МАВЗУИ 1. КРИМИНАЛИСТИКА ЊАМЧУН ИЛМ ВА ФАННИ ТАЪЛИМ Ӣ
НАКША 1. Мафњум, предмет, объектњо ва принсипњои криминалистика. 2. Вазифањо, функсияњо ва сарчашмањои криминалистика. 3. Системаи криминалистика. 4. Мавќеи криминалистика дар система и фильмњо.
АДАБИЁТ 1. Кодекси мурофиавии љиноятии Љумњурии Тољикистон. Душанбе, Белкин Р.С. Криминалистическая энќиклопедия.- М. Нашриёти БЕК Белкин Р.С. Курс криминалистики. Дар 3 љилд. М. Юристъ, Бурнашев Н.А., Володин Б.Г. Криминалистика. Спорник учебно- методических материалов. - М., Криминалистика. Тањти редаксияи В.А. Образтсов. – М., Юристъ, Расследование преступлений. Руководство для следователей. Коллек тиви муаллифон. М., Нашриёти «Спарк», 1997.
1. Мафњум, предмет, объектњо ва принсипњои криминалистика. Криминалистика – фильм дар пораи ќонуниятњои механизмы љиноят, пайдоиши маълумот оид ба љиноят ва иштирокчиёни он, ќонуниятњои гирд овардан, тањќиќ намудан, бањо дедан, истифода бурдани далелњо ва воспитаю методњои ба њамин ќонуниятњо асосёфтаи пешгирї, ошкорсозї ва тафтиши љиноятњо мепошад. Предмети њар як фан ќонуниятњои воќеияти объективе мепошанд, ки дар њодисаю воќеањо, равандњо ва фактњои гуногун инъикос гардидаанд. Предмети криминалистика маљмўи ќонуниятњои объективест, ки донистани он баров помуваффаќият анљом додина тафтишот ва пешгирї карданы љиноятњо заур мепошад.
Предмети криминалистика се гуруњи конуниятњоро дар бар мегирад, -ќонуниятхои пайдоиш ва инкишофи алоќаю муносибатњо дар ходили механизмы чиноят, алоќаи байни њаракат ва натиља, такроршаванда будани њаракатњо дар вазъияти муносиб, стереотипии рафтори субъекты љиноят ва щ.; - ќонуниятњои љиноят, ташаккулёбї ва амалї шудани тарзи сидоркунї ва рўпўшкунии љиноят, алоќаманд будани тарзи сидоркунии љиноят по шахсияти љинояткор, аз њолатњои мушаххас во баста будани тарзи сидоркунии љиноят ва шайра; - ќонуниятњои пайдоиш ва љараёни њодисоти по љиноят алоќаманд, рўпўш будани тайёрї ба сидоркунии љиноят, аз љониби љинояткор омўхта шудани предмет и таљовуз ва шайра;
Объектњои фильми криминалистика фактњо, њодисањо ва равандњое мепошанд, ки дар онњо амели ќонуниятњои нишандедашуда ба мушоњида мерасад. Объектњое, ки мавроди омўзиши криминалистика ќарор гирифтаанд, инњо мепошанд, фаъолияти љинояткорона; фаъолияти ба ошкорсозї ва тафтиши љиноятњо нигаронидашуда; объектњои материале, ки њамчан далелњои шайъї баромад мекунанд; љараёни ташаккулёбии нишандоди шоњид, гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва усулњои гирифтани ин нишандод.
Принсипњои криминалистика аз инњо ипорат аст, - Принсипи аз эњтиёљоти маќомоти њифзи њуќуќ, ки бар зидди чинояткорї мупориза мебаранд, во баста будани тадќиќоти криминалистї ; - принсипи алоќамандї ва пайдарпайї байни консепсияњое (аќидањое), ки дар криминалистика ќаблан вуљуд доштанд, дар айни закон њам мављуданд ва ба вуљуд помада истодаанд; - принсипи аз љониби криминалистњо фаъолона, маќсаднок, эљодкорона омўхта шудан ва ба маќсадњои криминалистика мутобиќ гардонидани муваффаќиятњои фильмњои дигор; - принсипи омўзиш ва дар кашфиёти фильмї истифода бурдани муваффаќиятњо ва таљрибаи пешќадами амелияи оперативї – љустуљўї, экспертї, тафтишотї ва судї; - принсипи дар тадќиќоти криминалистї истифода бурдан ва ба назар гирифтани маълумотњо дар пораи вазъ, таркиби љинояткорї, љараёни инкишофи (динамика и) он дар мамлакат ва берун аз он. - принсипи дар кашфиёти фильмї истифода бурдани ќонунњо ва дигор санадњои меъёрие, ки мупоризро бар зидди љинояткорї батан зим медароранд.
2. Вазифањо, функсияњо ва сарчашмањои криминалистика. Вазифањои криминалистика ба умумї ва махсус људо карда мешаванд. Вазифаи мумии криминалистика дар мупориза бар зидди љинояткорї ёрї расондан ба маќомоти њифзи њуќуќ мепошад. Вазифањои махсуси криминалистика аз инњо ипорат аст, а) минбаъд омўхтани ќонуниятњои объективе, ки предмет и криминалистика ро ташкил медињанд, инкишофи назарияњои мумию хусусии криминалистика - њамчан пояи кашфиёти воспитаю усулњо ва дастурњо дояр ба ошкорсозї, тафтиш ва пешгирии љиноятњо; б) кор карда барпомадан ва так мил додина таъминоти техникї –криминалистики тафтиши љиноятњо по истифода аз дастовардњои фильмњои табиатшиносї, техникї ва гуманитарї; в) кор карда барпомадан ва так мил додина асосњои ташкилї, тактикї ва методики тафтишоти пешакї ва судї ва по ин маќсад омўхтан ва љамъбаст намудани таљрибаи тафтишотию судї ; г) кор карда барпомадани восита ва методњои криминалистики бартарафсозии љиноятњо; д) омўхтани комёбињои криминалист они хориљї ва истифода бурдани онњо дар тафтишот ва тадќиќоти минбаъдаи фильмї. Вазифањои умумї ва махсуси криминалистика тавассути вазифањои конкретї њалли худро меёбанд.
Њамон вазифаи криминалистика, ки хусусияти муваќќатї дора ва ммонро фильм дар закони љорї њал мекунад конкретї номида мешавад, Масалан, ба вуљуд овардани алгоритмы тафтиши намути нави љиноят. Тадќиќоти фильмии криминалистї се фукнксияњои асосиро иљро мекунанд, - функсияи маърифатї; - функсияи конструктивї – кор карда барпомадан ва так мил додина воситањои пайшиносии амалї; - функсияи дар амелия љорї намудани кашфиёти криминалистї.
Сарчашмањои асосии криминалистика инњоянд, а) ќонунњо ва дигор санадњои меъёрие, ки мупоризаро бар зидди љинояткорї батан зим медароранд; б) маълумоти мори љиноятї; в) мавроди парвандањои љиноятї ва санљишњои гуногуне, ки аз тарифа маќомоти њифзи њуќуќ гузаронда мешавад, хуљљатњои гуногуни таљрибаи прокурорї, тафтишотї, судї, экспертї, оперативї – љустуљўї ва маълумотњои маќомоти санљишї, ки дар кори ошкорсозї ва пешгирии љиноятњо истифода мегарданд; г) адабиёти назариявї, методї, иттилоотї, дастовардњои фильму техника ва маълумоте, ки натиљаи дар амелия истифода бурдани онњоро тасдиќ мекунад ; д) аќидањо, хулосањо, таклифњо ва дигор ташаббусњои муфаттишон, прокурорњо, экспертњо ва судяњо, ки аз нигоњи муносибкунонии тадќиќоти фильмї ва дар амелияи мупориза бар зидди љинояткорї љорикунии натиљањои бадастпомада, муфид мепошанд.
3. Системаи криминалистика. Криминалистика, чан дигор фанњо дороги система и худ, яъне, маљмўи ягонаи фаслњо ва ќисмњои по њам алоќаманд мепошад. Системаи то имрўз ташаккулёфтаи фильми криминалистика аз хор ќисм (фасл) ипорат мепошад, - назария мумии криминалистика; - техника и криминалистї; - тактика и криминалистї; - методика и криминалистї (методика и тафтиш ва бартараф карданы љиноятњои алоњида).
Назарияи мумии криминалистика ин система и принсипњои љахонбинї, консепсияњои назариявї, категорияњо, мафњумњо, методњо, таърифњо ва истилоњоти криминалистика мепошад, ки дар маљмўъ тамоми предмет ва, инчанин, алоќањои ходилию бурении ммонро инъикос менамояд. Назарияи умумї асоси методологии криминалистика мепошад. Ба назария умумї ходил мешаванд, а) таълимоти криминалистї ва назарияњои хусусї - натиљањои драки ќонуниятњои объективы воќеиятро, ки ташкилкунандаи предмет и криминалистика мепошанд, дар худ инъикос менамоянд ва заминаи фароњам сохрани воспитаю усулњо ва дастурњои криминалистї мепошанд; б) таълимот дояр ба запони криминалистика – система и мафњумњо, таърифњо, истилоњот ва категорияњои криминалистї ; в) систематика и криминалистї – асоси батартибдарории донишњои љамъовардашудаи криминалистї ва таснифоти эътирофшудаи объектњои мухталифи дороги ањамияти криминалистї; г) таълимот дояр ба методњои тадќиќоти фильмии криминалистї ва мутаносибии онњо по методњои фаъолияти амалї.
Техникаи криминалистї – њамчан фасоли криминалистика, аз система и муќаррароти фильмї ва дастурњои техники ба ин муќаррарот асосёфта дояр ба татбиќ намудани воситањо, усулњо ва методикањои љамъ овардан, тадќиќ карданы далелњо ва амалї намудани дигор хорањои ошкор ва пешгирї карданы љиноятњо ипорат мепошад. Воситањо, усулњо ва методикањои техника и криминалистї ба донишњои фильмњои табиатшиносї, техникї, гуманитарї ва њуќуќии махсус, ки по маќсади мупориза бар зидди љинояткорї мавроди истифода ќарор мегиранд, такая мекунанд.
Тактикаи криминалистї – аз система и ќоидањои фильмї ва дастурњои ба њамин ќоидањо асосёфта дояр ба ташкил кардан ва ба наќша гирифтани тафтишоти пешакї ва судї, муайян карданы кати рафтори шах сони ичрокунандаи тањќиќи судї ва усулњои гузарондани њаракатњои мурофиавї ипорат мепошад. Тактикаи криминалистї, њамчанин, бабе штор самарянок татбиќ намудани усулњо, воситањои техника и криминалистї дар љараёни тафтишот ва муњокимаи судии парвандањои љиноятї нигаронда шудааст. Њамзакон истифода гардиан воситањои техникї ба тактика и њаракатњои тафтишотї таъсири чиддї мегузорад. Аз ин лињоз, тактика и криминалистї ва техника и криминалистї по хамдигор робитаи ногусастанї доран.
Методикаи криминалистї – ин тарзи тафтиш ва бартараф намудани љиноятњои алоњида ва гурўњи љиноятњо мепошад. Методикаи криминалистї аз муќаррароти фильмї ва супоришу дастурњои методики ба ин муќаррарот асосёфтаи тафтиш ва пешгирии куштор, роњзанї, таљовуз ба номус, тамаъкорї, ќаллобї ва гайра, ипорат мепошад.
4. Мавќеи криминалистика дар система и фильмњо. Криминалистика по фильмњои њуќуќи мурофиаи љиноятї ва гражданї, махсусан по он фаслњое, ки ба назария далелњо ва тартиби мурофиавии гузарондани њаракатњои тафтишотї ва судї бахшида шудаанд, алоќамандии бештау дора. Илмњои мурофиавї њудуд ва шартњои дар соњаи тањќиќи судї татбиќ намудани дастурњои криминалистї ва ваколатњои иштирокчиёни мухталифи мурофиаро дояр ба истифода бурдани воситањо, усулњо ва методикањои криминалистї муайян менамоянд.
Байни криминалистика ва фильми њуќуќи љиноятї низ алоќамандии зис вуљуд дора. Аломатњои таркиби љиноятњо дар ќисими махсуси Кодекси љиноятї нишан деда шудаанд ва бе муайян намудани онњо, кор карда барпомадани методика и тафтиши љиноятњо имконнопазир аст. Њуќуќи маъмурї ва њуќуќи иљрои љазои љиноятї низ аз љумлаи фанњои њуќуќии по криминалистика њамњудуд мепошанд. Чунончї, дар ќисми махсуси њуќуќи маъмурї масъалањои нарбут ба ташкил ва фаъолияти маќомоти ВКД баррасї карда мешаванд ва бе донистани онњо ташкили ошкорсозї ва тафтиши љиноятњо номумкин аст. Муќаррароти њуќуќи иљрои љазои чиноятї пошад, дар мупориза бар зидди љиноятњое, ки дар муассисањои иљрои љазо сидор шудаанд, ба инобат гирифта мешавад.
Дар асоси категориях фалсафї назария мумии криминалистика бунёд гардида, тасаввурот дар пораи система и методњои криминалистика ташаккул меёбад ва ќонуниятњое, ки по маќсади баланд бардоштани самарянокї ва ањамияти амелии дастурњои криминалистї пояд ба назар гирифта шаванд, муайян мегарданд. Њангоми кор карда барпомадани дастурњои криминалистї оиди муайян карданы кати рафтори корманди оперативї, муфаттиш, судя дар мавроди гирд овардан, тањќиќ намудан ва бањо дедан ба далелњо, муќаррароти этика – фильм дар пораи ахлоќу одоб њамчан роњнамои асосї баромад мекунад.
Робитаи криминалистика по мантиќ дар он зоњир мегардад, ки дар тадќиќоти фильмии криминалистї усулњои тафаккури мантиќї, анализ ва синтез, индуксия ва дедуксия, абстраксия, ќиёс ва шайра мавроди татбиќ ќарор мегиранд. Муќаррароти мантиќ, махсусан яке аз фаслњои он – мантиќи испоткунї, асоси њалли бисёр масъалањои тактикию методї (муайян карданы пайдарпайии татбиќи усулњои тактикї ва гузаронидани њаракатњои тафтишотї, татбиќ намудани ин ё он воситаи зикркунї) мепошад. Криминалистика по кимиёи судї, тибби судї ва психиатрияи судї низ пайвастагї дора.
Саволњо баров худсанљишкунї 1. Криминалистика чиро меомўзад. Предмет ва объекти он чї гунаанд. 2. Принсипњои криминалистика дар чї ифода меёбанд. 3. Вазифањо ва функсияњои криминалистика аз чї ипоратанд. 4. Системаи криминалистика чї гуна аст. 5. Алоќамандии криминалистика по фанњои њуќуќї ва фанњои щайрињуќуќї дар чї ифода меёбад.