II. Үй тапсырмасы. ІХ-ХІІ ғасырлардағы қөлөнер, сауда және шаруашылықтың дамуы.

1-топтың сұрағы 1. Қыш құмыра жасайтын шеберханалар қандай қалалардан табылды? 2. Қазба жұмысы кезінде табылған сүйектен жасалған бұйымдар негізінен қандай заттан жасалған әшекейлер болды? 3. Археолог ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда қай қалаларда ақша шығаратын сарайлар болған? 4. Егіншіліктің дамуы неге қала санының өсуімен байланысты болды? 5. Далалы өлкелерге қаладан қандай тауарлар әкелінді?

2-топтың сұрағы 1. Отырар, Тараз, Йасы қалаларынан табылған шыны ыдыстар нешінші ғасырға жатады? 2. Алматы қаласының оңтүстік-батыс жағындағы түрік дәуірінің зираттарын қазғанда не табылды? 3. Қалаға далалы өлкелерден әкелінген тауарларды атаңдар? 4. Темір ұсталығының орындары қай қалалардан табылды? 5. Мамандардың есептеулерінше, Шу аңғарында өңделетін жердің жалпы көлемі ХІҮ ғасырдың аяғы- ХҮ ғасырдың басында қанша болған?

3-топтың сұрағы 1. Аяқпен айналдыратын ұршықтармен саз балшықтан әр түрлі формада құмыра немесе қыш ыдыстарды жасаушылар қалай аталды? 2. Темір ұста дүкендерін қазғанда соқа-түрендері балта, балға сияқты басқа да жабдықтар қай қаладан жасалғандығы анықталды? 3. Кесілген сүйектер, сүйектен жасалған қалақшалар қай қаладан табылды? 4. Таразда ешкі түбіттерімен айырбас сауданың болғандығын жазған кім? 5. Егіншілік Қазақстанның қай жерлерінде жақсы дамыды?

Мақсаты: Білімділік: Білімділік: Оқушыларға Қазақстандағы Х – ХІІ ғасырлардағы сәулет құрылыс жүйелерімен сәндік қолданбалы өнердің дамуы туралы жан – жақты түсінік беру. Дамытушылық: Сәулет өнерімен құрылыстың дамуына ықпал еткен факторларды ашуға, қорытындылауға дағдыландыру. Тәрбиелік: Тәрбиелік: Көне тарихи ескерткіштерді, ұлттық құндылықтарды сақтап, қастерлеуге, өнерді түсінуге және шеберлік шығармашылыққа тәрбиелеу.

Мемлекеттің қалыптасуы, шаруашылықтың өркендеуі орта ғасырларда қазақ жерінде құрылыстың көп салынуына себеп негіз болды. Сәулет өнері Қазақстанның Х – ХІІ ғасырларға Қарахан мемлекетінің кезінде өркендей бастады. Бүгінде Қазақстан жерінде Айша бибі, Қожа Ахмет Йасауи, Арыстан баб кесенелері сияқты ортағасырлық атақты сәулет өнерінің туындылары сақталған.

Тарихи диктант 1-топтың тапсырмасы. _ _ _ ғасырдан бастап сәндік қолданбалы өнерде оюлы және жылтыратылған кірпіштер кеңінен пайдаланылған. Құйрықтөбе қаласын қазған кезде ертедегі _ _ орны табылды. Айша бибі ел аузында сақталған аңыз бойынша шамамен _ _ _ ғасырлар аралығында өмір сүрген ару қыз.

2-топтың тапсырмасы. Қызылөзен қаласының орнын қазғанда _ _ _ бейнесі бедерленген терракоталық тақталар табылған. _ _ _ діни аңыздар бойынша Қожа Ахмет Йасауидың ұстазы болған. Отырардың екінші моншасы қаланың оңтүстік рабад аумағында, қалаға кіреберіс қақпадан _ _ _ метр жерде орналасқан.

3-топтың тапсырмасы. Бабаджа-қатын кесенесі _ _ _ ғасырларда салынған. Шығыс моншасы қазіргі Түркістан қаласында _ _ _ жылдарына дейін жұмыс істеген. Кейбір күмбездердің әшекейленіп жасалуы немесе тұскиіздер мен текмекеттегі _ _ _ қолданбалы өнердің дамығандығын көрсетті.

Сәйкестендіру 1. Бабаджа қатын кесенесі а) Түркістан 2. Қажа Ахмет Йассауи в) Тараз 3. Арыстан баб с) Шығыс моншасы 4. Айша бибі д) Шымкент қаласы (Ежелгі Отырар қаласы) 5. Түркістан е) Қарахан

Тарихи дерекпен жұмыс. 1 – топтың тапсырмасы. Бұл қала орта ғасырлардағы қазақ жеріндегі ең дамыған қалалардың бірі. Ол жерде Арыстан бабтың кесенесі орналасқан. Монғол шапқыншылығы кезінде әлемге әйгілі Ұлы кітапхана қиратылған қала қалай аталады?

Тарихи дерекпен жұмыс. 2 – топтың тапсырмасы. XIV – XV ғасырлардағы сәулет өнеріндегі ерекше туынды. Ғимарат 1396 – 1404 жылдары шебер Қожа Хасан Ширази басшылығы бойынша Әмір Темірдің бұйрығымен салынған. Орталық залдың төңірегінде әр түрлі мақсатқа арналған 35 бөлмесі бар. Бұл қай кесене?

Тарихи дерекпен жұмыс. 3 – топтың тапсырмасы. Құрылысқа түгелдей қашап өрнек салынған, өсімдік пішіндегі және геометриялық оюлармен өрнектелген терракоталық тақташалармен қапталған жылы кесенені бірінші болып, ресейлік шығыстанушы В.В.Бартольд зерттеген. Әңгіме қай кесене туралы айтылып отыр?

«Сөзжұмбақтар»

1. Қожа Ахмет Яссауи кесенесін салдырған ұлы адам: 2. Отырардағы ерекше көңіл аударылған архитектуралық құрылыс: 3. Оңтүстік Қазақстандағы Ұлы кітапхана қиратылған қала: 4. Қожа Ахметтің рухани ұстазы: 5. Кесене сөзінің синонимы:

1. Қожа Ахмет Йасауи ғимаратында ең бағалы ескерткіш қалай аталады? 2. Отырар қаласының батыс жағында 3 км жерде, Сырдария өзеніне жақын орналасқан кесене: 3. Тараз қаласындағы моншадан табылған зат? 4. Алматы қаласында шығыс моншасының жобасымен салынған монша: 5. Ірі мешіт болған мұнара:

Қорытынды: Ұлттық сәулет өнері ескерткіштерінің құрылыс материалдарын жасауда халықтың ішінен шыққан белгілі ұста құрылысшылардың жұмысы өте зор болды. Олар құйған кірпіш ғасырлар бойы беріктігін сақтап, бояулары осы кезге дейін әрін жоғалтпады. Сәнді болуы үшін қолданылған жылтырақ қыш қаптамалар бояуының құрамы бүгінгі күнге дейін сырын ашпай келе жатқан құпия, Ахмет Йассауи сәулет ғимараты құрылымдық жағынан және ерекше сәнділігімен көз тартатын аса күрделі туынды. Іші – сыртын аралап, тамашалағанда оны техника күші жоқ сол заманда қалай салды екен деп ойламау мүмкін емес