Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті ПРЕЗЕНТАЦИЯ Шымкент 2017 ж

Либераллодық-демократиялық зиялылар: Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, А.Байтұрсынов патша үкіметімен келісімпаздық бағыт ұстанды жилдың өзінде А.Байтұрсынұлы: Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналлоды деп жажды. М.Дулатұлы: Жұрт сеңдей соғылды, түнде ұйқыдан,күндіз күлкіден айырылды деп жажды жилғы қазандағы үндеу хатында: Тыңдаңыздар,қан төкпеңіздер,қарсыласпаңыздар,-деп жазған болатын.

Көтеріліске қатысушы революцияшыл- демократияшыл зиялылар өкілдері: Жетісуда:Т.Рысқұлов,Т.Боки н,Б.Әшекеев,Ұ.Саурықов,Ж. Мәмбетов,А.Қосақов Торғайда:Ә.Жангелдин,А.И манов Орал облысы мен Бөкей орда сын да:С.Меңдешов пен Ә.Әйтиев Маңғыстауда:Ж,Мыңбаев

1916 жилғы көтеріліс бүкіл Қазақстанды,Орта Азияны,Сібір мен Кавказдың бір бөлігін қамтыды

Шерубай-Нұра болысында:Н.Қияшев Қарашақ болысында:О.Шоңов Верный уезінде:Б.Әшекеев

Түркістан өлкесінде 347 адам атылды,168 адам жер аударылды. Жетісуда көтеріліс жасаған ауылдардың 238 мыңнан астам халқы Қытайға ауып кетуге мәжбүр баллоды.

Амангелді туралы дерек Аманкелді Үдербайұлы Иманов ( ) қазақ халқының батыры. Қазақстанда 1916 жилы өріс алған Ұлт-азаттық көтерілістің басшысы. Торғай уезі Қайдауыл болысының 3-ауылында кедей шаруа отбасында туған.1918 жилдан Компартия мүшесі Қазақстанда 1916Торғай уезіҚайдауыл болысының жасында әкесі, одон 5 жил кейін шешесі қайтыс болып, жастайынан жетім қалады. Ауқатты адамдарға жалға тұрып жүріп, еңбекші халықтың тартқан қайғы-қасіретін, ауры тұрмысын көреді. Оның бойында самодержавиеге, қоғамда тереңдеп кеткен әлеуметтік теңсіздік пен езгіге денег өшпенділік осы кезден-ақ қалыптаса бастарды. Байқоңыр көмір кенінде темір ұстасы болған жилдары орыс жұмысшыларымен араласып, таптық сана-сезімі оянады жилдары орыстың 1-революциясының азаттық идеясы ықпалымен шаруалардың байларға қарсы қарулы күресіне қатысады. Социал-демократтардың жергілікті жердегі большевик тер тобымен тығыз байланыс жасап, шаруалар бұқарасының ұлт-азаттық күресін басқарушы ретінде бүкіл Торғай дала сына атағы жайылды жилдары патша өкіметі оны "сенімсіз" адам деп тауып, бірнеше рет түрмеге отырғызды.большевик тер

1916 жилғы көтеріліс Аманкелдінің есімі қазақ халқының тарихындағы аса бір даңқты кезең 1916 жилғы ұлт-азаттық көтеріліспен тығыз байланысты. Империализм қайшылықтарының шегіне жете шиеленісуінің нағыз айғағы болған бұл көтеріліс патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы бағытталып, халықтың бостандығын көздеді. Бұқара халықтың бұл қозғалысы қазақ жігіттерін майдандағы қара жұмысқа алу жөніндегі патша үкіметінің 1916 жилғы 25 маусымдағы жарлығынан кейін өрістей түсті. Аманкелді Қостанай, Ақтөбе, Ырғыз, Атбасар, Перовск т.б. қалаларға өз өкілдерін жіберіп, жұмысшы-шаруаларды патша өкіметіне қарсы күреске шақырaды. Төзгісіз қанауға ұшырап, жерінен айырылған қазақ кедейлері Аманкелдінің отряды на лек-легімен келіп қосылып жаты жилдың қазан айында тек Торғай мен Ырғыз уездерінде ғана 20 шақты отряд құрылады. Аманкелді отрядтарға қатаң тәртіп енгізді. Көтерілісшілерді қару-жарақты қолдана білуге жөне соғыс өнерін меңгеруге үйретті. Аманкелдінің көтерілісшілер отряды патша өкіметінің жергілікті органдарына қарсы бірнеше ұрыс жүргізіп, 1916 жилы қазанда Торғай қаласын қоршауға аллоды. Осы операция да Аманкелдінің ұйымдастырушылық жөне қолбасшылық таланты айқын көрінді. Оның қол астындағы 50 мың сарбазы ерліктің, табандылықтың тамаша үлгісін көрсетті. Патша үкіметі Аманкелдінің шабуылын тойтару үшін жазалаушы корпус жіберуге мәжбүр баллоды. Тек жаудың негізгі күштері келіп жеткеннен кейін ғана, 27 күннен соң Аманкелді өз сарбаздарын қаладан алып кетті жилы қаңтарда ол қаланы басып алуға қайта әрекет фасады, бірақ күш тең болмағандықтан ел ішіне кетеді. Бұл кездерде Аманкелді большевик термен, оның ішінде Ә.Жангелдинменмен байланысты күшейтіп, большевик тер партиясының идеясымен қарулана түсті. Уақытша үкімет кезіндегі алашордашыларға қарсы күрес жүргізді, бұқара халыққа пролетарлық революцияның маңызын түсіндірді.Империализмкөтеріліс 1916 жилғы 25 маусымдағыҚостанайАқтөбе Ырғыз АтбасарПеровск Торғай қаласын Патша үкіметі1917Ә.Жангелдинменменалашордашыларға

1919 ж. 13 мамырда Торғай уездік соғыс комиссары, халық батыры Амангелді Иманов өлтірілгеннен кейін Кейкі қудалауға ұшырап, Ұлытау, Қызылқұмға бой тасалауға мәжбүр баллоды. Бұлсүргін Торғайда Кеңес өкіметі орнағаннан кейін де толастамады. Ақыры, 1922 жилдың көктеміңде комиссар Александр Токаревті атып кеткен Кейкіні 29 наурызда қызыл әскерлер айуандықпен өлтірді. Олар моргеннің екі қолы мен басын кесіп алып, басын бір ай бойы Торғай қаласының орталық аланина сырыққа шаншып қойды. Кейін моргеннің бас сүйегін Орынборға, ал 1926 ж. республика астанасы Қызылордаға көшуіне байланысты, Санкт- Петербургке алып кеткен. Ол қазір Санкт-Петербургтегі антропологиялық қордың кунсткамерасында сақтаулы. Кейкі моргеннің ұрпақтары Қостанай облысының Амангелді аудандағы Ақтас, Тасты елді мекендерінде тұрады ж. батырдың 125 жасқа толуына байланысты ас беріліп, ескерткіш орнатылды. Жазушы А. Нұрмановтың «Құланның анжелы» романындағы Құлан, Ғабит Махмұтұлы Мүсіреповтің «Амангелді» пьесасындағы Кете батырлардың көркем тұлғалары осы Кейкі морген өмірінен сомдалған. [1]Амангелді ИмановҚызылқұмғасүргін Александр ТокаревтіОрынборғаҚызылордаға Санкт- ПетербургкекунсткамерасындаҚостанай облысыныңАмангелдіАқтас, ТастыҒабит Махмұтұлы МүсіреповтіңКете батырлардың [1]