Қазақ халқының ойындары – біздің рухани игіліміз, тарихымыз және сауығымыз.

Бозбалалар мен жігіттерді ң атпен ойнайтын ойыны. К ө біне қ ыз ұ затылатын ж ә не с ү ндет тойларыны ң думанында ойналады. Жігітті ң ат қ а мы қ тылы ғ ы, ат ү стіндегі самда ғ ай ә рекеті, денесін игеріп, билеп ал ғ ан ептілігі сын ғ а салынады.

То ғ ыз- құ мала қ қ аза қ ты ң ұ лтты қ д ә ст ү рлі ойындарыны ң бірі, а қ ыл-ой ойыны. Со ңғ ы деректерге қ ара ғ анда, оны ң шы ғ у тарихы 4 мы ң жылды қ кезе ң ді қ амтиды. Ал кейбір мамандарды ң айтуынша, оны ң пайда бол ғ ан кезі б ұ дан да к ө п уа қ ыт болуы ә бден м ү мкін. То ғ ыз- құ мала қ ө ткен ғ асырларда қ аза қ даласында ғ ы е ң ке ң тара ғ ан ойын болатын. Қ азіргі кезде ә лемні ң к ө птеген елдерінде то ғ ыз- құ мала қ жа қ сы насихатталып жатыр. М ә селен, Мо ңғ олияда мектептерде то ғ ыз- құ мала қ тан олимпиада ө теді екен. Қ ытайда, Қ ара қ алпа қ станда кітаптар, ғ ылыми е ң бектер шы ғ уда. Сондай-а қ, к ө ршілес Алтайда, Қ арашай-Шеркеште, Сахада ү йірмелер ашылып, Еуропаны ң бірнеше елдерінде то ғ ыз- құ мала қ ойналып жатыр деген дерек бар. Қ аза қ стан т ә уелсіздік ал ғ ан жылдан бері то ғ ыз- құ мала қ жылдан-жыл ғ а дамып келеді. Б ұ л жерде жа ң а құ рыл ғ ан то ғ ыз- құ мала қ федерациясыны ң ы қ палы зор болып отыр. То ғ ыз- құ мала қ қ аза қ ты ң ұ лтты қ д ә ст ү рлі ойындарыны ң бірі, а қ ыл-ой ойыны. Со ңғ ы деректерге қ ара ғ анда, оны ң шы ғ у тарихы 4 мы ң жылды қ кезе ң ді қ амтиды. Ал кейбір мамандарды ң айтуынша, оны ң пайда бол ғ ан кезі б ұ дан да к ө п уа қ ыт болуы ә бден м ү мкін. То ғ ыз- құ мала қ ө ткен ғ асырларда қ аза қ даласында ғ ы е ң ке ң тара ғ ан ойын болатын. Қ азіргі кезде ә лемні ң к ө птеген елдерінде то ғ ыз- құ мала қ жа қ сы насихатталып жатыр. М ә селен, Мо ңғ олияда мектептерде то ғ ыз- құ мала қ тан олимпиада ө теді екен. Қ ытайда, Қ ара қ алпа қ станда кітаптар, ғ ылыми е ң бектер шы ғ уда. Сондай-а қ, к ө ршілес Алтайда, Қ арашай-Шеркеште, Сахада ү йірмелер ашылып, Еуропаны ң бірнеше елдерінде то ғ ыз- құ мала қ ойналып жатыр деген дерек бар. Қ аза қ стан т ә уелсіздік ал ғ ан жылдан бері то ғ ыз- құ мала қ жылдан-жыл ғ а дамып келеді. Б ұ л жерде жа ң а құ рыл ғ ан то ғ ыз- құ мала қ федерациясыны ң ы қ палы зор болып отыр.

Ол – ұ лтты қ ат спорты ойыны. Қ азір б ұ л ойынны ң ережесі жасалып, бір ж ү йеге келтірілді. Қ аза қ стан-да қ ыз қ ууды ң ал ғ аш қ ы спортты қ жарыстары 1923 жылы ө ткізілді. Содан бері мерекелік ба ғ дарламалар ғ а енгізіп келеді. Қ ыз қ уу жарысында ат қ а мінген жігіт айналып қ айтатын жерге дейін алдында атпен шауып бара жат қ ан қ ызды қ уып жетіп, оны ң бетінен с ү юге тиісті. Б ұ л – жігітті ң же ң гені. Қ уып жете алмаса, қ айыра шап қ анда қ ыз жігітті, оны ң атын қ амшыны ң астына алады. Б ұ л – қ ызды ң же ң гені.

Аударыспақ спортшыдан үлкен ептілікті, күштілікті, төзімділік пен батылдықты талап ететін ұлттық спорттың бір түрі (екі салт атты бір- бірін аттан аударып алуға тырысады). Ойында аты белді, жарамды, өзі мықты, атқа отырысы мығым, білікті жігіттер жеңіп шығады. Сайып келгенде, аударыспақта негізгі рольді ат пен ойыншы жігіттер атқарады. Оспадарлық, жұла қашу, салып қалу, қол қайыру сияқты айла-амалдарды қолдануға болмайды. Аударысу ат пен жігіттің үндескен қимыл-бірлестігіне сүйене отырып, күш-жігердің басымдығын көрсететін қалыпты, байсалды шеберлікке үласып жатуы шарт.

Бәйге - ұлттық спорт ойындарының бір түрі. Ат спортының бұл түрі түркі тектес басқа халықтарда да бар. Кейбір деректер бойынша, 15 ғ-дың 70-жылдарында Керей мен Жәнібек сұлтандар Қазақ хандығын құрғанда, Шу өзенінің жағасында, Тұлпарсаз деген жерде Бәйге ұйымдастырған.

Орталы қ Азия халы қ тары арасында ке ң тара ғ ан ойын т ү рі. Ол қ ыр ғ ыз, ө збек тілінде «Улак тартыш», т ә жік тілінде «бузкаши» деп аталады. К ө кпар тарту сия қ ты ұ лтты қ ат спорты ойындары бас қ а да Шы ғ ыс елдерінде де бар. Ау ғ анстанда ке ң тара ғ ан «бузавиш» ойыны К ө кпар ғ а ө те ұқ сас. Сондай-а қ, Аргентина хал қ ыны ң да К ө кпар ғ а ұқ сас ат спорт ойыны бол ғ ан.

ЕЖЕЛДЕН БЕРІ КЕЛЕ ЖАТҚАН ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ОЙЫНЫ. АСЫҚ ОЙЫНЫ КҮНДІЗ ДЕ, ТҮНДЕ ДЕ ОЙНАЛАДЫ. КҮНДІЗГІСІ – МЕРГЕНДІККЕ, ТҮНГІСІ – ЕПТІЛІККЕ БАУЛИДЫ. АСЫҚ ОЙЫНЫНЫҢ « АЛАҢДАҒЫ » ТҮРІНЕ : « АРҚАЛАСПАҚ »; « АЛТЫ АТАР »; « ОМПА »; « КЕТСІН БІР », « ШЫР » « БӘЙГЕ »; « АЛШЫ »; « БЕС ТАБАН »; « КӨТЕРІСПЕК ( АТБАҚЫЛ )» Т. Б. ЖАТАДЫ.

Сонымен ұлттық ойын тәрбие құралы арқылы ақыл - ойды кеңейтеді, тілді жаттықтырады, сөздік қорды байытады, жақсы ұғысады және өзінің денсаулығын нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балаларды алдандыру ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай, олардың көзқарастарын, мінез - құлықтарын қалыптастыру құралы деп те ерекше бағалаған. Ойынды сабақта қолдану оқушының ой - өрісін жетілдіру мен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы деп білген. Бос уақытта әртүрлі ойындар ойнаған баланың денсаулығы үшін өте пайдалы. Жастардың ұлттық сана - сезімнің дамуында қазақтың ұлттық ойындарының алатын орны айрықша. Сонымен ұлттық ойын тәрбие құралы арқылы ақыл - ойды кеңейтеді, тілді жаттықтырады, сөздік қорды байытады, жақсы ұғысады және өзінің денсаулығын нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балаларды алдандыру ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай, олардың көзқарастарын, мінез - құлықтарын қалыптастыру құралы деп те ерекше бағалаған. Ойынды сабақта қолдану оқушының ой - өрісін жетілдіру мен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы деп білген. Бос уақытта әртүрлі ойындар ойнаған баланың денсаулығы үшін өте пайдалы. Жастардың ұлттық сана - сезімнің дамуында қазақтың ұлттық ойындарының алатын орны айрықша.