Кіріспе Негізгі б ө лім Микроморфологиясы Да қ ылды қ қ асиеті Негізгі клиникалы қ к ө ріністері Малда ғ ы кандидоз

Кандида са ң ырау құ ла қ тары топыра қ та, суда, ө сімдіктерде мекендейтін ө те ке ң тарал ғ ан микроорганизмдерді ң бірі болып табылады. Ж ә не де олар дені сау адамдарды ң организміндегі к ө птеген эко қ уыстарында т ұ ра қ ты мекендейді (теріде, ішек жолында, ауыз–ж ұ т қ ынша қ та, қ ынапта т.б.). Ә р т ү рлі жануарларда кандида тасымалдаушылы қ ке ң тарал ғ ан. Қ азіргі кездегі классификация бойынша кандида туыстасты ғ ыны ң шамамен 150 т ү рлері (варианттары) тіркелген. Дегенмен са ң ырау құ ла қ тарды ң токсономиялы қ ө зара қ атынасы со ң ына дейін аны қ талма ғ ан, д ә л есепке алынба ғ ан. Қ атарынан бірнеше жіктемесі (классификациясы) ұ сынылып келеді, м ұ ндай жа ғ дайды ң т ә жірибелік медицина ғ а пайдасы жо қ. Медициналы қ ма ң ызы барына Candida albicans жатады. Кандиданы ң б ұ л т ү рі е ң патогенді ж ә не оппортунистік микоздарды ң е ң ке ң тарал ғ ан қ оздыр ғ ышы деп саналады.

Со ңғ ы жылда кез келген стационарда, ә сіресе онкологиялы қ, хирургиялы қ, гинеколгиялы қ, гематологиялы қ, т.б. б ө лімшелерде, я ғ ни ай қ ын иммунды тапшылы ққ а шалды ғ у қ аупі бар аурулар шо ғ ырланатын мекемелерде госпитальды кондидозды инфекциялар ү демелі жиілікпен тіркеле бастады. Осындай жа ғ дайлар ауруханалы қ құ ралдарды ң, аппараттарды ң, қ ызметкерлер қ олыны ң са ң ырау құ ла қ тармен контаминациялануыны ң ж ә не медициналы қ мекемелерде санитариялы қ – эпидемиологиялы қ ережелерді ң м ұқ ият орындалмауыны ң салдарынан кандидоздар пайда болуы экзогендік сипат алып отыр. С. albicans–тан бас қ а са ң ырау құ ла қ тарды ң C. tropicalis, C. krusei, C. guilliermondii, C. glabrata, C. lipolytica, C. lusitaniae, C. parasilosis, C. rugosa, C. zeulonoides ж ә не 20-дан астам бас қ а да т ү рлеріні ң медициналы қ ма ң ызы бар екені аны қ тал ғ ан ( Осы т ү рлерді ң к ө пшілігін Candida «non albicans» (б ұ рын сирек кездесетін кандида тобы деп ата ғ ан) тобына жат қ ызады. Олар негізінде жыныссыз жолмен к ө бейеді

Таза да қ ылын микроскопта қ ара ғ анда к ө бінесе жал ғ ан гифалар ж ә не бластоконодиялар к ө рінеді. Микроморфологиясын зерттеу ү шін ә детте Дальмау ә дісін қ олдана отырып Петри таба қ шасында ғ ы ж ү герілік агарда ө сіруді пайдаланады

К ә дімгі Сабуро ортасында жа қ сы ө седі. Ө су процесі 4-7 к ү нге дейін созылады. Колониялары ә детте м ө лдір емес, м ө лшері орташа (C. lusitaniae, C. parasilosis, C. tropicalis-тікі-майда), а қ немесе қ ою– қ о ң ыр т ү сті, беткейі ә детте тегіс, ыл ғ алды (C. kefir, C. krusei, C. lipolytica-нiкi- құ р ғ а қ, к үң гірттеу). Иісі- ашы ғ ан с ү тті ң иісіндей.

Candida туыстасты ғ ына жататын са ң ырау құ ла қ тар со ңғ ы кезге дейін медициналы қ ма ң ызы жо қ шартты– патогенділерге жат қ ызылып келді. Сонды қ тан кандидаларды ң (жалпы ал ғ анда барлы қ са ң ырау құ ла қ тарды ң ) патогенділік факторлары аз зерттеліп келді. Дегенмен, оппортунистік инфекцияларды ң, соны ң ішінде микоздарды ң, ғ аламды қ таралуын к ү шейтетін факторларды ң к ө беюі, к ө птеген шартты–патогенді, тіпті сапрофитті микроорганизмдер т ұ р ғ ындарды ң денсаулы ғ ына қ ауіп т ө ндіретінін к ө рсетті. Candida туыстасты ғ ына жататын са ң ырау құ ла қ тар ғ а қ атысты к ө з қ арас ө згерді. Кандидоздарды ң этиологиялы қ агенті ретінде тек қ ана С. аlbicans емес бас қ а да к ө птеген Candida «non аlbicans» болатыны д ә лелденді. Ә рт ү рлі кандидоздарды ң саны ед ә уір к ө бейді. Клиникалы қ т ұ р ғ ыдан «Беткейлік кандидоз» ж ә не «Тере ң кандидоз» деп б ө леді. Беткейлік кандидоздар ғ а кіреді: -ауыз қ уысыны ң кандидозы (ауыз ойылуы); - қ ынапты қ кандидоз; -тері кандидозы;

-кандидалы қ паронихия ж ә не онихомикоз (тырна қ за қ ымдануы); -жаялы қ ты қ дерматит ж ә не с ә билер қ атпарларыны ң кандидозы; -теріні ң туа біткен кандидозы. Тере ң кандидоз ғ а кіреді: -ас қ азан–ішек жолыны ң кандидозы; -б ү йрек ж ә не несеп шы ғ ар жолдарыны ң кандидозы; -бронхалар ж ә не ө кпе кандидозы; -диссеминирленген (висцеральды) кандидоз (кандидемия, кандидалы қ септицемия, кандидалы қ флебиттер, кандидалы қ менингит т.б.). Емделмеген жа ғ дайларда ә детте ө ліммен ая қ талады. Candida са ң ырау құ ла қ тарыны ң клиникалы қ ж ә не экологиялы қ ма ң ыздылы ғ ын уа қ тылы зерттеу ө те қ ажет, ө йткені жылдам диагноз қ ою ғ а, емдеу т ә сілдерін та ғ айындау ғ а ж ә не алдын алу шараларын ж ү ргізуге м ү мкіндік береді

Малда ғ ы кандидоз ғ а асыранды құ стар, сиыр, қ ой, ит, ә сіресе, жас т ө л жиі шалды ғ ады. Кандидоз ауру малдан сау мал ғ а ж ұғ ады. Сонды қ тан ауру белгілері білінісімен кандидоз ғ а шалды ққ ан малды о қ шаулап, т ү рлі антибиотиктер ішкізу қ ажет. Мал қ ораларында тазалы қ са қ талып, мал азы ғ ына иод препараттары қ осып беріледі.