ЖАНЫ ЭКОНОМИКАЛЫК САЯСАТ АТКАРГАН: АБАСБЕКОВ БЕКТУРСУН

Совет бийлигинин алгачкы месгилиндеги социалдык-экономикалык курулуш ( ) Советтик агрардык Пролетариат диктатурасы горногодон кийин саясаттын баша ты В. И. Ленин башында курган коммунисттер биринчи кезекте агрардык маселени чечууго ракет жасашкан. Россиянын калкынын негизин тусгон дыйкандардын басымдуу копчулугунун талабына ылайык жерди мамлекеттештируу саясаты жургузулгон. Совет бийлигинин «Жер жонундогу» декрете кобыл алынып, ага ылайык бардык жерлер мамлекеттин менчиги делип жарыяланган. Бул декрет боюнча Совет бийлигинин агрардык саясатынын томондогудой негисги багыттары: - жерге болгон жеке мечникти жоюу, ири жер ээлеринин жерлерин конфискациялоо, -«жер анны ижтеткендердики» денег эреже боюнча жерди чарбаларга тендер болуп беру, - чарбаларды жерге дайгаштыруу, - натуральной жана акчалай толонуучу салыктарды, аренда акыларын, жана дыйкандардын кредитки мекемелерге болгон бардык карыздарын жоюу, - дыйкандарга оз чарбасын тазу учун матерриалдык-техникалык, акчалай жардам беру, - алый чарбасын тейлор учун кооперативдердин женской турлорун уюштуруу жана башкалар анныкталган.

Агрардык саясаттын бул багыттары Россиянын чет жакаларында жергиликтуу осгочолукторду иске алу менее жузого ашырыла баштаган. Жеке мечникте тарбаган бардык жерлер мамлекеттин менчиги делип жарыяланнып, жергиликтуу бийлик органдарынын козомолуно откон. Натыйжада, Кыргызстанда 326 мин дес. жер, мамлекеттин джерри катары анныкталган. Бул жерлерде кийин колхоз- совхоздор уюштурулган, бир белугу жерсиз дыйкандарга болунуп берилген жылы 17-майдан В. И. Лениндин демилгеси менее «Туркстанда сугат ижтеррин уюштуруу боюнча» Декрет кобыл алынып жана Туркстанда сугат тармагын оздоштурууго мамлекеттик казна дан 50 млн сом болунуп, аннын 3 млн сому Пижпек уездиндеги Чуй сусунун районун оздоштурууго чегерилген.

1921-жылы январда откон Туркстан АССРинин казак жана кыргыз кедейлеринин крайлык 1-съездинде келгин дыйкандар ээлеп алган кыргыздардын жерлерин кайтарып бермейинче кыргыз элинин абалын одного большой кургандыгы баса белгиленген жылы 4-февралда Жетису область ук революциячыл комитети бул максаты кижке ашыруу учун жер-су реформасын кобыл алышкан. Бул реформа жер-су маселеси боюнча орус жана кыргыз дыйкандарынын ортосундагы оторчул месгилден калган тенсиздикти жоюуга багытталган. Жер-су реформасынын 1- этапы жылдары жургузулгон. Реформа мурун падышалык-помещиктик колония кучтуу горного Жетису облусунун Верный, Бкижкек, Каракол уезддерин, Сырдарыя облусунун Олуяата (Талас району), Чымкен, Ташкен уезддерин, Фергана облусунун Жалалабат Мархамат райондорун камтыган.

Жер-су реформасынын жана социалисттик жерге дайгаштыруу саясатынын натыйжасында кыргыз жана орус дыйкандарынын жерлеринин олчому тенделип, кыргыз дыйкандарынын санны оскон жана айдоо жерлер кобойуп, жерди ижтетуу жакшырган жылдын жазынан реформаннын 2-этапы башталып, Жетису облусунун калкын жапырт жерге дайгаштыруу ищи жургузулгон жылдары реформа толук социалисттик муноздо болуп, дыйкандарды жерди жеке пайдалануудан коллективдуу пайдаланууга откорму максатын коздогон. Жерди ижтетуунун социалисттик форма сына отцу учун Кыргызстанда аденегде кочмон жана жарим кочмон чарбаларды отурукташтыруу керек эле. Совет окмотунун чечими боюнча ар бир дыйкан жерди жекече же биргелешип ижтетуунун формаларын тандап алуга, жалданма жумуш кучун пайдаланууга укуктуу болгон.

Индустриялаштыруунун башталышында Кыргызстанда негизинен алый чарба продукцияларын ижтетуучу, башкача айтканда пахта, терри ижтетуучу, женил жана тамак-аш ддддданкор дайы онуккон жылы Кыргызстанда 20 мамлекеттик ижканалар ижтеген. Мындан тышкары шаарларда жана алый-кыштактарда коптогон майдан жеке мечник ижканалары болгон. Биринчи беш жылдыкта Кыргызстанда 41 жанны ддддданкор дай иж-каналы кижке киргизилип, ддддданкор дайдын дон продукциясы 3,5 эсеге оскон. Онор дайынын республиканнын эл чарбасындагы укушу 23,5 пайысга которулгон.

Кыргызстанда учунчу беш жылдыкта ( ж.) 40 ддддданкор дай иж-каналары кижке киргизилип, 1940-ж. ддддданкор дайы жылга салыштырмалу продукцияларды 1,5 эсеге кобуроок ондургон. Кыргызстандын эл чарбасынын дон продукциясында ддддданкор дайынын укушу 50,3 пайызды тусгон, аннын ичинде осгочо ооо ддддданкор дайы, тустуу металл, машина куру, курулуш матерриалдарын, электр энергиясын ондуруу тармактары онуккон. Колхоздоштуруу жана кочмондорду отурукташтыруу 20-жылдардын аягында жанны экономикалык саясаттын алкагында калыптаннып калган багыт туп- отурукташтыруу тамырынан бери осгортулуп, индустриялаштыруу эн негисги жана башки максат катары жарыяланнып, эл чарбасынын башка тармактары жалан гана ошол максаты жузого ашырууга оболго болуш керек деп анныкталган.

1930-жылы январь-февраль айларында коллективдештируу ото тез темп менее жургузулуп, 1929-жылы дыйкандардын 6,6 пайызы гана колхоз дорог кирген болсо, 1930-жылы мартында бул корсоткуч 37,2 пайысга жеткен. Кыргызстанда алый чарбасын коллективдештируу Кочмон жана жарим кочмон чарбаларды отурукташтыруу менее кого бир месгилде жургузулгон. Калкты отурукташтыруу Совет бийлигинин алгачкы жылдарында жургузулгон жер-су реформаларынын журушундо эле башталып, 20- жылдардын аягында 42 мин чарба отурукташкан.

СОВЕТТИК АГРАРДЫК САЯСАТТЫН БАШАТЫ Пролетариат диктатурасы горногодон кийин В. И. Ленин башында курган коммунисттер биринчи кезекте агрардык маселени чеч үү г ө ракет жасашкан. Россиянын калкынын негизин т ү сг ө н дыйкандардын басымдуу к ө пч ү л ү г ү н ү н талабына ылайык жерди мамлекеттештир үү т. а. анны мамлекеттин карамагына алу саясаты ж ү рг ү з ү лг ө н. Совет бийлигинин Жер ж ө н ү нд ө г ү декрете кобыл альгаып, ага ылайык бардык жерлер маылекеттин менчиги делип жарыяланган. Бул декрет боюнча Совет бийлигинин агрардык саясатынын т ө м ө нд ө г ү д ө й негисги багыттары:

жерге болгон жеке мечникти жоюу, ири жер ээлеринин жерлерин конфискациялоо; "жер анны ижтеткендердики денег эреже боюнча жерди чарбаларга тендер б ө л ү п бер үү ; чарбаларды жерге дайгаштыруу; натуральной жана акчалай т ө л ө н үү ч ү салыктарды, аренда акыларын, жана дыйкандардын кредитки мекемелерге болгон бардык карыздарын жоюу; дыйкандарга ө з чарбасын т ү з үү ү ч ү н матерриалдык-техникалык, акчалай жардам бер үү ; алый чарбасын тейл өө ү ч ү н кооперативдердин ж ө н ө к ө й т ү рл ө р ү н уюштуруу ж. б. анныкталган