Тірі жүйелердегі зат және энергия алмасу типтері.
Назарларыңызға рахмет!!!
Зат алмасу ағзаның барлық жасушаларында, ұлпаларында, органдарында жүреді. Ол адам өмірін сақтауға және ішкі ортаның тұрақтылығын сақтауға әсерін тигізеді. Зат алмасу процесі кезінде пайда болған затрат жасушалар мен тканьдерді құру үшін қажет. Зат алмасудың мынадай түрлері болады: су, минералды затратдың, витаминдердің, ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың алмасуы. Зат алмасу процестері бір – бірімен күрделі биохимиялық реакциялар арқылы тығыз байланысты.
Тірі организмдердің ерекше қасиеті – олар зат және энергия алмасуға (метаболизмге) және көптеген әр түрлі химиялық реакцияларға қатысуға қабілетті болады. Сыртқы ортамен үнемі зат алмасып отыру – тірі жүйелердің негізгі қасиеттерінің бірі. Жасушада үнемі биологиялық синтез және ыдырау процестері жүріп отрады.
Метаболизм – зат және энергия алмасу үдеріс. Метаболизм Диссимиляция дегеніміз затратдың ыдырауы, олардың оттегінің көмегімен тотығып, қышқылданып, ағзадан шығарылуы.
Анаболизм - (грек. анна – тірі дене) синтез немесе зат алмасу (пластикалық, ассимиляция) процесі. Синтез дегеніміз – энергия жұмсау арқылы дай затратдан күрделі затратдың түзілуі. Мысалы: Аминқышқылдардан Нәруыздар Глюкозадан Гликоген Нуклеотидтерден Нуклеин қышқылы
Катаболизм – (грек. ката - өлі дене) ыдырау немесе энергия алмасу (энергетикалық, диссимиляция)процесі. Ыдырау дегеніміз – энергия бөліну арқылы күрделі затратдан дай затратдың түзілуі. Нәтижесінде: Глюкоза пирожүзім қышқылына немесе көмірқышқыл газы на дейін ыдырайды Нәруыз аминқышқылына дейін Көп мөлшерде АТФ молекуласы түзіледі. АТФ-тың әрбір байланысы үзілгенде, 32 кДЖ/моль энергия бөлінеді.
АТФ молекуласының құрылысы АТФ – аденозинтрифосфат қышқылы – нуклеотид, ол үш негізгі бөліктерден тұрады: Азотты негіз – адениннен. Көмірсу – рибозадан. Үш фосфор қышқылының қалдығынан
Адам және жануарлардың әрбір жасушасындағы АТФ молекуласының орташа саны 1 млрд шамасында екені дәлелденген. Мысалы:1 грамм көмірсу 17,6 к Дж энергия бөледі.1 грамм май 38,9 к Дж энергия бөледі. Фотосинтез – бұл аннаболизм процесі Тынысалу – бұл катаболизм процесі
Гетеротрофты ағзалар Гетеротрофты организмдер (грек. heteros – басқа, жат, trophe – қорек) – негізінен дайын органик. затратмен қоректенетін организмдер. Олар өз денесінің құрамын бей органик. затратдан түзе алмайды. Гетеротрофтарға адам және барлық жануарлар, паразиттік жолмен тіршілік ететін өсімдіктер, саңырауқұлақтар, көптеген микроорганизмдер жатады.
Автотрофты ағзалар Автотрофтар (гр. autos өзім, өздігінен; trophe қорек, қоректену, тамақтану) бей органикалық затратдан (көмірқышқыл газы нан, судан, азоттың бей органикалық қосылыстарынан) фотосинтез немесе хемосинтез арқылы органикалық дүниенің тіршілігі үшін тым қажет күрделі органикалық затратды (ақуыздарды, майларды, көмірсуларды) түзетін организмдер.