Оқытуши: Даулетбай С. Ортындағандар: Шынарбекқызы Н. Тоқтасынова Ә. Юсупова Д М.Х.Дулати аттындағы Тараз мемлекеттік университеті "Мелиорация және агрономия" кафедрасы Пән: Агрометеорология

Зертханалық – машиқтану сабағы 4. Жауын-шашинды өлшейтін негізгі аспаптармен танысу.

Сабақты мақсаты: Жауын-шашинды өлшейтін аспаптармен танысу

Жауған дауын-шашинның мөлшері мм, м 3/га немесе т/га өшлемдерімен өлшенеді. Сол, дауған дауын жер бетігде қанша мм су қалыңдығын құрай алатындығын көрсетеді. Топырақ құрамтындағы су мөлшерімен байланыстыру үшін даңрыб мөлшерін м 3/га немесе т/га өшлемдерімен сипатталғаны дұрыс. Гидрометеорология қызметкерлері дауынды мм өшлемімен өлшеп хабарлайды, ал осы көрсеткішті 10-ға көбейту арқилы м 3/га немесе т/га өшлемдеріне айналдырады. Мысалы, 22 мм даңрыб дажды десек, хонда 1 га-ға 220 м 3 немесе 220 т су түсті деп білеміз.

Жауын-шашин мөлшерін өлешу үшін келесі құралдар (аспаптар) қолданылады: 1.Третьяковтың дауын-шашин өлшегіші; 2.Топырақ бетігде дауын-шашин өлшегіші; 3. Давитай дауын өлшегіші; 4.Плювиограф.

Третьяков өлшегіші дауын- шашинның сұтық (су) немесе қатты (қар) түрлерін өлешуге арналған. Ол 2 цилиндр шелктен, қорғауши қақпақтан және өлшегіш стакана тұрады. Өлшегіш шелегінің диаметрі 169,5 мм, биіктігі – 400 мм, даңрыб қабылдайтын ауданы 200 см 3. дауын-шашинның булануын азайту үшін дазғы уақытта шелкті воронка мен дауып, жиналған суды стаканға құю үшін саңлау тесік қалдырылады. Шелекте жиналған суды өшлем бірліктері бар стаканға құямыз. Стаканның бір бөлімі - 2 см 3. Бұл өшлем 0,1 мм су мөлшеріне тең болады

Топыра қ бетігде да ң рыб ө лшегіш – топора ққ а т ү скен да ң рыбды ң м ө лшерін ө лшейтін құ рал, ол да ң рыб ө лшегіш шелктен ж ә не шелкті орнататын ұ ядан т ұ рады. Топыра қ ты қ азып, ұ яны орнатады, о ғ ан шелкті қ оямыз. Жауын-шашинды ө лешу ә дісі Третьяковтф ң дауын-шашин ө лшегіш құ ролы сия қ ты орнатылады

Давитай дауын ө лшегіші – с ұ ты қ дауынды ө лешу ү шін, ә сіресе ө сімдіктер арастында қ олданылады. Жа ң рыб ө лшегіш же ғ ары да ғ ы ү лкейтілген ө шлемдік бірлігі бар стакана т ұ рады. Бір ө шлем, бір мм-ге сйкес келеді. Булануды кеміту ү шін стакан ғ а шины воронка орнатылады.да ң рыб қ абылдайтын ауданы 30 см 2, биіктігі 34 см. Жа ң рыб ө лшегішті ң же ғ ар ғ ы да ғ ын жер бетінен 1,5 м биіктікке орналастырады, ал ө сімдік арастында ғ ы да ң рыб м ө лшерін ө лешу ү шін тікелей жер бетіне орналастырады

Плювиограф – да ң рыб т ү рігде т ү скен дауын-шашинны ң м ө лшерін ө лшейтін, ө зі дазатын автоматы құ рал. Б ұ л құ ралмен қ хендай да бір уа қ ыт аролы ғ тында ғ ы дауын-шашинны ң м ө лшерін оны ң интенсивтігін ж ә не уа қ ыт ботынша б ө лінуін ө лешуге болады. Құ рамы: ауданы 500 см 2 да ң рыб ө лшегіш ыдыстан, ауыспалы конус ж ә не жинал ғ ан суды т ө гетін т ү тікшеден т ұ рады. Шелекке тол ғ ан су воронка ар қ илы ішігде темірден дасал ғ ан қ алт қ усы бар ыдыс қ а т ү седі, қ алыт қ ыдан ши ққ ан к ө рсеткіш темір ұ штында қ аланы бар. Қ аламды сиямен толтырамыз. Су к ө терілген кезде қ алам барабан ғ а қ исы қ сыры қ пен же ғ ары қ рай дазады, су т ө кен кезде т ө мен қ рай дазады.

Орналастыру: құ ралды аши қ жерге орнатамыз, я ғ ни да ң рыб ө лшегіш шелк 2 м биіктікте болу керек. Лентаны к ү где ауыстырып т ұ рамыз, қ ыс мезгілігде қ олданбайды.