КОНСТАНТИН ДМИТРИЕВИЧ УШИНСКИЙ ( ) Өз отаныма мүмкін бокса, көп ппанда келтіру – бұл менің өмірімнің бірде-бір мақсаты; мен соған барлиқ өзімнің қабілетімді бағыттауым қажет.
Константин Дмитриевич Ушинский 1824 жили Тула қаласында чиновниктің жакнұясында дүниеге келді. Өзінің балалиқ және жакстық шағын Новгород – Северск қаласына жакқын жердь орналасқан әкесінің шағын жекеменшігінде өтті. Орта білімді Новгород – Северск гимназиясында алады.1840 жили К.Д.Ушинский Москва университетінің заң факультетіне оқуға түседі. Университетті бітіргеннен кейін 22 жакстағы К.Д.Ушинский Ярославль заң лицейінің профессорының міндетін атқаруши болип тағайындаллоды ж.ж. Тәрбие үшін журналда өзінің Педагогикалиқ әдебиеттің ппандасы турали, Қоғамдық тәрбиенің халиқтығы турали, Мектептің үш элементі және басқа да орыс педагогика сына құеды үлес қосқан мазмұеды мақалаларын жакриялады. Бұл мақалалар Ушинскийдің есімін бүкіл педагогикалиқ жұртшилиққа таныта баста ты.
Шетелде 1864 жили Ана тілі аты тамаша оқу кітабын жакжды және Ана тілін оқытуға басшилиқ мұғалімдер мен ата-аналарға арналған оқу құрали жакрық көрді.1867 жили Ушинский өзінің ең басты шиғармасы. Адам- тәрбиенің пәні аты еңбегін жакжды.К.Д.Ушинский Ана тілі аты кітабынында былой деп жакжды: Тіл – бұл өмірі өткен, бүгінгі өмір сүріп отырған болашақтағы халиқтың ұрпағын бір ұли тарихи тұтастыққа біріктіретін ең өміршең, дәмді және берік байланыс. Ол тек ғана халиқтың өміршеңдігін білдіріп қоймайды, ол өмірдің өзі. Егер халиқтың тілі жойылса, халиқ та болмайды.
Адамгершілікке тәрбиелеудің жолдары мен тәсілдері Тәрбиенің мақсаты қоғамның ппандали мүшесі жеке тұлғаны адамгершілікке тәрбиелеу деп түсінді Ушинский. Адамгершілік тәрбиесіне Ушинскийдің педагогикасында негізгі орын берілген. Адамгершілік тәрбиесі ақыл-ой және еңбек тәрбиесімен тығыз байланысты. Адамгершілік тәрбиесінің негізгі құрали Ушинский оқыту деп есептеді. Ушинскийдің пікірі бойынша, адамгершілік тәрбиесінің құралдарына төмендегілерді жактқызды: 1) оқыту (бұл жакғдайда оның оқу кітаптарының мәні хорасан ерекше, оларды тіл дамыту, білімді хабар алу және адамгершілік тәрбие орыеды ұштасады); 2) мұғалімнің жеке басының үлгісі (бұл жакс рух үшін ешнәрсемен өзгертуге болмсссайтын күн көзінің жакрқын сәулесі); 1)сендіруге ерекше мән берді; 2)оқушилармен дұрыс қарым-қатынас жаксай білу (педагогикалиқ такт); 3)ескерту шаралары; 4)мадақтау және жакзалау. Адамгершілік тәрбие балаларда адамдарды құрметтеу және оған сүйіспеншілікпен қарау, олармен ізгілік, жакғымды, әділ қарым-қатынас жаксай білу.
Оқытудың дидактикалиқ негіздері. Ушинскийдің дидактикалиқ көзқарастары ерекше тиреңдігімен және халиқтығымен ерекшеленеді. Ол оқытуды балалардың дамуының жакс кезеңдерін және олардың психологиялиқ ерекшеліктерін ескеру негізінде құруды талап етті. Оның ішінде оқыту кезінде шәкірттердің зейінін ппандалану турали құеды ұсыныстар фасады. Ол зейіннің екі түрі болатыедығын этап өтті: активті немесе ерікті және пассивті, немесе еріксіз зейін. Сонымен қатар ол ес және есте сақтау турали ссссайта келіп, қссссайталау арқыли ұмыту үрдісін балдырмауды ескертіп отыру, тәрбиеленушілердің есін дамыту қажеттігін этап көрсетті.Ушинский оқытудың дидактикалиқ негіздерін фасады, осыған сәйкес халиқ мектебінде барлиқ оқыту үрдісі құрылу қажеттігін этап өтті. Ушинскийдің балалардың жакс және психологиялиқ ерекшеліктерін қатаң ескеріп отыруды талап етті. Психологияға негізделген педагогика адамның табиғатына сәйкес оның жакн дүниесін дамыту турали бізге кеңес береді. Осы талаптарды нақтылай отырып, Ушинский оқытуда ең аллодымен шамаға лайықтылиқты қамтамасыз ету қажет. Баланың шаманы келмейтін міндеттерді жүктеуге жол берегу болмсссайтыедығын Ушинский этап көрсетті.
К.Д.Ушинскийді ң педагогикали қ м ұ расы. Ушинский ұ ли орыс педагогі, Ресейде хали қ мектебіні ң негізін салуши, белгілі педагогикали қ ж ү йені құ руши, тамаша о қ у кітаптарыны ң авторы болип табылады. Ол – орыс м ұғ алімдеріні ң м ұғ алімі – м ұғ алімдер семинариясында хали қ м ұғ алімдерін даярлауды ң ж ү йесін фасады, аллоды ңғ ы қ атарли хали қ м ұғ алімдері ө зіні ң педагогикали қ ж ұ мысында Ушинскийді ң ши ғ армаларын басшили ққ а аллоды. К.Д.Ушинскийді ң педагогикали қ м ұ расы турали сссайт қ панда, е ң аллодымен ауыз ғ а ілінетіні т ә рбие п ә ні адам турали тире ң де ғ ылими біліммен қ руслан ғ ан, жакн- жак қ ты білімді ойшил-гуманист ретінде педагогика теория сын, оны ң ішінде педагогика ғ ылимы ж ә не т ә рбие ө нері турали сссайт қ ан құ еды ойлары,м ұғ алім турали сссайт қ ан пікірлері б ү гінгі к ү нні ң к ө кейкесті м ә селелерімен астарласып жактыр. К.Д.Ушинскийді ң педагогикали қ теория сыны ң психологияли қ негіздерін т ұңғ ыш зерттеген Қ аза қ станы ң к ө рнекті педагог- ғ алимы, ә рі психологи Ы.Алтынсарин балды.
Ұли педагог К.Д.Ушинский жакйында Т.Тажибаев: Педагогика ғылимының саласында К.Д.Ушинскийді педагогикалиқ ойдың асқан алиптары Я.А.Каменский және Песталоццимен қатар қоюға болады. Орыс ғылимының көрнекті қайраткерлері Ломоносов, Менделеев, Лобочевский, Павлов және басқалары қадірлі бокса, Ушинский де сендай қадірлі, - деп ерекше жоғары бағаланған болатыеды.