Студентті ң Ө зіндік Ж ұ мысы Маманды ғ ы: Жалпы медицина Кафедра: Жалпы гигиена ж ә не экология Та қ ырыбы: Атмосфера, к ү н с ә іулесі ж ә не денсаулы қ. К ү н радиациясыны ң гигиеналы қ м ә ні, физикалы қ қ асиеттері ж ә не ауа ортасыны ң химиялы қ құ рамы. Биосфераны ң компонеттеріні ң гигиеналы қ м ә ні (атмосфера, гидросфера,литосфера) Орында ғ ан: Қ абдол Ә нел Тобы:218Б Тексерген: Жубаниязова Аягуль Саясатовна А қ т ө бе 2017 жыл * Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті * Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті

* Жоспары: * Кіріспе: * Негізгі б ө лім: * 1) К ү н радиациясыны ң гигиеналы қ м ә ні, физикалы қ қ асиеті ж ә не ауа ортасыны ң химиялы қ құ рамы * 2) Биосфера компоненттеріні ң гигиеналы қ м ә ні (атмосфера, гидросфера, литосфера) * Қ орытынды.

* Кіріспе: * Атмосфера (гр. ατμός «ауа» ж ә не гр. σφα ρα «шар») - жерді ң ауа қ абы ғ ы. Атмосфера – ауа, химиялы қ қ оспалар мен су буынан т ұ ратын к ү рделі ж ү йе. Ол биосферада ғ ы физико-химиялы қ ж ә не биологиялы қ процестерді ң ж ү ріуіні ң шарты ж ә не метеорологиялы қ режимні ң ма ң ызды факторы. Атмосферада ғ ы жекелеген құ рамдастарды ң қ атынасы оны ң радиатция ғ а, жылу ж ә не су режиміне, ө здігінен тазарту ғ а қ абілетін аны қ тайды. Атмосфераны ң газды қ құ рамы, су буы ж ә не ә р т ү рлі қ оспалар жер бетіне к ү н радиациясыны ң ө ту де ң гейін ж ә не жер ма ң ы ке ң істігіндегі жылуды ұ стап т ұ руды аны қ тайды. Егер атмосферада қ оспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылды қ температура +15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераны ң орташа қ алы ң ды ғ ы км.гр.ауа»гр.шар»

* Атмосфера қ абаттары * Тропосфера Стратосфера Мезосфера

* К ү н радиациясы * К ү н радиациясы, к ү нні ң с ә уле шы ғ аруы – К ү нні ң электрмагниттік ж ә не корпускулалы қ с ә уле шы ғ аруы. Электромагниттік радиация (к ү нні ң с ә улелік энергиясы) электромагниттік тол қ ындар т ү рінде, км/с жылдамды қ пен тарап, жер атмосферасына енеді.

* К ү н радиациясыны ң гигиеналы қ м ә ні * К ү н энергиясыны ң жерге жететін м ө лшеріні ң қ ар қ ындылы ғ ы к ү нні ң биік т ұ руына, горизонт қ а, орналасуына ж ә не атмосфералы қ ауаны ң м ө лдірлігіне байланысты болады. * К ү н энергиясыны ң к ө п м ө лшері, ә сіресе ультрак ү лгін с ә улелері атмосфераны ң лас қ абатынан ө ткенде жо қ болып кетеді. Ү йлер д ұ рыс салынба ғ анда да т ұ р ғ ын б ө лмелерге к ү н к ө зі т ү спейді. Лас терезе ә йнектері де ультрак ү лгін с ә улесіні ң ба ғ алы б ө лігін ө ткізбейді. Адам а ғ засы ультрак ү лгін с ә улесімен жеткіліксіз м ө лщерде с ә улеленсе, адамда «к ү н к ө зі жетіспеушілігі» ауруы пайда болады. Сонымен қ атар адамда қ ан азды қ (анемия) пайда болады. А ғ заны ң ә р т ү рлі улы заттар ғ а, ионды с ә улелерге, ж ұқ палы ауру қ оздыр ғ ыштарына қ арсы т ұ ру қ асиеті т ө мендейді. К ү н с ә улесі ә серінен адамны ң терісінде «Д» витамині пайда болады. Балалар а ғ засында «Д» витамині жетіспесе мешел(рахит) ауруы пайда болады. К ү н с ә улесі қ атты тітіркендіргіш болып саналады, оны д ұ рыс қ олданба ғ ан жа ғ дайда ол а ғ за ғ а теріс ә серін тигізуі м ү мкін. Мысалы, теріні ң к ү йіп қ алуы, денені ң қ ызып кетуі, созылмалы ауруларды ң қ озуы (туберкулез)

* Ауа ортасыны ң химиялы қ құ рамы * Ауаны ң химиялы қ құ рамы: Азоттан (78,09%), Оттегінен (20,94%), Аргоннан (0,93%), К ө мір қ ыш қ ыл ғ азынан (0,03%) т ұ рады. Осы негізгі 4 құ рамдас атмосфераны ң таби ғ и газды қ құ рамыны ң 99,99% - ын құ райды. Қ ал ғ ан (0,01%) б ө лігі неон, гелий, метан, криптон, ксенон, озон, ж ә не т.б инертті газдардан т ұ рады. * ОТТЕГІ: ауаны ң ма ң ызды құ рамдас б ө лігі. Адамдар мен жануарларды ң ө мірі ү шін, жану, тоты ғ у процесі ү шін ө те қ ажет. Ауа құ рамында оттегі м ө лшері 7-8% т ө мендегенде адам оттегі жетіспеушілігінен ө ліп кетуі м ү мкін * АЗОТ: ауаны ң негізгі құ рамдас б ө лігі. Ол азотты заттарды ң айналымына қ атысып,ма ң ызды бтологиялы қ р ө л ат қ арады. Ол оттегін араластыр ғ ыш ретінде қ олданылатынды қ тан, ма ң ызы зор, ө йткені таза оттегі адам ғ а токсикалы қ ә сер етеді. * К Ө МІР Қ ЫШ Қ ЫЛ ГАЗЫ:т ү ссіз, иісі жо қ, шырышты қ абы қ ты тітіркендірмейді, ауа құ рамында к ө п м ө лшерде болса да адам оны сезбейді, сонды қ тан адам газбен улан ғ анын білмей қ алады. Газды ң м ө лшері 10-12% ге жеткенде адам уланып ө леді.

* Ауаны ң физикалы қ қ асиеттері * (температурасы, ыл ғ алдылы ғ ы, ауа жылдамды ғ ы, қ ысымы) * Температурасы: атмосфералы қ ауа к ү н с ә улесінен қ ызбайды, ол топыра қ тан жылумен қ ызады. Сонды қ тан минималды темп. к ү н к ө зі шы ғ арды ң алдында болады, ал максимал темп са ғ арасында болады, б ұ л кезде топыра қ ты ң беті максималды қ ызады. Ауаны ң жерге жа қ ын ысты қ қ абаты жо ғ ары қ арай к ө теріліп, жайлап сал қ ындайды. Ауаны ң темп, елдімекен орналас қ ан жеріне байланысты қ атты ауыт қ иды, мысалы, экваториялды Африкада максимум º, минимум -94º темп Антарктикада болады

* Ауаны ң ыл ғ алдылы ғ ы: А ғ заны ң қ орша ғ ан ортамен жылу алмасуында ауаны ң ыл ғ алды ғ ы, ма ң ызды рол ат қ арады. * Ыл ғ алдылы қ ты ң ү ш д ә режесі бар: * 1) Абсолюттік ыл ғ алдылы қ - в 1 м3 ауада ғ ы су буларыны ң (грамм)м ө лшері. * 2) Максималды ыл ғ алдылы қ - берілген температурада ауа ыл ғ алмен толы қ қ аны ққ анда ғ ы су буларыны ң 1м3 ауада ғ ы граммджы қ молшері. * 3) Салыстырмалы ыл ғ алдылы қ – пайызда корсетілген абсолюттік ыл ғ алдылы қ ты ң максималды ыл ғ алдылы ққ а қ атынасы немесе су буларымен ауаны ң қ аны ғ у пайызы. * Оптималды салыстырмалы ыл ғ алдылы қ %, озгермелі %. Ауаны ң жо ғ ар ғ ы да, т ө менгі де ыл ғ алдылы ғ ы а ғ за ғ а қ олайсыз ә сер етеді. * 20%-тен т ө мен құ р ғ а қ ауа тыныс жолдарыны ң кілегей қ абатыны ң құ р ғ ауына ә келеді. Құ р ғ а қ ауа а ғ за ғ а же ң іл тиеді. * Ауаны ң қ оз ғ алыс жылдамды ғ ы жылу жо ғ алту ғ а ә сер етеді, конвекция мен терболінуіні ң ө згеруіне байланысты.Тымы қ ауада аяз ғ а тозу о ң айыра қ болады. атмосфеалы қ ауаны ң е ң қ олайлы қ оз ғ алысы жазды ң г ү ні 1-5 м/сек. К ү шті жел (20 м/сек) қ алыпты тыныс алу ыр ғ а ғ ын б ұ зады, тері рецепторларын тітіркендіріп, зат алмасуды б ұ зады ж ә не жылу ондіруді жо ғ арлатады.

* Жылдамды ғ ы: Желді ң ба ғ ыты –Ашы қ ауада, жел ба ғ ыты, жел қ айдан со ғ ып т ұ р ғ ан к ө кжиекн ү ктесімен аны қ талады. Жел ба ғ ытын (румбтар) белгілеу ү шін жары қ ә леміні ң бас ә ріптері қ абылдан ғ ан: С-солт ү стік, О-о ң т ү стік, Ш-шы ғ ыс, Б-батыс ж ә не рубтармен белгіленеді. Берілген жергілікті жерде бір жылда немесе бірнеше жылда бай қ алатын румбтар бойынша желдер қ айталануыны ң жиілігін, графикпен корсетілген «желдер раушаны» дейміз.Елді мекендерді жоспарлауда желдер раушанын білу ма ң ызды. * Барлы қ ү ш факторда (температура, ыл ғ алдылы қ, ауа қ оз ғ алысыны ң жылдамды ғ ы) адам мен қ орша ғ ан ортаны ң жылу алмасуында қ атысады.Тау ғ а шы ққ анда, ашы қ тау-кен орындарында ж ұ мыс жаса ғ анда кездеседі. Биіктікке шы ққ анда,а ғ за ғ а т ө менгі атмосфералы қ қ ысым ж ә не газдарды ң т ө менгі парциалды қ қ ысымы ә сер етеді. Б ұ л факторлар биіктік ауруы деген симптомды қ кешенні ң дамуына ы қ пал етеді. Дем алатын ауада оттегіні ң парциалды қ қ ысымы т ө мендейді, ол оттегілік ашы ғ у ғ а ә келеді. * Жо ғ ар ғ ы атмосфералы қ қ ысым - ә серіне белгілі бір ж ұ мыс категорияларында ж ұ мыс жасайтын адамдарда болады, ол кессондарда, су асты тоннельдер құ рылысын салуда.

* Қ ысымы: Ауа қ ысымыны ң т ә уліктік ө згерісі 1-2 мм сынап ба ғ анасынан аспау керек, ал жылды қ ө згерісі мм сынап ба ғ анасынан аспау керек. Ауа қ ысымыны ң жайлап ө згеруі адам а ғ засына теріс ә сер етпейді. Қ ысымны ң к ө п м ө лшерде ауыт қ уын адам самолетте ұ ш қ анда немесе тау ғ а шы ққ анда бай қ айды. Б ұ л кезде атмосфералы қ қ ысым мен оттегіні ң парциалды қ қ ысымы т ө мендейді, ол кейбір адамдарда метеоризм тудырады: ас қ азан – ішек жолдарында газды ң к ө беюі мен бірнеше функционалды ө згерістер бай қ алады: к ө кетті ң жо ғ ары орналасуы, тыныс алу тере ң дігіні ң шектелуі. Сонды қ тан самолетпен ұ ш қ анда ондай адамдар оттекті приборлар қ олдан ғ ан ж ө н. * Адам 9-10 км биіктіккке к ө терілгенде ө те т ө мен қ ысымны ң ә серінен кейбір адамдарда «биіктік декомпрессиялы» ауруы бай қ алады. Ол кезде адамдарды ң б ұ лшы қ еттері ж ә не буындары ауырады. Ауруды ң алдын алу ү шін адамдар скафандрлар киіп немесе қ ысымны ң қ ажет м ө лшерін ұ стап т ұ ратын ж ә не есіктері жа қ сы жабылатын кабиналарда ұ ш қ аны д ұ рыс.

* Биосфера компоненттері * Атмосфера Гидросфера Литосфера

* Гигиеналы қ ма ң ызы * Атмосфера Гидросфера Литосфера Атмосфераны ң физикалы қ ж ә не химиялы қ қ асиеттеріні ң гигиеналы қ ма ғ ызы зор. Біріншіден, олар адамны ң функционалды қ жа ғ дайларыны ң д ә режесін аны қ тайды, екіншіден, атмосфералы қ ауаны ластайтын заттарды ң айналымына ә сер етеді. Су планетада е ң ке ң тарал ғ ан нысан болып табылады. Адам а ғ засы 20 пайыздан астам су жо ғ алтса ө лімге алып келеді.су қ азірде тірі материяны ң аса ма ң ызды құ рамы. Суды ң гигиеналы қ ма ң ызы оны ң т ұ щылы ғ ында. Жер бетіндегі т ұ щы сулар к ө лемі шектелген. Т ұ щы су ды ң жетіспеушілігі адам а ғ засына ә серін тигізеді Адам ғ а ә сер ететін қ.о.ф бірі топыра қ. Топыра қ -жер қ ыртысыны ң борпылда қ жо ғ ар ғ ы қ абаты, ол минералды, органикалы қ, органикалы қ - минералды қ осылыстардан ж/е микроорганизмдерді к ө п м ө лшерінен т ұ рады.топыра қ адамны ң денсаулы ғ ына ж ә не санитарлы қ жа ғ дайына ә сер етеді

* Қ орытынды: * Атмосфералы қ ауа – б ұ л ғ аламшарды ң (планета) ө мірі, жерді ң азоттан, к ө мір қ ыш қ ыл газынан, озоннан, гелиден т ұ ратын газ қ абаты. * Биологиялы қ процесс ү шін оттегіні ң ма ң ызы ө те зор, ал к ө мір қ ыш қ ыл газы фотосинтез процесіне ө те қ ажет. Адам тама қ ішпеуге бар, біра қ тыныс алмай ө мір с ү ре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қ оры шектеулі. * Сонды қ тан атмосфераны жа қ сарту ж ұ мыстары к ө птеп ж ү ргізілу керек! Сонмен қ атар су ортасын таза ұ стау, топыра қ орталарын тиімді пайдалану бізді ң міндетіміз! Қ азір ә лемде к ө птеген қ алпына келтіру ж ұ мыстары ж ү ріп жатыр, соны ң ішінде Қ аза қ станда да т ү рлі консепциялар қ абылданып ж ү зеге асырылып жатыр. * «Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ, табиғаттын мұны айтуға тілі жоқ»

* Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер: * 1.А.М.Большаков, И.М.Новикова "Общая гигиена", М.: Медицина,2002 г. 2.Токанова Ш.Е Жалпы гигиена Алматы Пивоваров Ю.П. и др. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене М. Медицина, 2002.