Полисахаридтер – жоғары молекулалық көмірсулар. Олардың құрамына әр түрлі моносахаридтер, олигосахаридтер және урон қышқылдарының қалдықтары кіреді. Химиялық құрылысына байланысты екі үлкен топқа бөлінеді: Гомополисахаридтер – бірдей моносахаридтер құралған (крахмал, целлюлоза, инулин, гликоген) молекулалары – пентозалардан және гексозалардан тұрады. Гетерополисахаридтер – әр түрлі пентозалардан, гексозалардан, урон қышқылдары қалдықтарынан құралған. Оларға пектиндер, шайырлар, шырыштар, альгин қышқылы жатады. Полисахаридтер.

Жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде крахмал ең негізгі қор санатындағы өнім болып табылады, ол өсімдіктерде крахмал дәндері күйінде жиналады. Крахмал екі заттан тұрады:амилоза және амилопектин. Амилоза крахмалдың сыртқы қабатын алып жатады, ал амилопектин дәндерінің орталық бөлігінде орналасады. Крахмалға сапалық химиялық реакция – Люголь реактиві, (йодтың калий йодидіндегі ерітіндісі) крахмалды көк түске бояйды. Крахмалды өсімдіктер шартты түрде екі топқа бөлінеді: астық тұқымдас өсімдіктер (бидай, арпа жүгері, күріш); басқа тұқымдастарға жататын (картоп түйнегі). Фармацияда картоп, бидай, жүгері, күріш крахмалы және декстрин қолданылады. Крахмал дәрілер технологиясында таблетка жасағанда байланыстырғыш және толықтырғыш зат ретінде қолданылады. Декстринді майлы эмульсия дайындағанда және пилюля жасағанда желімдегіш зат ретінде пайдаланады. Крахмал және крахмалды өсімдіктер

Инулин және инулинді өсімдіктер. Инулин – жоғарымолекулалы суда еритін полисахарид, крахмал сияқты қор затына жатады. Табиғатта аз таралған, тек күрделігүлділер тұқымдасында жер асты мүшелерінде кездеседі (бақ - бақ, шашыратқы, андыз тамырларында, топинамбур түйнегінде). Инулин молекуласы негізінен фруктофураноза қалдықтарынан және бір глюкопиранозадан тұрады. Инулин мен қатар өсімдіктерде инулидтер де болады, олардың тізбегінде тек фруктофураноза қалдығы болады. Инулин мен инулидтер йодпен реакцияға түспейді. Инулинге сапалық реакция Молиш реакциясы деп аталады: гистохимиялық реакция: тамыр көлденен кесіндісіне бір тамшы 20% спиртті альфа нафтол және күкірт қышқылы ерітіндісің тамызғанда қызыл түс пайда болады.

Пектин заттары

Пектин заттары-деп молекуласы галактоурон қышқылының полимерінен тұратын полисахаридті айтады. Онда полигалактоурон қышқылдары бір-бірімен 1-4 гликозидтік байланыста болады. Табиғи пектин заттарында полигалактоурон қышқылдарымен бірге галактандар, арабандар ілесіп жүреді. Пектин заттарының негізін құрайтын пект қышқылы, оның карбоксил тобы метил спиртімен эфирленіп пектин береді, ал кейбір молекуласы металдармен алмасып пектинаттар береді. Пектин заттары өсімдіктің жасуша қабықтарында және жасуша аралық ортақ пластинкасында жиналады. Көп мөлшерде пектин піскен жемістердің,көкөністердің шырынында жиналады. Пектин заттары тамақ өнеркәсібінде кондитер бұйымдарын дайындағанда кең қолданылады (пастилла, мармелад, шоколад конфеттері т.б.)

Құрамында пектин заттары бар ДӨШ Жеміс - жідектер: Мүкжидек-клюква, қара жидек черника, көк жидек-голубика, итбүлдірген-брусника, қара қарақат - черная смородина. Кейбір ДӨШ тамырлары: дәрілік жалбызтікен-алтей лекарственный, жалаң мия- солодка голая. ДӨШ –тен пектин заттарын алу үшін алдымен шырын алынады, одан спирт арқылы тұнбаға түсіріп пектин алады.Өнеркәсіп мөлшерінде пектин заттарын қызылшадан, алмадан, лимоннан алады. Пектиндерге тән қасиет: пектиндер қант немесе қышқыл қосқанда қоюланып сілікпеге (студень) айналады. Пектин заттарын антидот ретінде уланғанда жиі қолданады, олар ауыр металдарды, токсиндерді нейтралдап сыртқа шығарады.

Шайырлар немесе камедтер Шайырлар – полисахаридтердің суда еріп, жабысқақ, желімді ерітінділер түзетін тобы болып табылады. Шайырлар өсімдіктің зақымдалған жерінен өз бетімен шығып қолайсыз жағдайлардан қорғап тұрады. Алғашқы шыққан шайыр жұмсақ, желім сияқты болып, кейіннен ауада қатайып, әртүрлі пішінді қатты аморфты денелерге айналады. Шайырлар дәмсіз болады, кейде қышқылтым тәтті дәмі болуы мүмкін. Шайырлар органикалық еріткіштерде ерімейді. Керісінше суда еріп шын ерітінді мен коллоидты ерітінділердің арасынан орын алады. Шайырлар ерекше өздеріне тән қасиеттері қоймалжын, жабысқақ, бөріткіш болады. Шайырлар химиялық құрылысы жағынан күрделі заттарға жатады: олар гексозалар (галактоза,манноза), пентозалар (арабиноза,ксилоза), метилпентоза (рамноза, фукоза) және урон қышқылдарының (глюкурон, галактоурон) кальций, магний, калий тұздарынан тұрады.

Шайырлар көбінесе: ағаштарда,бұталарда пайда болады, бірақ сабақтары төменгі жағынан ағаштанған, тамырлары жуан көпжылдық шөптесін өсімдіктердің сүрегінде, өсімдік сабақтарында,кейде жапырақ сағағында да түзіледі. Бірақ, ағаш діндерінен, сабақтарынан көптеп ағады. Шайырлы өсімдіктер:Трагакант шайыры. Бұл шикізатты трагакантты астрагалдың бірнеше түрінен алады: жалаң астрагал, ұсақ жемісті астрагал, қалың жапырақты және көп жапырақты астрагал. Химиялық құрылысы жағынан: қышқылды полисахаридтерге жатады, себебі молекуласы негізінен галактоурон қышқылы, галактопираноза, фукоза, арабофураноза, ксилопиранозадан тұрады. Суда ерігіштігі бойынша 3 топқа бөлінеді: ерімейтін шайырларды церазин деп атайды нашар еритін шайырларды бассорин деп атайды, еритін шайырларды арабин деп атайды, Шайырлардың жабысқақ, бқріткіш қасиеттері фармация практикасында эмульсиялар, таблеткалар, пилюлдер дайындағанда өте кең қолданылады.

ШЫРЫШТАР Полисахаридтердің бұл тобына Шырыштардың құрамына пентозалар, гексозалар кіреді. Полисахаридтердің бұл тобына қоймалжың, шырышты ерітінділер түзетін көмірсулар жатады. Шырыштардың құрамына пентозалар, гексозалар кіреді. өте аз, негізгісі суда жақсы ериді,себебі пентозалардың саны басым болады 90% -ға дейін. Шайырлардан айырмашылығы өте аз, негізгісі суда жақсы ериді,себебі пентозалардың саны басым болады 90% -ға дейін. : полигалактоурон қышқылының болмауы және сілікпе немесе тұнба түзбеуінде. Пектин заттарынан айырмашылығы: полигалактоурон қышқылының болмауы және сілікпе немесе тұнба түзбеуінде. Өсімдіктерде судың, көмірсулардың қоры ретінде және қорғаныс биоколлоиды ретінде маңызды қызмет атқарады. Шайырларға қарағанда шырыштар сыртқы фактордың әсерісіз табиғи жолмен түзіледі. Өсімдіктерде судың, көмірсулардың қоры ретінде және қорғаныс биоколлоиды ретінде маңызды қызмет атқарады. ДӨШте шырыштардың түзілу орнына байланысты бірнеше топқа бөлінеді: ДӨШте шырыштардың түзілу орнына байланысты бірнеше топқа бөлінеді: Эпидермісте түзілетін шырыштар : Зығыр тұқымы; Зығыр тұқымы; Бүрге жолжелкенінің тұқымы ; Бүрге жолжелкенінің тұқымы ; Үлкен жолжелкен жапырағы; Үлкен жолжелкен жапырағы;

Шырыштар жалғасы Жасуша ішінде түзілетін шырыштар: Сүйсін түйнегі – клубни салепа Сүйсін түйнегі – клубни салепа Жалбызтікен тамыры және жапырағы Жалбызтікен тамыры және жапырағы Өгейшөп жапырағы Өгейшөп жапырағы Жасуша мембранасынан түзілетін шырыштар Ламинария балдыры. Ламинария балдыры. Шырышты өсімдік шикізаттарынан: тұндырмалар дайындайды. Оларды қақырық түсіретін және асқазан ішек жолдарының шырышты қабаттарының қабынуына қарсы дәрі ретінде пайдаланады.Сонымен қатар көптеген қабынуға қарсы қолданылатын жинақтар құрамына кіреді. сулы қайнатпалар, тұндырмалар дайындайды. Оларды қақырық түсіретін және асқазан ішек жолдарының шырышты қабаттарының қабынуына қарсы дәрі ретінде пайдаланады.Сонымен қатар көптеген қабынуға қарсы қолданылатын жинақтар құрамына кіреді. Фармацияда кейбір дәрілердің тітіркендіргіш қасиетін азайтады және білдіртпеу үшін қолданылады. Фармацияда кейбір дәрілердің тітіркендіргіш қасиетін азайтады және білдіртпеу үшін қолданылады.

Балдырлар полисахаридтері. – төменгі сатыдағы өсімдіктер. Медицинада қолданылатың балдырларға теңіздерде өсетін қоңыр балдырлар - Ламинария жатады. Олардың денесі лента тәрізді ұзын талломдардан және қысқа сабақшадан, ризоидтардан тұрады. Ламинарияның үш түрі болады: жапон, қантты және бармақты (саусақ сияқты тарамдалған). Олар бір бірінен таллом пластинкаларымен (өлшемімен, пішінімен) ерекшелінеді. Балдырлар – төменгі сатыдағы өсімдіктер. Медицинада қолданылатың балдырларға теңіздерде өсетін қоңыр балдырлар - Ламинария жатады. Олардың денесі лента тәрізді ұзын талломдардан және қысқа сабақшадан, ризоидтардан тұрады. Ламинарияның үш түрі болады: жапон, қантты және бармақты (саусақ сияқты тарамдалған). Олар бір бірінен таллом пластинкаларымен (өлшемімен, пішінімен) ерекшелінеді. жинайды. Оларды таяққа орап, қолмен жұлып алады, жіптерге іліп, күннің көзінде кептіреді. ДӨШ ретінде ламинарияның екі жылдық талломын жинайды. Оларды таяққа орап, қолмен жұлып алады, жіптерге іліп, күннің көзінде кептіреді.. Молекуласы екі урон қышқылынан құралған: гулурон және маннурон. Сонымен қатар құрамында,белок, дәрумендер, микроэлементтер - марганец,мыс,мырыш т.б.б. Химиялық құрамы: негізгі полисахариді - альгин қышқылы. Молекуласы екі урон қышқылынан құралған: гулурон және маннурон. Сонымен қатар құрамында,белок, дәрумендер, микроэлементтер -йод, марганец,мыс,мырыш т.б.б. Гулурон қышқылымен байытылған альгин қышқылы радиоактивті стронций, барий, радий элементтерімен уланғанда емдеу дәрі ретінде кеңінен қолданылады. Гулурон қышқылымен байытылған альгин қышқылы радиоактивті стронций, барий, радий элементтерімен уланғанда емдеу дәрі ретінде кеңінен қолданылады.