Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Т.Рысқұлов атындағы Жаңа Экономикалық Университеті « Табиғатты пайдалану экономикасы » кафедрасы Орындаған: Қолдаңбалы ғылым мектебі, экология мамандығы бойынша 342 топ Бектұрар Марал Әбу Сағадат Алматы 2016 Табиғат ресустары үшін төлемдер. Жер ресустары үшін төлем

Табиғи ресурстар - адамзаттың күн көрісі мен тіршілік етуіне қажетгі затрат және табиғатта каздесетін жаратылыс дүниелері. Су, жер, өсімдік жан-жануар, тау-тасс, қазба-байлық және өзге де, тікалей не өнделген күйінде түрмысқа, өндіріска қажетті дүниеліктердің бәрі де жатады.

Табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың ең басты шорты олардың ақылы болып калетіндігі. Себебі, табиғат ресурстарын пайдалану тегін бокса, оларды үнемдеп, ұтымды пайдалануға, табиғатты қорғауға, қорын молайтуға жұмылдыратын экономикалық механизм тудырмайды. Ол табиғат ресурстарының ысырабына әкап соғады. Сондықтан төлемдерді табиғат ресурстарын ұтымды үнемдеп пайдалануға, табиғатты қорғауға, оның байлықтарын сақтауға, молайтуға жұмылдыратын ең басты экономикалық басқару тетігі деп қарастырылады.

Табиғат ресурстарын пайдаланған үшін төлем және салық,акциз түрінде алынады. Салық-жека мен заңды тұлғадан мемлекаттің қаржилай қамтылу мақсатында алынатын міндетті төлем. Төлем-алынған игілікка айырбас ретінде төленетін төлемдер. Акциз-жеғары табысты тауардан алынатын салық сипатындағы төлем,мысалы табиғи газ үшін

Жер үшін төленетін төлем ҚР Жер кодексімен жəне ҚР 2001 жилғы 22- маусымдағы «Салықтар жəне бюджетка төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заңымен (Салық кодексі) реттеледі. Қазіргі күнде бар төлемдер түрлерін табиғат ресурстарының негізгі түрлері мен табиғи ортаны қорғау бойынша топтасстырып қарастыру маңызды. Қолданылу мерзімі жағынан біршама ұзаққа созылатын және жалпы қолданылатын төлем жер салығы, төлем-салық және оны белгілеу әдістері ғасырлар бойы жетілдіріліп калді.

ҚР Салық кодексінің 12-бөлімі жерге салынатын салықтарды қарастырады (ҚР СК траулер жəне баптар аралығы). Барлық жерлер салық салу мақсатында ҚР Жер кодексімен белгіленген олардың нысанналы мақсаттарына жəне жер саннаттарына тиістілігіне қарай қарастырылады.

Келесі жер саннаттарына салық салынбайды: 1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар; 2) арман қоры жерлері; 3) су қоры жерлері; 4) босалқы жерлер.

Жер салығын төлеуден мы на тұлғалар босатылады: 1) бірыңғай жер салығын төлеушілер; 2) мемлекаттік бюджет есебінен ғанна қаржиландырылатын ұйымдар; 3) ҚР Салық кодексінің 283-бабында көзделген салық салу режимінің екінші моделімен салынатын жер қойнауын пайдаланушылар; 4) қылмыстық тағайындауларды орындау саласында қызмет ететін уəкілетті органның түзеу мекамелеріндегі мемлекаттік органдар; 5) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскалерiне қатысты Ұлы Отан соғысына қатысушылар жəне соларға теңестiрiлген адамдар, мүгедектер, сендай-ақ бала казiнен мүгедектiң ата-аннасының бipeyi; 6) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскалерi жəне үй маңындағы жер учаскалерi бойынша "Ардақты анна" атағына ие болған, "Алтын алқа" алқасымен марапатталған көп балалы анналар; 7) дiни бiрлестiктер

Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базарық ставкалары 1 гектарға есептеліп белгіленеді жəне топырақтың запасы бойынша сараланнады. Жека тұлғалар мен заңды тұлғаларға өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық жəне саяжай құрылысын жүргізу үшiн қора-қопсы салынған жердi қоса алғанда, берiлген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге, базарық салық ставкалары мы надай мөлшерлерде белгiленедi: көлемi 0,50 гектарға дейiн қоса алғанда 0,01 гектар үшiн 20 теңге; көлемi 0,50 гектардан асатын алаңға 0,01 гектар үшiн 100 теңге (ҚР СК 330-бабы).

Қазақстан Республикасында төлем-салық алу Жер кодексінде, Жер салығы туралы заңда біршама жетілдірілген түрде белгіленген. Азаматтарға жека қосалқы шаруашылық жүргізу үшін берілген бау-бақшалық және саяжай салудан басқа ауылшаруашылғына ареалған жерлерге қойылған жер салығының базарық ставкасы 1 га-ға есептелген және балл бонитет пен өлшенетін топырақ запасының өзгеруі бойынша сараланнады. Балл бонитеттің 1-ден 100-ге дейін ауытқуы казінде кәдімгі және оңтүстік қаратопырақты, күңгірт қызыл-қоңыр және қызыл қоңыр жазықтағы далалық және құрғақ далалық зоналардағы жерлерде, сонымен қатар тау етегінде қою сұртопырақты (сұр- қоңыр), каштанды (қоңыр) және тау бөктеріндегі қаратопырақты аумақтарға базарық ставка – 0,25 теңгеден 105 теңгеге дейін белгіленеді (І категориясы). Балл бонитеттің 100-ден жеғары болған жағдайында 1 га жердин алынатын салық ставкасы 105,0 теңге болады (1 кисте).

Бонитет балы І категориялыІІ категориялы Ауыл шаруашылы ғ ы ма қ сатина ареалма ғ ан ( ө нерка ә сіп, к ө лік, байланис, қ ор ғ анис ж ә не т.б. жерлер) Ауыл шаруашыл ғ ына ареал ғ ан 1 га- ғ а салынатын салы қ ты ң базары қ ставкасы, те ң гимен ,25-1,250,25-0, ,50-2,500,75-2, ,75-5, ,50-12,505,25-7, ,00-20,007,75-10, , ,25-12, ,00-42, , ,00-75, ,50-100, ден же ғ ары 105,026, ,75-25,00 1 кисте. Ауыл шаруашылығындағы және өнеркаәсіптегі, ауылшаруашылығындағы емс жер категориялары бойынша салықтың базарық ставкасы

Бозғылт қызыл, қоңыр, сұр-қоңыр, бозғылт және кәдімгі сұр топырақты жартылай шөлейт, шөлейт, тау бөктеріндегі шөлді аумақтардағы, сонымен қатар таулы-далалық, таулы-шалғынды-далалық және таулы альпілік топырақтағы таулы аумақтардағы жерлерге бонитет балы на қарай белгіленген ставкалары 0,25-тен 25 теңгеге дейін сараланнады (ІІ категория). 100 балл бинитеттен асқан жағдайда 26,00 теңге базарық ставка қойылады (1 кисте). Елді мекандердің жерлеріне базарық ставка 1 шары м ауданға есептелініп белгіленеді (2 кисте), облыс орталықтары қалаларының әрқайсысы бойынша және Ленинск қаласы мен облыстық маңызы бар қалаларға, аудандық маңызы бар қалаларға, поселкалерге, селоларға (ауылдарға) салықтың базарық ставкасы өзгеріп отрады. Тұрғын-үй емс құрлыстар, ғимараттар, учаскалер алып тұрған жерлерді, сонымен қатар объектілердің санитарлық-қорғау зоналарына, техникалық немсе басқа да зоналарына салық ставкасы (Алматыда) 15 теңгеден/м 2 -не (ауылда) 0,25 теңге/м 2 -не аралығында өзгереді. Тұрғын үйлер, оларға қоса олардың құрлысы мен ғимараттарына Алматы облысы және аудандық маңыздағы қалаларына қолдану түрінде барлық облыстық маңызыдағы қалаларға шамамен 0,2 теңге /м 2 -не, аудандық маңыздағы қалаларға – 0,1, поселкалік – 0,07, селоларға (ауылдарға) –0,05 теңге /м 2 -не белгіленген.

Елдi мекандердiң жерлерiне салынатын салық ставкалары. Елдi мекандердiң (үй iргесiндегi жер учаскалерiн қоспағанда) жерлерiне салынатын базарық салық ставкалары алаңның бiр шары метрiне шаққанда мы надай мөлшерлерде белгiленедi (ҚР СК 332-бабы).

Елді-мекандер орналасқан жерге салық ставкасының нақтылы өлшемін әрбір жер иелері мен жерді пайдаланушылар үшін көрсетілген базарық ставкаға сүйене отырып жергілікті органдар анықтайды. Сонымен бірге олар базарық ставканы тек 20 %-ка дейін көтеруіне немсе төмендетуіне құқысы бар. Осыған ұқсас түрде салықтың базарық ставкасы елді- мекандерден тыс жатқан жерлердегі өнеркаәсіп, транспорт, байланис және басқа да ауыл шаруашы-лықтық емс мақсаттағы жерлерге 1 га-ға есептелініп белгіленеді. Бонитет балдарының өзгеруіне байланисты олар да едәуір сараланнады. Мысалы, 0-10 балл бонитеттей жерге белгіленген салықтың базарық ставкасы теңге, теңге, 100-ден жеғары бокса 3000 теңге болады (1 кисте).

Ауылшаруашылықтық немсе құрлыстық мақсатта пайдаланылмаған сауықтыру, рекреациялық мақсаттағы жерлерден, арман және су қорларының жерлерінен салық алынбайды. Ауылшаруашылықтық мақсатта пайдаланылатын жерлерге ғимарат, құрылыстар алып тұрған немсе басқа да өндірістік объектілер орналасқан жерлерге жеғарыда көрсетілген тәртіп бойынша салық салынады. Орман қорының жеріне салынатын салық арман пайдалану казінде ағаш даярланып жатқан жердин, игерілу мақсаттағы іска асырылған ауданның бірін, басқа аудандарға солей салық салуға үлгі етіп ала отырып, арман пайдалану үшін төленетін төлемнің құрамы на кіретін түбіршегіне қойылған ағаштың касімді құнының 5 %-тік мөлшерімен қойылады. Бүлінген немсе өнімділігі аз жерлерді ауыл шаруашылықтық мақсатта немсе иелікка алған Қазақстан Республикасының заңды және жека тұлғалары алғашқы 10 жил пайдалану казінде, сонымен қатар жека қосалқы шаруашылық жүргізу үшін, саяжай салуға, бау- бақша, оған қоса 0,25 га-ғы салынған құрылыстар алып тұрған жерді пайдаланнатын тұлғалар салықтан босатылады.

Кіріс салығына жеңілдік берілген жека тұлғалар, сонымен қатар елді-мекандердегі жалпы пайдаланудағы жерлер, балалардың сауықтыру мекамелері, қорықтар, ұлттық дендрологиялық және зоологиялық парктер, ботаника бағы, зираттар, мемлекаттік табиғат қорғау органдары, тарихи және мәдени ескарткіштер, мүгедектердің ерікті қоғамы ДОСААФ, соғыс ардагерлері және есеп беру казеңінде түскан кірісінің кам легенде 50 %-ін мүгедектерді әлеуметтік жағынан қорғауға жұмсайтын, жұмысшыларының жалпы санының кам легенде 50 %-ін мүгедектер құрайтын өнеркаәсіптік кәсіпорындар мен ұйымдар жерге салық төлеуден бостылады. Дәл сендай жеңілдіктерді Қазақстан Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері пайдаланнады. Жоғарыда аталған төлемдерден басқа топырақ құнарлығын төмендетканде және жер бетін, жалпы жерді бүлдіргенде орнын толтыру мен айыптық төлемдер бар. Жерді бүлдіргені үшін орнын толтыру төлемінің шаманы оны қалпына калтіруге шыққан шғынмен анықталады, ал топырақтың құнарлылығын өзгерткані үшін төлемнің арнайы әдістемсі бар.

Жалға алу төлемі - жалға берілген жер немсе жер участігі үшін алынатын нақтылы бір қаржы төлемі. Түрлері: Ақшалай өтемақы; Кірістің бір бөлігі; Белгілі бір жұмыстың жүргізілуі; Материалдық құндылықтардың берілуі

Пайдаланған әдебиеттер тізімі: kk.wikipedia.org referati.kz Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006.