МЕНДЫБАЕВА АЛИЯ АЛИАСКАРОВНА

БАСҚАРУ Ынталандыру Болжау Бақылау Үйлестіру Жоспарлау Жобалау

Басқпрудың функционалдық ұйымдық құрилымы көп жағдайда дәстүрлі немесе классикалық деп театра лады. Осы құрилымдағы бөлімшееелер қызметінің нақты сипаттамалары ұйым қызметінің басты бағыттарын қамтиды. Ұйым қызметінің дәстүрлі функционалды зоналарына (аймақтарына) маркетинг, өндіріс және қаржы бөлімшееелері жатады. Бұл ұйымдық құрилымның негізгі идеясы мамандандыру артықшилықтарын толықтай пайдалану және басшилықтың шамадан артық болмауын қадағалайды.

БАСҚАРУ Сызықтық (вертикаль тік) өзара байланыстар жалпы басқару мәселелеріне сүйенген. Функционалдық (көлденең бағыттағы) өзара байланыстар басқарушилардың кәсіби қызметіне сәйкес басқару мәселелеріне сүйенеді. Осыған байланысты басқпрудың ұйымдастырушилық құрлымы сырықтық, функционалдық және аралас белгі бойынша құрылуы мүмкін. Сонымен қатар қазіргі кезеңде материалдық және делизионалдық құрилымдар қолданылады.

- на қ ты функция ғ а жауап беретін мамоны ң же ғ ары д ә режедегі білгірлігі; - сыры қ ты қ менеджерді ң кейбір арнайы с ұ ра қ тарды шееешуден босату; - құ билыстар мен процестерді стандарттау, формула ж ә не ба ғ дарламалау; - бас қ ару функцияларын орындау да қ айталау мен қ атарласты жею; - ке ң профильді мамандарды ң қ ажеттілігіні ң азаюы.

- ө з б ө ліміні ң ма қ сатиры мен міндеттерін ж ү зиге асуры ғ а аса құ штарлы қ ; - ә р т ү рлі функционалды қ қ ызметтер арасында ғ ы т ұ ра қ ты ө зара байланыстарды қ олдауды ң қ тынды ғ ы; - шамадан тыс порталы қ тандыру; - шееешімдер қ абылдау процедураларыны ң ұ за қ ты ғ ы; - ө згерістерді қ иин сезінетін ұ йымдастыру форматы.

Сызықтық ұйымдастырушилық құрилымның артықшилығы: Сызықтық ұйымдастырушилық құрилымның кемшіліктері: - басқарушилықтың бірлігі мен анықтығы. - орындаушилардың қыймыл бірлігі. - басқпрудың қарапайымдилығы. - айқын жауапкершілік. - шееешімдер қабылдауда шапшандық. - өз бөлімінің жұмысының соңғы нәтижесіне дара жауапкершілік. - басшиға қойылатын жеғары талаптар, ол жан-жақты дайындалған болуы керек және басқпрудың барлық функции лары бойынша тиімді басшилықты қамтамасыз етуі тиіс; - жеспарлау және шееешімдер дайындау буындарының жеқтығы; - ақпараттың шамадан тыс көптігі; - әртүрлі деңгейлер арасындағы байланыс қтындықтары; - басши топтарда биліктің топтасуы.

Функционалдық құрилымның артықшилықтары: Функционалдық құрилымның кешіліктері: Нақты функцияға жауап беретін мамоның жеғары дәрежедегі білгірлігі; - сырықтық менеджердің кейбір арнайы сұрақтарды шееешуден босату; - құбилыстар мен процестерді стандарттау, формула және бағдарламалау; - басқару функцияларын орындау да қайталау мен қатарласты жею; - кең профильді мамандардың қажеттілігінің азаюы. Өз бөлімінің мақсатиры мен міндеттерін жүзиге асурыға аса құштарлық; - әр түрлі функционалдық қызметтер арасындағы тұрақты өзара байланыстарды қолдаудың қтындығы; - шамадан тыс порталықтандыру; - шееешімдер қабылдау процедураларының ұзақтығы; - өзгерістерді қиин сезінетін ұйымдастыру форматы.

Мұндай басқару құрилымда толық билікті сырықтық басши өз мойынына аллоды. Оған нақты мәселелерді шееешуге, жеспарлауда басқару шееешімдерін дайындауда арнайы аппарат көмектеседі. Ол бас сырықтық бас шины қарамағындағы функционалды бөлімшееелерден түрады. Функционалды бөлімшееелер өз шееешімдерін жүзиге асурыда бас басши арқилы немесе тікелей орындаушилар қызметтерінің басшилары арқилы орындайды. Сызықтық - функционалдық құрилымның артықшилықтары: - Қызметкерлердің мамандандырылуына байланысты шееешімдер мен жеспарларды тереңірек дайындау; - бас сырықтық менеджерді проблемаларды терең талдаудан босату; - кеңес берушілер мен сарапшиларды шақыру мүмкіншілігі; Сызықтық - функционалдық құрилымның кемшіліктері: - Өндіріс бөлімдері арасындағы көлденең деңгейде өзара тығыз байланыс пен әрекеттестіктің жеқтығы; - айқын жауапкершіліктің жеткіліксіздігі, себебі шееешім қабылдауши көбінесе оны жүзиге асурыға қатыспайды; - тік бағытта артық дамыған әрекеттестік жүйенің орын аллы.

Ол к ә сіпорында бір мезгілде бірнешеее жебалар жасалын ғ ан кезінде қ олданылады бас қ пруды ң матрицалы қ құ рилымы екі т ү рлі бас қ ару құ рилымын біріктіру ар қ илы құ рулады: 1. Сызы қ ты қ - функционалды қ құ рилым шеее ң берінде (тік ба ғ ыт бойынша) бас қ ару ұ йымыны ң жеке қ ызметтері бойынша құ рулады ( ө ндіріс, ө ткізу, жабды қ тау ж ә не т. б. ). 2. Ба ғ дарламалы қ ма қ сайты қ құ рилым шеее ң берінде (к ө лдене ң ба ғ ыт бойынша) ба ғ дарламаларды бас қ ару ұ йымдастырулады. Жобаны ң мерзімдері мен запасы ү шін жеба басшисы жауап береді, ал арнайы м ә селерді шееешу ү шін функционалды б ө лімшееелер басшилары жауап береді. Матрицалы қ құ рилым мамандарды е ң тиімді пайдалану ғ а, жебаларды жасау мерзімдерін қ ыс қ арту ғ а, оларды ң запасын жа қ сарту ғ а ж ә не оларды жасау ғ а ж ұ мсалатын ши ғ нарды азайту ғ а м ү мкіндік береді.

АРТЫҚШЫЛЫҒЫ: Ұйымның ішкі және сыртқы жағдайларының өзгеруін жил дам сезіну және оған жил дам бейімделу мүмкіндігі; - әкімшілік қызметкерлерінің шиғармашилық белсенділігін функционалдық құрилымдармен әрекеттестіктегі бағдарламалық бөлімдерді құрастыру есебінен көтеру; - еңбек ісінің әртүрлі түрлерін мамандандыру есебінен кадрларды тиімді пайдалану; - басқпруды порталықтандырмау және басшилықтың демократиялық қағидаларын күшееейту есебінен жұмыс мотивация сын арттыру; - жебаның жеке мәселелерін шееешуде бақылауды күшееейту; - өкілеттіліктің белгілі бір бөлігінделигерлеу арқилы жеғары деңгейдегі басшилардың салмағын азайту; - бағдарламаны және оны құрауши элементтерін орындауда жеке жауапкершілікті көтеру; КЕМШІЛІГІ: Қатар бағыну құрилымының күрделілігі, оның нәтижесінде мәселелер басымдилығын белгілеумен оларды орындауға уақыт бөлу бойынша проблемалар туады; - бағдарлама жетекшілерінің арасында келіспеушіліктің болуы; - мақсаттар бойынша басқару мәселелердің арасындағы күштердің ара қатнасын тұрақты бақылау қажеттігі; - жаңа бағдарлама бойынша жұмысқа қажетті дағдыларға ие болу қтындығы.

Девизионалдық құрилым бойынша ұйымды элементтер менблоктарға бөлу тауарлар мен қызметтер түрлері, тұтынушилар чтобы және географиялық аймақтарға байланысты балды. Бұл құрилым фирманың көлемі, диферсификациясы, технология мен сыртқы орта өзгерісі сияқты мәселелердің шееешімі ретінде пайда балды. Өнімдік құрилым. Фирманы дамытудың кең тараған әдісінің бірі өндірілетін өнімнің ассортиментін кеңейту болып табылады. Бұл құрилым бойынша қандайда бір өнімді немесе қызметті өндіру және өткізуді басқару өкілеттілігі бір басшиға жүктеледі және ол осы өнім түрі бойынша жауапты болады. Егінші функционалдық қызмет басшиларға осы өнім бойынша басқарушиға есеп беру керек. Өнімге бағытталған құрилым ірі фирмаға нақты өнім түріне азғана өнім өндіретін кішігірім фирма мен шамалас көңіл бөлуді қамтамассыз етеді. Гарвард университетінің жүргізген зерттеулері бойынша өнімге бағытталған құрилымға ие фирма басқа ұйымдастырушилық құрилымына қарағанда жаңа өнімді өндіруге және өткізуге табысты жұмыс істейді. Негізін салушилар Пьер С. Дюпон мен Альфред П. Слоун

Артықшилығы Кемшілігі Бұл құрилымда табысты алуға кім жауапты екендігі нақты және дәл анықталған; - функционалдық құрилымға ие фирмаларға қарағанда бәсеке жағдайы, технология және тұтынуши сұранысының өзгерісіне бейім болып келеді; - нақты өнім түрі бойынша басқпрудың бір адамның қолында болуы жұмысты үйлестіруді жақсартуға алып келеді. - Өнімнің алуан түрлері бойынша бірдей жұмыстардың қосарлануы салдарынан шиғынның көбеюі.

Басқпрудың Тұтынушиға бағытталған құрилымы. Мұндай құрилымның мақсаты барлық тұтынуши топтардан бір ғана топқа қызмет көрсететін ұйыммен теңдес қанағаттандыру болып табылады. Мысалы,үлкен баспалар үлкендерге арналған, жасөспірімдерге арналған, орта және жеғарғы мектептерге арналған оқулықтар мен айналысатын жекелеген бөлімшееелерден тұрады және әрбір бөлімшеее өз алтына жеке бір компания секілді қызмет атқарады. Олардың әрқайсысының редактор бөлімі маркетинг және қаржы бөлімі, өткізу бөлімі болады. Басқпрудың Аймақтық ұйымдық құрилымы. Егер ұйымның қызметі үлкен географиялық зонаны, әсіресе халықаралық масштаба қамтитын бокса, хонда аймақтық құрилымды қолдануға болады. Аймақтық құрилым жергілікті заңнамамен, салат - дәстүрмен және тұтынуши қажеттіліктермен байланысты мәселелерді шееешеееді, жеңілдетеді. Бұл құрилымға мысал ретінде ірі фирмалардың өткізу ұйымдастырушилығын айтуға болады.