Психология, психиатрия және наркология кафедрасы Орындаған: тобының студенті Кабдулова Д.С Қабылдаған: Жакишева Г.С Қарағанды 2017

Кіріспе Таним процестьрі Негізгі бөлім Түйсік Қабылдоу Зейін Ес Ойлау Сөйлеу Қиял Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

Танимды Қ Ү рдістер Зейін Қ абылдоу Ойлау Т ү йсік С ө йлеу Қ иял Ес

Сыртқы дүние затраты мен құбылистарының жеке қасиеттерiнiң сезiм мүшелерiне тiкелей әсер етуiнен панда болған мидағы бейнелердi түйсiк деп атайды.. Мәселен, жолдасыңнан көзiн жұмуын өтiнiп, оның алақанына белгiсiз бiр затты тигiзсең, сосны одна оның не екенiн сүрасаң, ол: қатты, жалтыр, мұздай, жүмсақ, жили, кедiр-бұдыр бiр нәрсе деп жауап бередi. Заттардың нақты атауы емс, тек түрлi қасиеттерiн бiлдiретiн осы сөз тiркестьрi түйсiк болип табылады.

Экстерорецептор – көру, месту, иісті слезу, сипап слезу және т.б. жатады (сыртқы құбылистар) 2. Интерорецептор – дәм түйсіну, ауруды түйсіну және т.б. ( ішкі құбылистар) 3. Проприорецептор – бұлшықеттер, діріл, тамыр тар тылу ( қозғалисты түйсіну)

1. Сезгіштік – адамның түйсіне алу қабылеті. Ол екіге бөлінеді : абсолюттік және айырма. Абсолюттік – сезім мүшелерінің өте әлсіз тітіркендіргіштерді түсіндіре алли. Айырма – сезім мүшелерінің тітіргендіргіштердің арасындағы болмашы айырмашылиқты түйсіне алли. 2. Адаптация – сезім мүшелерінің біртіндеп бейімделуін айтамыз. Сезгіштіктің артуын және төмендеуін көрсетіп отрады. Мысали, жарық жердин қараңғы бөлмеге кіргенде, немсе керісінше. 3. Сенсибилизация – сезгіштіктің артуын ғана көрсететін құбылис. Біреуінің әсерінен басқаларының сезгіштігі аркады. 4. Синестьзия – тітіркендіргіштер сезім мүшелерінің біреуінде ғана түйсік туғызудың орнына сол сәтте басқа түйсіктердің панда болуына да жағдай жасейды. Қосарланған түйсіктер. Мысали, кейбір адамдар біреудің сөзін естігенде, бұған қоса түрлі дәмдер мен түстерді де сезеді. 5. Бірізді бейнелер – тітіркендіргіш әсерінің тоқталғандығына қарамай, аз ғана уақыт бокса да, түйсіктің қалатын кездерін бірізді бейнелер деп атайды

Қ абылдоу Егер түйсік сыртқы дүние затраты мен қүбы- листарының жеке қасиеттері мен сапаларының миимызда бейнеленуі бокса, қабылдоу затрат мен құбылистардың мида тұтастай бейнеленуі болип табылады. Қабылдоуда затрат мен құбылистардың түсі, дыбысы, дәмі, иісі, форматы т. б. қасиеттері түтас күйінде бейнеленеді. Мысали, алматы қабылдоуды алайық. Мүнда біздің анализаторларимызға оның қызыл түсі, кош иісі, тәтті дәмі т. б. осындай қасиеттері бір мезгілде эсер етеді де, миимызда түтас зат бейнесі панда болады.

1.Тұтастығы – қабылдоу объектісі жеке қасиеттерден, бөлшектерден тұрғанимен біз оларды бүтіндей тұтас қабылдаймыз. 2. Иллюзия – түрлі себептерге байланысты өмір шындығының теріс, жаңсақ қабылдануы. Алдамшы көріністер көбінесе тайнимға жат, түсініп болмайтын бейнелер түрінде көрінеді. 3.Мағыналиғы - қабылданған нысан тұтас, оның мəнi сөзбен берiледi, мазмұны тұжыримдалады. Қабылдоу мағынасының қарапайим түрi - тану. Тану жалпылап тану немсе талғаусыз тану жəне даралап тану болип бөлiнедi. Жалпылап зануда нəрселердiң дай-жапсары терең бiлiне бермейдi, ал даралап зануда затрат мен құбылистарды айыру анық əрi толиқ түрде өтедi. 4.Таңдамалилиғы - бізге қабылдоу кезінде бірнеше затрат немсе құбылистар әсер етуі мүмкін. Бірақ біз өзіміздің қажеттілігімізге байланысты біреуін ғана қабылдаймыз. Қабылданған зат қабылданғанның объектісі деп аталады. Ал объектіден тыс қалған затрат қабылданғанның фоны деп аталады 5. Апперцепция – қабылдоудың тәжірибеге, білімге, сенімге, іс-әрекеттің нәтижесіне және мамандыққа тәуелді болуын апперцепция деп атаймыз. Аперцепция 2-ге бөлінеді: тұрақты және уақытша. 6.Тұрақтылиғы – біз өзіміздің тәжірибемізге, білімімізге байланысты затрат мен құбылистарды тұрақты түрде қабылдаймыз. Қабылдоу кезінде қабылданатын затрат мен құбылистардың кейбір белгілері, түрлері, формалары өзгерсе де біз оларды бұрынғы қабылданған күйінде қабылдаймыз.

. Зейін - адамның психикалиқ әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталип шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зорь. Әсіресе, тайним процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алматы, тапсырманы орындоуда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады.тайним Зейін қою, көбінесе, адамның айналисып жатқан іс-әрекетінің сипоты мен маңыздылиғына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, темпераментіне, мінез бітіміне байланысты боладытемпераментіне Зейін

Зейін ерекшеліктері Б ө лінуі Т ұ ра қ тыл ы қ Ауыспалали ли ғ ы Ау қ имдыл ы ғ ы Ала ң болушыли қ

. Ес - адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті,жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі. Адамның есть сақтау қабілеті үнемі дамып, жетіліп отрады.жаңғыртужүйке жүйесінің

Ты ң доу есть са қ тау қ абілеті К ө ріп есть са қ тау қ абілеті Сезу ар қ ыли есть са қ тау қ абілеті

Ойлау - объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы форматы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы статусы, тұлғаның тайнимдық әрекеті. Ойлау формалары мен құрылимдарында адамзаттың бүкіл тайнимдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылип, бекемделген. Сыртқы дүниені толик тануға түйсік, қабылдоу, елестьр жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын затрат мен құбылистарды тек ойлау аркыли ғана білеміз. дүниені тану

Анализ – бүтінді бөлшектеп, майдалау, мүшелеу, белгілерге бөліп қарау. Адам өзінің күнделікті әрекетінде затрат мен нәрселерді алдимен бөлшектеп, талдан отрады Синтез деп – ой арқыли бүтіннің белшектерін біріктіріп, оны бүтінге айналдыруды айтады.Анализсіз синтез, синтезсіз анализ болмайды, Бұл екеуі - бірінен-бірі ешқашан ажырамайтын ой процесінің негізгі компоненттерінің бірі

1.Ұғим – ойдың бастапқы форматы. 2.Пікір – ойды мақұлдоу, не оны бекерге шығару. 3. Ой қорытындылары – бірнеше пікірлерден жаңа пікір шығару. Ой қорытындыларының өзң 3-ке бөлінеді: 1. Индукция 2. Дедукция 3. Аналогия Ұғ им Ой қ ортындылар Пікір

Сөйлеу - адамның тілдік амалдар арқыли пікір, ой білдіру әрекеті. Сөйлеу анатомиялиқ мүшелердің қатысуимен іске асқанимен, негізінен, адамның психикалиқ қабілетіне, қоғамдағы пікір алмазу тәжірибесіне сүйенеді. Сөйлеу процесі айтылатын пікірдің мазмұнына, пікір айтудың жағдайына (пікірді ауызша не жазбаша айту, диалог түрінде айту, көпшілік алдында айту, тындоушының білім дәрежесін, жас мөлшерін ескеру т. б.) сей түрліше құрылады.пікіройанатомиялиқ мүшелердіңпсихикалиқ қабілетінедиалог

Сырт қ ы с ө йлеу Ауызша с ө йлеу Диалогты қ с ө йлеу Жазба с ө йлеу Монологты қ с ө йлеу

Қиял - сыртқы дүние затраты мен қүбылистарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалиқ процесс.

Пассив Актив Арман Шы ғ армады ли қ

Ақыл парасат, сана – сезім иесі ретінде адамның ең басты қасиеттерінің бірі өзін қоршаған ортаны танып – білуге денег ерекше ұмтылис. Адам айналасындағы әлеуметтік дүниені, табиғи әлемді танып білу барысында олардың ішкі құпиясына үнілнді, қасиеттерін анықтайды, даму заңдылиқтарын біледі, өзінің орнын, басқа адамдармен қарим – қатынасын белгілейді. Басқаша айтқанда, тайним барысында адам өзін қоршаған ортаны игереді, ол турали білім кеңейіп, тереңдей түседі; адамның затрат мен құбылистар турали жалпы мәлімет ңшкі мәнге қарай ұмтылип, жүйелі, шынайы білімге айналады. Ендеше, тайнимды адамның жаңа әрі тың білімді игеріп, рухани бабы деп есептеуге болады.

1.Жарықбаев А. «Жалпы психология», А Қазақ энциклопедияы - 7 том 3. Карварсарский Б.Д. «Клиническая психология», О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялиқ сөздік. Шимкент. Ғасыр-Ш, 2005 жыл.