Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Аускультация әдісінің физикалық негізі Аускультация техникасы. Өкпе аускультация сының әдістемсі. Тыныс шуйййййлерының классификациясы Негізгі тыныс шуйййййлеры. Жанама шуйййййлер Бронхофония Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе Аускультация (Auscultatio) – организмдегі алыстан естілмейтін дыбыстық көріністерді овстуге негізделген науқасты зерттеудің обьективті әдісі. Аускультацияны зерттеу әдісі 1819 ж Лаэннек балды. Ол Тікелей тыңдау және өкпе мен жүрек аурулары аты трактат шығады.

Аускультация жүргізгенде мина ережелерді сақтау керек : Бөлмеде тыныштық болу керек, температура 18°С төмен емс, белке дейін шешіндіру,төсте түктер кедергі жасаса сулау керек, дәрігер мен мен науқасқа ыңғайлы қалыпта болу керек. Науқас вертикальды қалыпта, дәрігер аускультацияланатын жерге қарсы жағынан сол қолмен ұстап тұрады. Науқасқа ыңғайлы жағдай – орындыққа отыру,дәрігер оң жағында.Пациенттің тынысы бір қалыпты, ауызы жабық. Мына ретпен жасау керек:оң немсе сал жағынынан бастарды.Тыңдағанда қол қосымша шуййййй туғызбау керек. Стестоскоп деньги тығыз,бірақ қаты емс жанасу керек.

Бірінші стестоскопты науқас денесіне қойып кейін құлаққа апару керек. Стестоскоп пен құлақ қалқаны арасында ауа жиналып қалмас үшін. Өкпе аускультация сын куеде клеткасында дыбыстарды салыстыру арқылы симметриялы айлықтарда жүргізу керек. Егер осы нүктелерде өзгерістер табылса, стестоскопты қалыпты дыбыс шыққанша жылжытып, шекарасын табамыз.Бір жағын тыңдағанда дом алу мен шығарудың интенсивтілігі мен ұзақтығын, ал салыстырмалы аускультация да – дом алу мен дом шығаруын салыстырамыз.Тыныс алу мүшелерінің аускультативті белгілерін негізгі шуййййй мен жанама шуйййййлерға бөлеміз.

Негізгі тыныс шуйййййлеры Негізгі тыныс шуйййййлеры пациент тыныштықта мұрынмен дом алғанда естіледі (ауыз жабық), жанама – ауызбен терең дом алғанда.Бірінші тыныс типін,сосны жанама тыныс шуйййййлерын анықтайды. Сау адама екі негізгі тыныс шуйййййы естіледі : везикулярлы ( альвеолярлы ) тыныс, бронхиальды, ларинготрахеальды тыныс.

Везикулярлы тыныс Везикулярлы тыныстың даму урны альвеолалар. Ол тыныс алғанда альвеолдардың қабырғаларының тез ашылуынан пайда болады. Альвеолдардың қабырғалары керіліп, тербеледі және везикулярлы тыныс деп аталатын шуйййййды береді. Везикулярлы тыныс жұмсақ үрлемелі шуййййймен сипатталады,ол дом алғанда Ф дыбыс береді. Везикулярлы тыныс дом алудың өн бойында және дом шығарудың алғашқы бөлігінде естіледі.Дем алу дом шығаруға қарағанда ұзақтау және интенсивті.Графикалық түрде дом шығару дом алудың бөлігін құрайды.Дем шығару қысқа,өйткені дом шығарғанда альвеола қабырғалары тез жабылып, кернеу мен тербеліс өніп,оның дыбыс белгілері төмендейді. Везикулярлы тыныс куеде клеткасының беткейіне жақын орналасқан өкпе ұлпасы бар жердь, эталон 2 қабырға аралықта бұғана ортаңғы сызықпен, аксиллярлы облыс, жауырынның төменгі бұрыштарында жақсы естіледі.

Везикулярлы тыныстың өзгерістері: Везикулярлы тыныс патологиялық,кейде бірқатар физиологиялық жағдайларда өзгеруі мүмкін, сонымен бірге өзгерістер сандық немсе сапалық болуы мүмкін. Сандық өзгерістер ( әлсізденуі) физиологиялық жағдайда кездеседі. Тері асты клетчатканың ісігінде, куеде қабырғасының семіру қалыңдауы кезінде Мускулатураның күшті дамуынан, өкпенің патологиясынсыз әлсіреген адамарда,ауырсыну кезінде – мысалы, қабырға сынғанда,ауырған кезде науқас беткей дом алғанда диафрагманың жоғары көтерілуінен – асцит, метеоризм. Везикулярлы тыныстың патологиялық өзгерістері кездеседі. Көмей, трахея, ірі бронхтардың шырышты қабатының ісінумен, қуыстың бөгде денемен бітеліп қалуында,ісікпен қосылғанда,үлкейген лимфа түйіндерімен бітелгенде және т.б. Ауа өткізу жолдары тарылғанда аз керіледі,ал аз керілгенде альвеола қабырғасының күші төмендейді.

Саккадирленген ( үзілісті ) тыныс – бұл кезде тыныс шуйййййы дом алғанда біркелкі емс, үзілісті тыныс алумен сипатталады, тыныс шығару біркелкі. Саккадирленген тынысты физиологиялық жағдайда тыныс, бұлшықетінің біркелкі жиырылмауынан жылыған кезде байқауға болады. Саккадирленген тыныстың шектеулі аймақта пайда болуы,әсіресе өкпе ұшында естілуі бронхтардың шырышты қабатының ісінуінен немсе бронхтарды тарылтатын,майданнн бронхтарда шырыштың болуынан ауаның альвеолаға өтуінің қиындығын көрсетеді.Туберкулез кезінде болуы мумкін.

Бронхиальды тыныс көмей, трахеида дыбыс саңылауы арқылы ауа өткенде пайда болады.Бронхиальды тыныстың түзілу урны дыбыс саңылауы.Ауа дом алу кезінде жіңішке дыбыс саңылауы арқылы өтіп, шуййййй тудыратын діріл шақырады.Дем шығару фазанында ауа трахеидан кеңірек көмейге шыққанда діріл туғызып,шуййййй шақырады.Дем шығару кезіндегі дыбыстар күштірек,ұзағырақ,қатаңдау. Ауа қозғалысының көмей арқылы қозғалысында пайда болады шуйййййлер бронхиальды бұтақ арқылы тара лады,бірақ куеде клетка сына өтпейді.Бұл тыныс пайда болу урнына байланысты ларинго - трахеальды деп аталады.Бронхиальды тынысты дом шығарған да Х әрпін айтқызу арқылы шығаруға болады. Бронхиальды тыныс кезінде дом шығару ұзақ,қаты

Бронхиальды тыныстың эталоны физиологиялық жағдайларда көмей, трахея үстінен,куеде клетка сына трахеяның бифуркациясының проекциясы орындарынан ( мойындырық ойығы), төстің денесінің алдынан,3-4 куеде омыртқаларының жауырынаралық,аймағында, 7- мойын омыртқасының өсіндісінің деңгейінде естіледі.Кеуде клеткасының басқа аймақтарында өкпе ұлпасы тығыз орналасқандықтан,куеде клеткасы мен бронхтардың аймағында бронхиальды тыныс тұйықталады және естілмейді. Тек қана бронхиальды тынысқа тән өте маңызды феноменге назар аудару керек ( отандық әдебиетте бұл ерекшелік айтылмаған ) Бұл аускультативті үңгір дыбыссыз үзіліс дом алу мен дом шығару фазаны арасында дыбыс болмайтын қысқа кезең. Егер бронхиальды тыныс қалыпты везикулярлы тыныс естілетін жерлерде естілсе,хонда бронхиальды тыныс патологиялық болып сана лады. Бронхиальды тыныстың мындай түрлері бар:

Амфоралық тыныс бос тамырға ауа үрлеген кездегі дыбысты ейске түсіреді.Amphora ауызы тар тамырға ұқсайды. Амфоралық тыныс өкпеде диаметрі 5-6 см кем емс,қабырғасы тегіс,ірі бронхпен байланысқан, куеде клетка сына жақын орналасқан курс болганда пайда болады. Дем шығару дом алудан ұзақ,бірақ дай бронхиальды тыныстан тыныш.

Тыныш бронхиальды тынысты компрессионды ателектаз аймағынан естіледі.Ірі бронхтарға өкпенің тығыздалған бөлігіне жақын орналасады. Металлдық бронхиальды тыныс – қаты дыбыспен және өте жоғары тембрмен сипатталады.Металлды ұрғандағы дыбысты ейске түсіреді. Металлдық бронхиальды тынысты плевралық қуыстағы ауа сыртқы ортамен байланысқанда,ауаға толық жазық қабырғалы курс бронхпен байланысқанда овстуге болады.

Стенотикалық тыныс бронхиальды тыныстың күшеюімен сипатталады,араның дауысына ұқсайды.Трахея немсе ірі бронхтың тарылуында байқалады немсе физиологиялық бронхиальды тыныс естілетін аймактарда естіледі.

Бронховезикулярлы тыныс немсе аралас тыныс ұзақ дом шығаратын везикулярлы тыныспен бронхиальды тыныстың арасындағы дыбысты қамтиды.Бұл кезде бір тыныс актісі біркелкі.Әдетте дом алу везикулярлы,ал дом шығару бронхиальды. Аралас тыныс алу сау адамарда кейде оң өкпе ұшында соымен қатар өкпенің қалыпты ұлпасымен бірге тығыз ошақтар орналасқан аймактарда естіледі.Оның ошактары терон немсе беткей орналасуы мүмкін,егерь терон орналасса везикулярлы тыныс босым, ал беткей орналасса бронхиальды тыныс босым болады.

Жанама тыныс шуйййййлеры Жанама тыныс шуйййййлеры қалыпты жағдайда естілмейді.Оларды ауызбен терең дом алғанда овстуге болады.( слайд 6) Қазіргі кезде Халықаралық ассоциацияның пайымдауынша барлық жанама тыныс шуйййййлерын үзілісті,үзіліссіз,ұзартылған түрлерге бөлген.Үзілісті шуйййййлер ылғалды шуйййййлерға жатады(crackles-сықыр).Олар қатаң ( ірі көпіршікті) және нәзік( майданнн көпіршікті),пайда болу фазанына қарай арте және кеш болып бөлінеді.

Сырылдар: Құрғақ Ылғалды Крепитация Плевраның үйкеліс шуйййййы

Сырылдар (rhonchi) тыныс алу жолдарында патологиялық секреттердің болуынан пайда болады.Құрғақ сырылдар (rhonchi sicci) трахеобронхиальді ағашта тұтқыр қақырық жиналып қалады, ол ауа өткенде дірілдеп сырыл тудырады.Олар дом алу мен дом шығару кезінде естіледі,оның қатылығы,тембрі мен биіктігі зақымдалған бронхтардың диаметріне және хондағы ауа қозғалысына байланысты.Дауыс феномендерінің суммация сына байланысты құрғақ сырылдарды биік,дисканты және төмен түрлерге бөледі.Қабыну процесстерінің таралуына байланысты локальді немсе таралған болуы мүмкін.

Ылғады сырылдар (rhonchi humidi) бронх қуыстарында сұйық заттардың жиналуынан болады( қақырық,транссудат,қан,аспирациялық сұйықтық),жиірек аьвеолярлық( пневмония,өкпе ісігі ).Ылғалды сырылдар дом алу және дом шығару кезінде естіледі;бронхтардың калибріне байланысты ылғал сырылдар майданнн,орт аша,ірікөпіршікті болып бөлінеді.

Крепитация(crepitatio-сықыр) –тыныс алу кезінде альвеолаларда пайда болады.Физикалық жағдайда оның пайда болуы альвеола ішінде аз мөлшерле сұйықтықтың болуы( пневмонияның арте сіңу кезеңі,қкпе ісігінің дамуы,альвеолалардың бітелуі жоқ кезде ).Дем шығару фазанында альвеола қабырғасының бүрісуі болады,жоғарғы фасада дом алғанда альвеолалардың көп саны бірдей уақытта әртүрлі дыбыс шығарып, ісінуі жүреді.Ол үйкелісті немсе құлақ артындағы шаг түбін үйкегендей әсер береді.

Плевраның үйкеліс шуйййййы- Қалыпты жағдайда тыныс алу актінің уақытында плевра жапырақтарының қатарласуы.Олардың бұлшықетті беткейінде және плевра қуысында аз ғана сұйықтықтың әсерінен ешқандай дыбыссыз болады.әлтүрлі патологиялық жағдайда бұл физиологиялық құрылымдар бұзылады және плевра жапырақтарының бір бірімен үйкелісі күшейіп,қосымша патологиялық шуййййй Плевраның үйкеліс шуйййййы туындайды.

Плевраның үйкеліс шуйййййына келесі қасиеттер тән: Құрғақтық және дыбыстың үзілісті болуы,шуййййй бірнеше үзілістен жүреді Беткейлі дыбысты,құлақ түбіне жақын естіледі Шудың дайылмалылығы салыстырмалы аз (сырыл мен крепитация мен салыстырғанда).локализациясы үлкен Тыныс алу кезінде,тыныс шығаруда да жақсы естіледі. Қалыпты тыныс алу кезінде де ауыру сезімі естіледі Плевра шуйййййын ортаңғы сызық бойынша куеде клеткасында төмен бөліктерінде,тыныс экскурсиясы көп жердь,плевра жапырақшаларының үйкелісі интенсивті жерінде естіледі.

Бронхофония Бронхофония-куеде клеткасында ш дан келетін сөздерді айтқанда зерттейтін тыныс алу мүшелерін зерттеудің физикалық әдісі.Физикалық принципі және ережелерідауыс дірілін анықтағандағыдай.Кеуде клетка сына әр стетоскоп қойған сайын чашка чая, шестьдесять шесть'' деп айтқызамыз. Бронхофонияның күшею себебі дауыс дірілінің күшею себебіндей: өкпе ұлпасының тығыздалуы,өкпеде қуыс бронхпен байланысқан,ашық пневмоторакс,компрессионды ателектаз. Бронхофония дауыс дірілінен айырмашылығы әрқашан қолмен анықтала бермейтін дыбыстырды овстуге мүмкіндік береді.Ол көбінесе дауысы жәй шығатын әлсіз ауруларда,жоғарғы тембрлі дауысты адамарда,әсіресе әйелдерде овстуге көмектеседі.

Қорытынды Аускультацияны өкпенің симметриялы аумақ үстіндегі дыбыстық феноменді салыстыру арқылы жүргізеді.Тыныс алу ағзасының құрылымы ауа дауыс саңылауынан,трахеидан әр түрлі калибрлі бронхтардан өткенде және ол альвеолаға түскенде дыбыстық құбылысты тудыратын ерекше жағдай жасайды.Бұл феномен дом алғанда жақсы естіледі,бірақ дом шығарудың сипаттамасыда маңызды.

Әдебиеттер Ішкі ағза ауруларының пропедевтикасы : Оку қуралы / Айтбембет, Бегалы Нурманулы. - Алматы : Кітап, с Пропедевтика внутренних болезней : учебник / Н. А. Мухин, В. С. Моисеев. - М. : ГЭОТАР-Медиа, с Ішкі аурулар пропедевтикасы пәнінің клиникалық дәрістері : оқу құралы / Қ. Ж. Ахметов. - [б. м.], с