І. Кіріспе бөлім : а) Амандасу ; ә ) О қ ушыларды т ү гендеу ; б) Жа ғ ымды орта қ алыптастыру ; в) Сыныпты топтастыру.

Сұрақтар: 1. Ш.Мұртаза қай жылы,қай жерде дүниеге келді? 2. Қандай оқу орнында оқыды? 3.«Тұтқын бала» әңгімесі автордың қай романынан үзінді? 4. Тұрардың әкесі Рысқұл абақтыға не үшін түсті? 5. Тұрардың орыс шіркеуінің қасынан өткендегі ойы? 6. Түрмеге келген Тұрар немен шұғылданады? 7. Бала Тұрарды әкесі абақтыға не мақсатпен алдырады? 8. Әңгімедегі Ахат ата кім? 9. Надзирательден Тұрар қандай қорлық көреді? 10. Автор әңгімедегі тұтқындардың аяғындағы кісеннің үнін неге теңеді? жылы маусым айында қандай оқиға болды? 12. Тұрар әкесімен қалай қоштасты? 13. Тұрар неге тегін «Қырғызбаев» деп ауыстырды? 14. «Қызыл жебе », «Аспара», «Көке» деген сөздер қандай мағына білдіреді? 15. Тақтаға шыққан Тұрарға Атамырза неге күлді? 16. Куәлік аларда Тұрар қандай қылмыс жасады? 17. Иван Владимирович Тұрарға қандай тілек айтты? 18. Гимназия алдында Тұрар нені арман етті ?

Ү й тапсырмасын с ұ рау : Парашютистерді қ ондыру ү шін с ұ ра қ тар ғ а жауап беру керек

,17 - 5; – – 3

Саба қ ты ң та қ ырыбы : Рыс құ л мен Т ұ рар

Бейнек ө рініс қ ара ң ыз ІІ. Тұсаукесер Ы.Алтынсарин Әке мен бала ( Жас әке мен жас бала)

«Бала аурулы, зағип болса, баладан емес,тәрбиешіден; бала тар ойлы ақымақ болса, бала кінәлі емес, тәрбиеші кінәлі; бала сұлулықтан ләззат ала білмейтін мылқау жанды болса, бала айыпты емес, тәрбиеші жазалы» М.Жұмабаев. Жер бетінде қазақтан асқан балажан халық жоқ. Неге десеңіз, «бала- бауыр еті», «балалы үй-базар» деген халықтың бір баласын бір ауыл болып тәрбиелейтін өзіндік үлгісі әлемнің өзге бірде-бір жұртында кездеспейтін құбылыс десек артық айтқандық емес. Қыз бала тәрбиесіндей емес, ұл бала тәрбиесі аса күрделі де педагогикалық құрылымы жағынан да өзгеше. Егер ұл баланы әкесіз тәрбиелейтін болса, ана қаншалықты күш салғанымен, оның бойында тәрбиенің кейбір тұстары кемшін соғатыны бүгінгі өмір тәжірибесі дәлелдеп отыр. Ұл баланың бойында ер-аза- матқа тән намыс, батылдық, казақы кеңпейілділік, рух күші, жауапкершілік, ұлттық өршілдік бір-біріне біте қайнасып, байланысып жатса ғана тәрбие түгел болмақ. Ер бала қашанда әкесіне еліктегіш келетінін ұмытпағандарыңыз дұрыс. Ер баланың келешек азаматтық дара тұлғасын қалыптастыруда әке мінезі, сөйлеу мәнері, жүріс-тұрысы, өзін-өзі ұстауы, тіпті шаш қою үлгісіне дейін ерекше мәнге ие. Балаңызға қоятын талаптарыңыздың нақты әрі орынды болғаны дұрыс.Осы жаста олар ұзақ-сонар ақыл айтып, құрғақ кеңес бергенді жаны сүймейді.

Рыс құ л Жыл қ айдаров 2. Т ұ рар Рыс құ лов 3. Рыс құ л мен Т ұ рар аба қ тыда 4. Т ұ рар қ ызметте

ІІІ. Негізгі бөлім. а) Жаңа сабақ : 1) Т ұ рарды ң ә кеге деген ерекше с ү йіспеншілігі :... Мені ң шын аты-ж ө нім (Т ұ рар Рыс құ лов).Катор- га ғ а кеткен ә кемні ң алдында м әң гі қ арабет болмас ү шін осы ә рекетке бардым.Ендігі ерік ө зі ң ізде сіз де б ү ркеншік атпен ж ү р екенсіз.Біра қ мені ң ә кемні ң аты м ү лде ө шіп кеткені қ иянат болар еді. Ә кем жазы қ сыз жазаны ң небір д ө кейлерін к ө рген. Ал мына жаза тым ауыр,тым обал болар еді... (Т ұ рарды ң ұ стазы алдында ғ ы с ө здері)

«Бұл өзі Шілменбет руынан шыққан қарапайым қазақ еді. Қара шаруа болса да, рухы күшті, қайраты мол, қа- жырлы қазақ. Бұл атырапта одан өткен мерген, Іле Ала тауын одан артық білетін адам болмаған». Ал енді бір суреттейтін жері- Рысқұлдың түрмеден бір рет қашып шығып жасырын жүргенде,түрме басшыларының бала сы Тұрарды өлтіреміз деген сөздерін естіп,амалсыздан сол түрмеге қайтып келетін кез. Бұл кездегі Рысқұл кес кін- келбеті былайша көрінді: «Сол күні сұрғылт іңірде Верныйдың облыстық түрмесінің сұрғылт қақпасын үсті-басы ұсқынсыздау,киім-басы жүдеу,ескі киіз қал- пағына шөп шалам жабысып қалқан кеуделі,жазық жо- талы, көзі ашулы арланның көзіндей ызғарлы бір адам келіп қақты».Бұл кезде Иран деген орыс мұжығының шөп қорасынан қашып келген сәті болатын. 2) Рысқұлдың бейнесі

Аласа т ө сектен салбыра ғ ан ары қ қ олды қ он қ а қ м ұ рын т ә уіп шал ә лі ұ стап отыр. Ары қ ты қ тан баланы ң шы ң та ғ ы шодыра- йып, шы ғ ып т ұ р. Топ-толы қ қ арулы бала енді қ ау қ арсыз с ү лде,с ү йек боп қ ал ғ ан, қ ара торы өң і қ азір боп - боз. К ө зіні ң айналасын- да к ө геріс к ө ле ң кесі т ү скен. Б ұ рын т ә мпек- теу м ұ рын енді ерекше сопайып, ебедейсіз к ө рінеді. Жанарында ұ ш қ ын бар екен. Б ұ л бала Т ұ рарды ң ауырып жат қ ан кезі. Қ аншама ауырып с ү зектен с ү зіліп жатса да, жанарында ғ ы ұ ш қ ын ө шпейді. 3) Ауыр ғ ан Т ұ рарды ң бейнесі :

4) Үзінді арқылы Тұрарға мінездеме беру. 1. Әттең, әкесі түрмеде жатып тәуелді болмаса, Тұрар қазір бұл есірікті не де болса қамшының астына алар еді, амал жоқ...Бір жағы қорқады.Бір жағы баламысың деген: «Әйтеуір, айтқандарын екі етпей орындай берсем, көкеме көмегі тие ме» деп ойлайды.«Көкемді түрмеден босатар» деп үміттенеді. ( ) 2. Бірақ екі жирен қарны тойса қайғырмайды.Нағыз түрме аттары. Тұрар аттарды жайғастырып болып, енді қораның ішін тазалауға кіріседі.Приходько мырзаның әмірі бойынша, қорада бірде- бір қылпық қалмауы керек. Ақ қолғаппен сипағанда, аттардың үстінен бірде –бір қылау жұқпауы керек. (... ) 3. Бала өте сезімтал–тын.Бір ауыз жылы сөзден іші- бауыры езіле елжіреп, әлдеқандай аянышты көмейіне түйіліп жас тығылып қалушы еді. (... ) 4. Туған әкесіне опасыздық жасағандай,бір беймаза сезім жауқазын жүрегін жаралап, шөңгедей қадалды да қалды. Әкеңнің атын айта алмай күмілжіген не қорлық! (... ) 5. Әлгінде Иван Владимирович айтқан «тарих», «география», «арифметика» деген сөздер шәкірттердің көбінің құлағына тосын еді. Ал Тұрар бұларды түрмеден білетін. Бірінші сыныптықтар «а», «б»-ны жазып, оның мәнін түсініп болмай жатқанда,Тұрар іші пысып терезеге қарап отырады. ( )

Тұтқын бала Ұқсастық Бала Тұрар Тұрардың әкесінің қасындағы (абақтыда) және ауылда мектепте жүрген кезеңдерін салыстыру

5) Дәптермен жұмыс Аспара - таудың аты Қызыл жебе - ерен жүйрік жылқы Көке - Қызыл жебеге мініп, көкпар шапқан кісі Камера - түрмеде кісі қамайтын жеке бөлме Губернатор - патшалық Ресейдегі бір облыс бастығы Надзиратель - түрмедегі бақылаушы адам Кафедральді собор - қаладағы ең үлкен шіркеу Кісен - қолға,аяққа салынатын темір бұғау,тұсау Ә ке туралы ой ә ні ты ң далады

Кейіпкерлер Тәмпіш қара Бала Тұрар Менің атым – Қожа Рысқұл Ертай Анфиса Михайловна Қырғызбай Шаншатай Жантас Салиха Семашко Бейсекүл Балабекова ә ) Жа ң а саба қ ты пысы қ тау : 1) Семантикалы қ карта (ж ұ пты қ ж ұ мыс)

Кейіпкерлер Шығармадан үзінді 1. Рысқұл О не дегенің байғұс – ау, алжиын дегенсің бе? Тұрарды қайтесің?Ол бала емес пе екен? 2. Надзиратель. Оян,Тұрар! 3. Бронников-Сен енді маған әрі тілмаш, әрі писарь боласың. 4. Қырғызбай -Әй, бандиттің баласы! Осы көрген күніңді көпсініп жүрсің бе,ей?! 5. Салиха-Турарка,сен де шоқына сал, пайдасы болмаса,зиянны жоқ - 6. Приходько--Баланы қорлаушы болма, хайуан! 7. Наташа-Сабақтан қайтар уақытта кешігуші болма! 8. Аркадий-Бізде оқуға беретін бала жоқ,қарағым. 9. Иван Владимирович -Жайырақ,құдай үшін, жайырақ! 10. Атамырза -- Жай, әншейін, ананың шынтағына қараңызшы,-деп Тұрарға қолын шошайтты 11. Тұрар «Әттең,Аркашаның орнында мен оқыр ма едім,кітаптан бас алмас едім»- 12. Семашко. Сен тышқанның баласы емес жаралы арыстанның баласысың. Сен-Қызыл Жебесің, бауырым! 2) Сәйкестендіру тесті (топтық жұмыс)

1894 жыл Алматы облысының Талғар ауданындағы Бесағаш ауылында дүниеге келген Меркедегі туыстарына барды. Орыс-қазақ мектебін үздік бітіруі Бішкектегі бау – бақша мектебінде оқиды. 1915жылТашкенттегі мұғалімдер институтына түседі жыл.Ұлт-азаттық көтеріліске қатысады жылдар 21 жаста Түркстан республикасында аштықпен күрес орталық комиссиясының төрағасы болды жыл.Монғолияға өкіл етіп жіберілуі жҚазақ халқының жер бетінен жойылып кетпеуі үшін бел буып күресті жылысталиндік жазалаудың құрбаны болады. Т ұ рар Рыс құ лов ө мірде бол ғ ан адам, ол туралы ө мірлік деректемелер 1) Хронологиялы қ кестеге назар аударайы қ :

. ІV. Қорытынды Шығармашылық жұмыс : 1)Менің әкем (шағын шығарма жазу) 2)5 жолды өлең құрау

Бейнек ө рініс қ ара ң ыз Бала мен қарт әке

С ө з со ң ын Конфуцийді ң мына пікірімен ая қ та ғ ым келеді : «Бір жыл алдын-ала ойла ғ ан ел – нан ө сіреді, Он жыл алдын-ала ойла ғ ан ел – бау ө сіреді, Ж ү з жыл алдын-ала ойла ғ ан ел – жас ұ рпа қ ө сіреді».