АМИР ТЕМУР ТУЗУКЛАРИ

«Темур тузуклари» адолатли ҳамда купли давлат барто этишдаги муҳим қонун- қоидалар сифатида Буюк стратег, моҳир сиёсатчи, эскирган ижтимоий муносабатларнинг қатъий ислоҳатчиси. савдо-сотиқ, ҳунармандчилик ва маданиятнинг ҳомийси бўлган Амир Темур «Қонунтар ва урф-одатларга насосланган» давлатни барто эдди. Ислом Каримов

«Темур тузуклари» ики қисм, 56 та банддан иборат тарихий ва ҳуқуқий асар бўлиб, унда соҳибқироннинг давлат тузилиш ва мамлакатларни бошқариш хусусидаги нуқтаи назарий баян қилинади. Бу асардан кўплаб шарқ ҳукмдорлари ўзларининг фаолиятлари давомида фойдаланганлар ва юнга юқори баҳо бэрганлар Жумладан, Шоҳ Жаҳон ( ), Қўқон кони Муҳаммад Алихон ( ), Бухоро амиры Абдуллаҳадхон ( ) «Тузукот» дан парчалар кўчиртириб, улардан ўз фаолиятларида фойдаланганлар.

«Тузуклар»нинг биринчи қисмида Амир Темурнинг эти ёшидан то вафотига қадар ( йил 18 февраля) кечган ҳаёти ва ижтимоий-сиёсий фаолияти, унинг Мовароуннаҳрда марказий ҳокимиятни қўлга киритиши, ижтимоий тарқоқликка барҳам бэриши ва марказлашган давлат тузиши, қўшни юрт ва мамлакатларни, масалан Эрон ва Афғонистонни ўз тасарруфига киритиши, Олтин Ўрда кони Тўхтамишхон устихон, ниҳоят, буюк жаҳонгирнинг Озарбайжон, Туркия ва Ҳиндистонга қилган ҳарбий юришлари ихчам тарзда баян этилган.

Иккинчи қисми Соҳибқироннинг номидан айтилган ва унинг тоже тахт ворисларига аталган ўзига хос васият ва панду насиҳатларидан иборатдир. Унда давлатни ижора қилишда кимларга таяние, тоже-тахт эгаларининг буряи ва вазифалари, вазир ва қўшин бошлиқларининг буря ва вазифалари, амирлар ва бошқа мансабдорламинг тоже тахт олдида кўрсатган алоҳида хизматларини тақдирлаш тартиби ва ҳоказолар хусусида гап боради.

Амир Темур даври маънавияти ва ҳозирги закон Амир Темур шахсини игрок этиш - трахни игрок этиш дэмакдир. Амир Темурни англаш - ўзлигимизни англаш дэмакдир. Амир Темуни улуғлаш - тарих қаърига чуқур илдиз отгон томириаримизга, маданиятмизга, қудратимизга насосианиб, буюк кеиажагимизга ишончимизни мустаҳкамиаш дэмакдир. Ислом Каримов

«Темур тузуклари»да Амир Темур, Мовароуннаҳрнинг йиллар орасидаги ижтимоий-сиёсий аҳволи, қўшни мам 1 акатлар ва халқлар билан бўлган ўзаро муносабатлар ҳақида ҳикоя қилинади. «Темур тузуклари»да Амир Темурнинг насосий доктрина си -жамиятга, ижтимоий-сиёсий ҳаётга қараши, бирлашган қудратли феодал давлатнинг сиёсий ва ахлоқий тамойиллари ифодаланган. «Темур тузуклари» подшоҳларнинг туриш-турмуши ва одоб-ахлоқ меъёрларини бэлгиловчи рисоладир.

Иккинчи қисм жаҳонгирнинг номидан айтилган ва унинг тож-у тахт ворисларига аталган ўзига хос васият ва панд- насиҳатларидан иборат. Унда давлатни ижора қилишда ким 1 аргтаяние, бошлиқларни сайлаш, сипоҳийларнинг марши, мамлакатларни бошқариш тартиби, давлат арбоблари ва бош 1 иқларнинг буря ва вазифалари, амирлар, вазирлар ва бошқа мансабдорларнинг тож- у тахт олдидаги алоҳида хизматларини тақдирлаш тартиби ва бошқалар хусусида гап боради.

Амир Темур шаҳарларда или-фан, маданиятни ривожлантириш учун кўплаб илиий муассасалар қуришга амр қилган. Мадрасаларда линий фанлар билан бровар математика, меъморчилик, астрономия, адабиёт, тарих, мусиқа кабы фанларнинг ўқитилишига алоҳида эътибор бэрилган. «Темур тузуклари»да айтилишича, мусулмонларга линий мадрасаларда таълим бэриш, шариат ақидалари ва ислам дини илилари: тафсир, ҳадис, фиқҳдан дартс бэриш учун соҳибқирон томонидан ҳар бир шаҳарга олимлар ва мударрислар тайин қилинган. Талабаларга ўз даврининг йирик алломалари дартс бэрганлар. Мадраса мударрисларига кўп марш тўланган, улар фаровон ҳаёт кечирганлар. «Темур тузуклари»да «Саййидлар, улемою машей их, оқилу донолар, тарихчиларни эътиборли кишилар ҳисоблаб, ҳурматларини жойига қўйдим. Улар билан қимматли фикрлашдим»,- дэб сзади.

Ҳурматли юртбошимиз Ислом Каримов. Амир Темур даври маънавияти, соҳибқирон шахсиятл ва у қолдирган вулкан мерос нина учун зарурлиги масалаларига тўхталиб, бани қуйидагича шарҳлаб бэрдилар: «Амир Темур давало қудратли давлат қурган. Давлат қудратли бўлмас.и бэтакрор маънавий мерос ҳам, обидалар ҳам, тарихий ёдгорликлар ҳам бўлмасдл Ўзбэкистоннинг бугунги озодлигини мустаҳкамлаш таврида Амир Темур без учун буюк давлат насосчиси сифатида қадрлидир. У давлат пойдэворини қурган, давлатнинг ҳуқуқий насосларини барто этган. Унинг давлатчилик борасидаги фикрлари нафақат ўз даври, балки келгуси павлодар учун ҳам ката аҳамият касб этажи. Амир Темур ўз давлатини ақл-заковать ва ҳуқуқий насос билан ижора этган. Унинг «Давлат ишларининг тўққиз улучшении кенгаш, тадбир ва машварат, қолган бир улучшении қилич билан амалга оширдим» дэган сўзлари банинг ёрқин далилидир».

Амир Темур ва темурийлар даври маданияти Амир Темур ва темурийлар таврида юз берген Уйғониш таврида бунё этилган меъморий обида ларва боғлар Самарқандда: - Ғўри Амир мақбараси - Шоҳи Зинда ансамбли мажмуи - Кўксарой -Бўстонсарой - Бибиконим масжиди ва мадрасаси -Улуғбек мадрасаси -Улуғбек расадхонаси -Боғи Дилкушо -Боғи Беҳишт -Боғи Жаҳонаро -Боғи Нав -Боғи Давлатобод -Боғи Шамол -Боғи Зағон -Боғи майдан ва б. Ҳирот ва унинг атрофида: - Бойсунқур Нигиристони - Гавҳаршодбегим мадрасаси - Ихлосия мадрасаси - Халосия Хонақоси - Шифоя шифохонаси - Ҳусайн Байқаро таврида қурилган 300 дан зиёд мадрасалар, мақбара-ю штфохоналар, работ-у карвонсаройлар, сув хавзалари, кўприклар ва бошқалар Тошкент, Туркистон, Шахрисабз, Бухоро, Ғиждувон: - Зангиота мақбара мажмуи - Туркистонда Аҳмад Яссавий мақбара мажмуйи - Шаҳрисабздаги Оқсарой мажмуйи - Бухоро, Ғиждувонда барто этилган масжид, мадрасалар - Тошкент яқинида жойлашган Шоҳрухия шаҳри қурилиши

Амир Темурнинг шахсий фазилатлари Маърифатпарварлик, илипарварлик Донишмандлик Раиятпарварлик Олижаноблик Мардлик, баҳодорлик Қаттиққўллик Иродалик Жасурлик Собитлик, вазминлик, чидамлилик Сабр-бардошлилик, инсофлилик Меҳрибонлик, мурувватпешалик