттенуация жасап, вирустың «жұқпалылығын» әлсірету. Суббірліктік вакциналар алу үшін вирус бөлшектерінен беткейлік немесе нуклеопротеидті антигендерін бөліп алады (олар аса иммуногенді және спецификалы). Бөлінген субстанцияны тазартады, тұрақтандырады, қосымша компоненттер қосады (адъюванттар, сорбенттер, иммуномодуляторлар және т.б.).

Жануарлар клеткасына арналған эукариоттық векторлар кейбір вирустарға (папо-, адено, парво-, ретровирус-ар және вакцина вирусы) негізделеді. Алайда жануар вирустары геномының маңызды емес бөлігінің көлемі аз, сондықтан оларға ұзын ДНҚ фрагменттерін енгізу мүмкін болмайды. Жануарлардың кейбір гендерінің мөлшері өте үлкен (мысалы, тышқанның дегидрофолатредуктаза гені-42 мың н. ж.). Көпшілік жағдайда бөтен ДНҚ геномның маңызды бөлігінің орнын басады, нәтижесінде рекомбинанты вирустар репликация қабілетінен айырылады.

Жануарлар клеткасы үшін эукариоттық векторды дайындаудың негізгі объектісі SV40 вирусы. Бұл, ұзындығы 5250 н. ж. сақиналы ДНҚ-сы бар кішкентай вирус мартышка (осыдан SV simian (маймыл) virus деп аталуы) бүйрегінен бөлінді. SV40 вирусы лямбда бактериофаг сияқты иесінің клеткасының хромосомасына ене алады. SV40 вирусы негізінде бірнеше бағалы векторлар құрастырылды. Бұл векторлардың біразынан бір кемшілікті байқауға болады: олар вирионның қалыптасуына әкелгендіктен иесінің клеткасын жойып жібереді (бактериофаг сияқты). Сондықтан ғалымдар әр уақытта плазмида сияқты векторларды құрастыруға талпынады ж. П. Берг SV40 вирусының ДНҚ-сы вирустық емес ДНҚ-дан құралған гибридті ДНҚ молекуласын құрастыруды ұсынды. Ақырында ол 1980 ж. SV40вирусының ДНҚ-сы мен Е.СоІі плазмидасының ДНҚ- сынан тұратын өтпелі плазмидалық векторларды (р SV2, р SVЗ және р SV4) құрастыра алды. Бүл векторлар сүтқоректілер клеткасына генді тиімді енгізе алады. Қоянның глобии гені ендірілген плазмидалық векторлар маймыл клеткасында көбейе алды: тек иРНҚ ғана емес, сонымен қатар глобиннің өзі синтезделді.