Қ АРА Ғ АНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Ф ИЗИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ Та қ рыбы :Биологиялы қ мембраналарды ң қ ызметтері.Мембраналарды ң ионды қ канал дары Қ абылда ғ ан : С ә рсенбаева Ш.Ш. Орында ғ ан :Айтбай.Г топ

Жоспары 1 Биологиялық мембрана: құрылысы, құрамы 2Ашылу тарихы 3Мембраналар құрылымы мен модельдері 4 Биологиялық мембрана қызметтері 5Мембраналардың иондық канал дары 6Пайдаланған әдебиеттер

Б ИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНА ЖАСУШАНЫ Ң Ж Ә НЕ ЖАСУША ІШІНДЕГІ Б Ө ЛШЕКТЕРДІ Ң ( ЯДРО, МИТОХОНДРИИ, ХЛОРОПЛАСТАР, ПЛАСТИДТЕР ) БЕТІНДЕ ОРНАЛАС Қ АН МОЛЕКУЛАЛЫ Қ М Ө ЛШЕРДЕГІ ( Қ АЛЫ Ң ДЫ Ғ Ы 5 10 НМ ), А Қ УЫЗДЫ - ЛИПИДТІК ҚҰ РЫЛЫМДЫ Ж ҰҚ А Қ АБЫ Қ ША. Б ИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНА Ө ТКІЗГІШТІК Қ АСИЕТІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖАСУШАДА Т Ұ ЗДАРДЫ Ң, Қ АНТТЫ Ң, АМИН Қ ЫШ Қ ЫЛДАРЫНЫ Ң, ИОНДАРДЫ Ң, Т. Б. ЗАТТАРДЫ Ң АЛМАСУ Ө НІМДЕРІНІ Ң КОНЦЕНТРАЦИЯСЫН, ОЛАРДЫ Ң ТАСЫМАЛЫН Ж Ә НЕ АЛМАСУЫН РЕТТЕЙДІ. К ЛЕТКАНЫ Ң ПРОТОПЛАЗМАСЫН Қ ОРШАП Т Ұ Р Ғ АН БИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНА ЖАСУШАЛЫ Қ МЕМБРАНА ДЕП АТАЛАДЫ. К ЛЕТКАЛЫ Қ МЕМБРАНА Қ ОС Қ АБАТТЫ А Қ УЫЗДЫ - ЛИПИДТІ МОЛЕКУЛАЛАРДАН Т Ұ РАДЫ. Б ИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНАНЫ Ң ҚҰ РЫЛЫМЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ ТУРАЛЫ НА Қ ТЫ Ғ ЫЛЫМИ М Ә ЛІМЕТТЕР 20 Ғ АСЫРДЫ Ң БАСЫНДА БЕЛГІЛІ БОЛДЫ Ж. НЕМІС Ғ АЛЫМЫ Э. О ВЕРТОН МЕМБРАНАНЫ Ң ҚҰ РАМЫНДА МАЙ ТЕКТЕС ЗАТТАР БОЛАДЫ ДЕГЕН ПІКІР АЙТТЫ Ж. АМЕРИКАЛЫ Қ БИОЛОГТАР Э. Г ОРТЕР МЕН Ф.Г РЕНДЕЛ АДАМ ЭРИТРОЦИТІНІ Ң Қ АБЫ Қ ШАСЫНАН СОЛ ЗАТТЫ Б Ө ЛІП ШЫ Ғ АРДЫ. А Л 1935 Ж. А Ғ ЫЛШЫН Ғ АЛЫМДАРЫ Л.Д АНИЕЛЛИ МЕН Г.Д АУСОН Ж Ә НЕ АМЕРИКАЛЫ Қ БИОЛОГ Д Ж. Р ОБЕРТСОН БИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНАНЫ Ң ҚҰ РЫЛЫМДЫ Қ МОДЕЛІН Ұ СЫНДЫ. К ЕЙІН ЭЛЕКТРОНДЫ Қ МИКРОСКОП Ж Ә НЕ РЕНТГЕНДІК АНЫ Қ ТАУ Ә ДІСТЕРІН Қ ОЛДАНУ Н Ә ТИЖЕСІНДЕ ЖАСУШАНЫ Ң БАРЛЫ Қ Б Ө ЛІКТЕРІНДЕГІ БИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНА ТАБИ Ғ АТЫНЫ Ң ҰҚ САС БОЛАТЫНЫ АНЫ Қ ТАЛДЫ. ЯДРО МИТОХОНДРИИ ХЛОРОПЛАСТАР ПЛАСТИДТЕР МЕМБРАНАЭ. О ВЕРТОНЛ.Д АНИЕЛЛИГ.Д АУСОНР ОБЕРТСОН

Б ИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕБРАНА АСА К Ү РДЕЛІ ҚҰ РЫЛЫМДЫ ЗАТ. О НЫ Ң ҚҰ РАМЫНДА ФЕРМЕНТТІК БЕЛОКТАР, ЕРЕКШЕ РЕЦЕПТОРЛАР, ЭЛЕКТРОНДАРДЫ ТАСЫМАЛДАУШЫ, ЭНЕРГИЯНЫ ӨҢ ДЕУШІ ҚҰ РЫЛЫМДАР СОНЫМЕН Қ АТАР ГЛИКОПРОТЕИНДЕР МЕН ГЛИКОЛИПИДТЕР БОЛАДЫ. М ЕМБРАНАЛЫ Қ БЕЛОКТАРДЫ Ң К Ө ПШІЛІГІ МЕМБРАНАНЫ ТЕСІП Ө ТІП ОРНАЛАССА, АЛ КЕЙБІРІ О Ғ АН ЖАРТЫЛАЙ Ғ АНА ЕНІП НЕМЕСЕ ЖАНАСЫП ЖАТАДЫ. М ЕМБРАНАЛЫ Қ БЕЛОКТАР Т Ү РЛІ Қ ЫЗМЕТ ( МЫСАЛЫ, ГЛИКОПРОТЕИНДЕР АНТИГЕН Р Ө ЛІН ) АТ Қ АРАДЫ. К ЕЙБІР ХИМИЯЛЫ Қ РЕАКЦИЯЛАР ( МЫСАЛЫ, ХЛОРОПЛАСТАРДА Ж Ү РЕТІН ФОТОСИНТЕЗДІ Ң ЖАРЫ Қ РЕАКЦИЯЛАРЫ НЕМЕСЕ МИТОХОНДРИИДА Ғ Ы ТОТЫ Ғ А ФОСФОРЛАНУ ПРОЦЕСІ ) БИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНАНЫ Ң Ө ЗІНДЕ Ж Ү РЕДІ. С ОНДАЙ - А Қ, БИОЛОГИЯЛЫ Қ МЕМБРАНА ЖАСУШАНЫ Қ ОРШАП, СЫРТ Қ Ы ОРТАДАН О Қ ШАУЛАУЫ АР Қ ЫЛЫ ЖАСУШАНЫ Ң МОРФОЛОГИЯЛЫ Қ Т Ұ ТАСТЫ Ғ ЫН СА Қ ТАЙДЫ. ГЛИКОПРОТЕИНДЕР ГЛИКОЛИПИДТЕР

Б ИОМЕМБРАНАЛАРДЫҢ НАҚТЫ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚАСИЕТТЕРІН ОҚЫП ҮЙРЕНУ МЕМБРАНАНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ – ХИМИЯЛЫҚ МОДЕЛІН ( ЖАСАНДЫ МЕМБРАНА ) ПАЙДАЛАНҒАННАН КЕЙІН ҒАНА МҮМКІН БОЛДЫ. О ЛАРДЫҢ ІШІНЕН БІЗ КЕҢ ТАРАҒАН ҮШЕУІН ҒАНА ҚАРАСТЫРАМЫЗ. Б ІРІНШІСІ – СУ - АУА НЕМЕСЕ СУ - МАЙ ШЕКАРАСЫНДАҒЫ ФОСФОЛИПИДТЕРДІҢ МОНОҚАБАТЫ. М ҰНДАЙ ШЕКАРАЛАРДА ФОСФОЛИПИДТЕРДІҢ МОЛЕКУЛАЛАРЫ ГИДРОФИЛЬДІ БАСТАРЫ СУДА, АЛ ГИДРОФОБТЫ « ҚҰЙРЫҚТАРЫ » АУАДА НЕМЕСЕ МАЙДА БОЛАТЫНДАЙ ОРНАЛАСАДЫ. Е ГЕР МОНҚАБАТТЫҢ АЛҒАН АУДАНЫН БІРТІНДЕП КІШІРЕЙТЕ БЕРСЕК ОЛ МЕМБРАНАНЫҢ БИҚАБАТТАРЫНЫҢ БІРЕУІНДЕЙ ҒАНА ОРЫН АЛАДЫ. Б ИОМЕМБРАНАЛАРДЫҢ ЕКІНШІ КЕҢ ТАРАҒАН МОДЕЛІ ЛИПОСОМАЛАР. О ЛАР УЛЬТРАДЫБЫС КӨМЕГІМЕН СУ МЕН ФОСФОЛИПИДТЕРДІҢ ҚОСПАСЫНАН АЛЫНҒАН БИЛИПИДТІ МЕМБРАНАДАН ТҰРАТЫН КӨПІРШІКТЕР. Л ИПОСОМАЛАР АҚУЫЗ МОЛЕКУЛАЛАРЫНАН ТОЛЫҚ АЙЫРЫЛҒАН БИОЛОГИЯЛЯҚ МЕМБРАНАЛАР.. Ү ШІНШІ МОДЕЛЬ – БИОМЕМБРАНАЛАРДЫҢ КЕЙБІР ҚАСИЕТТЕРІН ТІКЕЛЕЙ ӘДІСПЕН ЗЕРТТЕУГЕ МҮМКІНДІК БЕРЕТІН - БИЛИПИДТІ МЕМБРАНА (БЛМ). Б ІРІНШІ РЕТ БҰЛ МОДЕЛЬ 1962 Ж. П. М ЮЛЛЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘРІПТЕСТЕРІМЕН ЖАСАЛДЫ. Б ҰЛ МЕМБРАНАНЫҢ ЕКІ ЖАҒЫНА ЕКІ ЭЛЕКТРОДТЫ ҚОЮ АРҚЫЛЫ МЕМБРАНАНЫҢ КЕДЕРГІСІН НЕМЕСЕ ОНДА ТҮРЛЕНЕТІН ПОТЕНЦИАЛДАРДЫ ӨЛШЕУГЕ БОЛАДЫ. Е ГЕР ҚОРШАУДЫҢ ӘРТҮРЛІ ЖАҚТАРЫНА ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ ӘРТҮРЛІ ЕРІТІНДІЛЕРДІ ОРНАЛАСТЫРСАҚ, ОНДА ӘРТҮРЛІ ЗАТТАР ҮШІН МЕМБРАНАНЫҢ ӨТІМДІЛІГІН ОҚЫП – ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ. М ЕМБРАНАЛАР МАҢЫЗДЫ ҮШ ҚЫЗМЕТ АТҚАРАДЫ : МАТРИЦАЛЫҚ, ЯҒНИ ӘРТҮРЛІ ҚЫЗМЕТ АТҚАРУШЫ АҚУЫЗДАРДЫ ҰСТАП ТҰРУШЫ, ТОСҚАУЫЛДЫҚ ( БАРЬЕР ) – ЖАСУШАЛАР МЕН ЖЕКЕ БӨЛІКТЕРГЕ ҚАЖЕТ ЕМЕС БӨЛШЕКТЕРДІҢ ЕНІП КЕТУІНЕН ҚОРҒАУШЫ, ЖӘНЕ МЕХАНИКАЛЫҚ – ЗАТ АЛМАСУ ҮРДІСТЕРІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУШЫ. Е ГЕР БҰЛ ҚЫЗМЕТТЕР БҰЗЫЛСА, ОНДА ЖАСУШАНЫҢ ҚАЛЫПТЫ ҚЫЗМЕТІНДЕ ӨЗГЕРІС БОЛЫП, АҒЗАНЫҢ АУРАҒА ҰШЫРАУЫ ПАЙДА БОЛАДЫ.

Биологиялық мембраналар Биологиялық мембрананың түрлері Жасушалық мембрана Жасушаішілік мембраналар Базальды мембрана Мембрана негізінен екі маңызды қызмет атқарады: матрицалық, барьерлік (кедергі). Әр түрлі қызмет атқаратын белоктарды ұстап тұратын, керексіз бөлшектерді енгізбей жасуша мен жеке омпартаменттерді қорғаушы. Мысалы, улы зат ішкен кезде. Мембраналардың қалыңдығы бірнеше нм шаманында, сондықтан оны оптикалық микроскоппен емс, электрондық микроскоппен ғана көруге болады Мембрананы құрайтын липид молекула лары амфипатикалық қосынды болып келеді. Қызметі жағынан: Полярлық (гидрофильтры) бастеры Гидрофобты құйрықша

Екі қабатты липидтік қабат екі жеке моноқабаттардан құрылады Гидрофобты құйрықшалары ішке бағытталады. Бұл кезде молекуланың гидрофобтық бөліктерінің сумин жанасу беті ең аз болады. Кез келген мембрананың негізін екі қабаттық липидтер құрайды. Мембраналық липидтер 3 негізгі класқа бөлінеді: фосфолипидтер гликолипидтер стероидтар Фосфолипидтердің тығыздығы фосфолипидтер құрамына қандай май қышқылдарының енуіне байланысты болады. Холестерин – стероидтар мембрана тығыздығына әсер етеді. БМ – да холестериннің көбеюі мембрананың тығыздығын арттырып, затрат үшін өтімділігін азайтады. Ақуыздар (белоктар) арқылы толықтай және жартылай мембрананың арнайы қызметі өткізгішті активті тасмалыыыыдау электрлік потенциал өндіру т.б. жүзеге осады

И ОНДЫҚ КАНАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТ АТҚАРУЫ. А ЛҒАШҚЫ РЕТ ТІРІ ҰЛПАЛАРДАҒЫ ЗАТТАРДЫҢ ТАСЫМАЛДАУЫН ҰЙЫМДАСТЫРАТЫН СУМЕН ТОЛТЫРЫЛҒАН САҢЫЛАУЛАР ТУРАЛЫ ГИПОТЕЗАНЫ 1842 Ж. Э.В. Б РЮККЕ ҰСЫНҒАН. Б ІРАҚ, ТЕК БІР ҒАСЫР ӨТКЕНДЕ БҰЛ ГИПОТЕЗА ДӘЛЕЛДЕНГЕН КОНЦЕПЦИЯҒА АЙНАЛҒАН. Қ АЗІРГІ КОНЦЕПЦИЯ БОЙЫНША МЕМБРАНАЛЫҚ КАНАЛ – МЕМБРАНЫҢ БИМОЛЕКУЛЯРЛЫ КАРКАСЫНА ЕҢГЕН, ОНЫ ТІГІП ӨТЕТІН ЖӘНЕ ЗАТТАРДЫҢ ЭЛЕКТРОХИМИЯЛЫҚ ГРАДИЕНТ БОЙЫНША ТАСЫМАЛДАУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН АҚУЫЗДАРДАН ТУРАТЫН КОМПЛЕКС. М ЕМБРАНАЛЫҚ КАНАЛДАР МЕМБРАНА АРҚЫЛЫ ӨТЕТІН ТУННЕЛЬДЕР ТҮРІНДЕ БЕЙНЕЛЕНЕДІ ( СУРЕТ 18). Т АСЫМАЛДАНАТЫН ЗАТТАРДЫ БАЙЛАЙТЫН АЙМАҚТАР МЕМБРАНАНЫҢ ЕКІ ЖАҒЫНАН ДА ОРНАЛАСАДЫ. К АНАЛДАР МЕН САҢЫЛАУЛАР КОНФОРМАЦИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРГЕ ҰШЫРАЙДЫ, БІРАҚ ТА ОЛ ӨЗГЕРІСТЕР ТЕК ҚАНА КАНАЛДЫҢ АШЫЛУ МЕН ЖАБЫЛУЫН РЕТТЕЙДІ. К АНАЛДАРДЫҢ ЖҰМЫСЫ ПОТЕНЦИАЛДЫҢ ӨЗГЕРУІМЕН НЕ ХИМИЯЛЫҚ ЖОЛЫ АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛЕ АЛАДЫ. Б ІРІНШІ ТИПТІ КАНАЛДАР ТРАНСМЕМБРАНАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫ ӨЗГЕРГЕНДЕ АШЫЛАДЫ НЕ ЖАБЫЛАДЫ ( ЭЛЕКТРОҚОЗАТЫН ЖАСУШАЛАРДЫҢ КАНАЛДАРЫ ). Е КІНШІ ТИПТІ КАНАЛДАР СПЕЦИФИКАЛЫҚ ХИМИЯЛЫҚ АГЕНТТЕРГЕ ЖАУАП БЕРЕДІ ( АЦЕТИЛХОЛИНДІК НИКОТИНДІК РЕЦЕПТОР НЕЙРОМЕДИАТОРМЕН БАЙЛАНҒАН КЕЗДЕ АШЫЛАДЫ ДА БІРВАЛЕНТТІ КАТИОНДАРДЫ ЖІБЕРЕДІ ). Т АР КАНАЛДАРДА ( НАИРИЙЛІК КАНЛДАРДЫҢ ДИАМЕТРІ 0,13 НМ., АЛ КАЛИЙЛІК КАНАЛДАРДЫҢ ДИАМЕТРІ 0,45 НМ. ТЕҢ ) ТӘУЕЛСІЗ ДИФФУЗИЯНЫҢ АҒУЫ МҮМКІН ЕМЕС, ИОНДАР ТЕК ҚАНА БІР ҚАТАРМЕН ӨТЕ АЛАДЫ. К АНАЛДАР ТАР БОЛҒАНДЫҒЫНАН ОНЫҢ ІШІНДЕ КҮШТІ ИОН - ИОНДЫҚ ӘРЕКЕТТЕСУЛЕР ПАЙДА БОЛАДЫ.С АҢЫЛАУДЫҢ ҚАРСЫ ЖАҚТАРЫНДАҒЫ ПОТЕНЦИАЛДАРДЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ ҮЛЕСТІРІМ КОЭФФИЦИЕНТТЕРІНІҢ МӘНДЕРІНІҢ ТҮРЛІ БОЛУЫНА ӘКЕЛЕДІ. М ЕМБРАНАНЫҢ ЗАТ ҮШІН ӨТІМДІЛІГІ БІР САҢЫЛАУДЫҢ АШЫЛУ ДӘРЕЖЕСІНЕН ЕМЕС, АШЫҚ КАНАЛДАРДЫҢ САНЫНАН ТӘУЕЛДІ. Ионды қ канал дар

Иондық канал дар – клетканың мембранасындағы ірі ақуыздық молекулар және молекула үстінде орналасқан липопротеиды құрылымдар. Олар мембрана арқылы бондардың клетка дан сыртқы ортаға және кері қарай өтуін қамтамасыз етеді жилы Синджер мен Николсон биологиялық мембрананың моделіне сәйкес биологиялық мембрана сұйықтық– мозаикалық құрылымды. Сұйық фосфолипидты мембраналық қабатта ақуыз молекула лары жүзіп жүреді. Иондарды канал дар арқылы трансмембранды тазу – организмде болатын барлық биоэлектрлі құбылыстардың бастауы. Мембрананың өтімділігі әртүрлі затрат үшін липидтердің зарядталған бастерында туындайтын, мембранаға көбінесе теріс заряд беретін беттік зарядқа тәуелді. Бұдан мембрана-су шекарасында сол белгідегі фазааралық потенциал, мембранадағы заряд туындайды. Потенциалдың бұл шаманы мембрана мен ионды байланыстыратын үрдістерде үлкен роль атқарады. Егер мембранада иондық канал дар бар бокса, бондардың тасымал жыдамдығы анағұрлым аркады. Әсіресе калий, натрий, кальций канал дары кең таралған. Сонымен қатар иондық канал дар селективті қасиетке ие болады, яғни әртүрлі бондар үшін өтімділігінің шаманы әртүрлі болады. Әрбір канал ионның тек бір түрін ғана тасымалдайды, мысалы, натрий каналы – натрий бондарын, калий каналы – калий бондарын. Катионды канал арқылы анбондар өте алмайды немсе керісінше. Негізгі ион сияқты сол белгідегі бондар үшін канал абсолютті селективтілікке ие бола алмайды, өзі сияқты белгідегі басқа бондар үшін каналдың өткізгіштігі төмен, бірақ голден өзгеше болады.

1. Жеңілдетілген диффузия затратдың мөлшерлік айырмашылығына сәйкес, арнайы тазушы белоктардың көмегімен өтуін айтады. Жеңілдетілген тасымалдың бірнеше түрі болады. 1.Унипорт- жеке тазу, молекула немсе бондар басқа затратмен байланыспай, тәуелсіз жалғыз өтеді. Осы тәсілмен глюкоза, аминқышқылы беткейлік клеткалардың негізгі мембранасы арқылы өтеді. 2.Симпорт- қоса тазу, басқа затратмен бірге бір бағытта өту. Мысалы,натри-тәуелді тасылатын қант, аминқышқылы,бондары. 3.Антипорт- қарсы тазу. Заттардың немсе бондардың бір мезгілде қарсы бағытта өтуі. Мысалы/H; Cl-/HCO 2. Белсенді тасмалыыыы- затратмен бондардың арнайы қуатын пайдаланып электрохимиялық градиентке қарсы ауысуы. Мұндай градиентке қарсы тасмалыыыы кезінде мөлшерлік немсе осмостық жұмыс атқарылады. Соның нәтижесінде затрат аз жағынан көп жағына қарай ығыстырылады. Белсенді тасмалыыыы екі түрге бөлінеді. Иондарда және органикалық затратда (әсіресе қанттар мен аминқышқылдарын), яғни күш қуат жұмсап тазу. Мұндай тасмалыыыы қатары пиноцитоз- клеткалық зат еріген сұйықты "ішу" құбылысын жатқызуға болады. Белсенді тасмалыыыы адинозинүшфосфат қышқылы ыдырауынан бөлінген энергиясымен қамтамасыз етіледі. Тасымалдау кезінде АҮФ ыдырау қуаты пайдаланылса, оны бірінші белсенді тасмалыыыы дейді. Мұны арнайы тазушы – белоктар,АҮФ және,АҮФ қамтамасыз етеді. Ферменттердің пішіндері (конформация) тасмалыыыыданатын бондарға ұқсас болады. Бұнымен қатар мембранада екінші белсенді тасмалыыыы кездеседі. Ол молекула мен бондарды, мөлшерлік гардинентке қарсы басқа өтіп жатқан затратдың қуатын пайдаланып тасиды. Мысалы глюкоза, амин қышқылдары аш ішектің кілегей қабатынан ионының қатысуымен ғана сіңеді (симпорт). Бұл электрохимиялық айырмашылыққа байланысты болады.

Қорытынды Барлық тірі жәндіктер кішкене мембранамен қоршалған қуыстар, химиялық затратмен құнарландырылған су ерітіндісімен толтырылған жасушадан тұрады. Тіршіліктің қарапайым түрі – бөліну арқылы көбейетін жеке жасушалар екенін білдім. Біздер сияқты, жоғары дамыған организмдерді клеткалы қалалармен салыстыруға болады. Ол қаланың ішінде өзара күрделі байланыс жүйесімен қызмет атқаратын маманданған клеткалар тобы ерекше жұмыс істейді. Жасушаларды зерттеу себебіміз, олардың молекулалық құрылысын, бір жағынан және екінші, олардың адам сияқты осыншама күрделі организмді құрау үшін қалай өзара әрекеттесетінін білу қажеттігінен туындап отыр. Сонымен, барлық организмдер және оның құрамындағы жасушалар эволюциялық жолмен арғы аталық клетка дан тараған. Олар бірінші, генетикалық ақпараттың кездейсоқ үйлесуі, ол организмнен оның ұрпақтарына беріледі және екіншіден, өзін тасымалдаушының тіршілігіне және көбеюіне мүмкіндік туғызатын генетикалық ақпаратты сұрыптау болып табылады. Қорыта айтқанда, организмнің ең қарапайым негізгі құрылымдық және тіршілік бірлігі жасуша екендігін танып білдім. Ал, жасушаны қоршаған мембрананың қасиеттерімен таныса отырып, оның организм тіршілігі үшін аса қажет екенін, тіршілікке қажетті биохимиялық әсерленістер жылдамдығы мен бағытын анықтайтынына көз жеткізе келе, мембрананың қызметі бұзылген жағдайда, көптеген дерттер пайда болатындығын анықтай алдым.

Канкожа М.К Қ оз ғ а ғ ыш ұ лпалар физиологиясы. Алматы,2004. Арызханов Б. Биологиялы қ физика,Алматы, Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер