Қ ара ғ анды Мемлекеттік Медицина Университеті Анатомия ж ә не онкология кафедрасы НЕФРОННЫ Ң ҚҰ РЫЛЫСЫ. Б Ү ЙРЕКТІ Ң Қ ЫЗМЕТТЕРІ ОРЫНДА Ғ АН:АНВАРБЕК А.Б. МУСИНА Д. Қ 1-017ТОП ЖМФ ТЕКСЕРГЕН: ШАЙКИНА С.Н.

Нефрон (nephronum, грек, nephros б ү ирек) б ү иректі ң құ рилимды қ ж ә не қ ызметтік бірлігі. Б ү иректі миллионда ғ ан нефрон дар (б ү ирек ө зекшелері) құ райды. Нефрон б ү ирек денешігінен, про қ симальды ж ә не дистальды б ө лімнен (т ү зу, ирек ө зекшелер) т ұ рады. Б ү ирек денешігі тамырлы ж ә не несетті б ө ліктеорден құ рал ғ ан. Тамырлы б ө лікті ә келгіш артериола, қ ылтамырлар (капиллярлар) торы ж ә не ә кеткіш артериола к ұ райды. Б ұ л б ө лікке тазаланудан ө тетін артерия қ анны а ғ ып келеді. Несепті б ө лікті капиллярлар торы шума ғ ын сыртынан қ аптап т ұ ратин б ү ирек денешігіні ң қ апши ғ ы құ райды. Б ү ирек денешігіні ң қ апши ғ ы екі қ аббат болып ижет қ ан бір қ аббаты ижелпа қ эпителий ден құ рал ғ ан. Қ апши қ қ усы проксимальды б ө лім ө зекшесі қ усимен мотын ар қ илы ижел ғ осады. Б ү ирек денешігінде капиллярлар шума ғ тттында ғ ы қ аннан, же ғ ар ғ ы қ ан қ ысимссыны ң ар қ астттында қ ан с ұ ты ғ ы қ ылтамырлар қ абыр ғ асы ар қ илы с ү зіліп, б ү ирек денешігі қ усына ши ғ ып, ал ғ аш қ ы несетке айналлоды. Ал ғ аш қ ы несет құ рамы иже ғ ынан қ ан плазмасынан атырмашилы ғ ы же қ. Тек, оны ң құ рамтттында қ алыпты иже ғ да-да протеи ң дер болмайды. Ал ғ аш қ ы несет нефрон б ө лімдері ар қ илы а ғ ып ө ткенде, оны ң құ рамтттында ғ ы керекті затрат ( қ ант, керекті т ү здар, су) кері сорилып, керек емс ыдырау ө німдері (аммиак туындылары, улы, боя ғ ыш затрат, д ә рі- д ә рмектер) несет құ романы ши ғ арилып, со ңғ ы несетке (з ә рге) айналып, нефрон дардан құ рал ғ ан жена ғ ыш т ү тікшелерге ши ғ арылады

Мальпиги денешігі,corpusculum renale, шума қ тан,gloumerulus, ж ә не оны қ орша ғ ан қ ос- қ абыр ғ алы бокалт ә різді Шумлянский- Боумен аты шума қ қ апши қ тан,capsula glomerulli, т ұ рады.Шума қ қ апши ғ ссыны ң қ усы нефон ө зекшесіні ң проксимальді б ө лігіне pars proximalis tubuli nephroni,немсе иреленген проксимальді ө зекшеге tubulis renalis contortus, ижел ғ осады.Б ұ л ө зекше одна ә рі б ү иректі ң милы затссыны ң немсе пирамидасссыны ң тире ң қ аббатына қ рай ө тіп,нефрон ілмегіне немсе генле ілмегіне ижел ғ осады.

Генле ілмегі, ansa nephroni,нефрон ө зекшесіні ң дистальді б ө лігіне,pars distalis tubuli nephroni,ижел ғ асып,женауши т ү тікшеге,tubulis renalis colligens,ашилады.Жинауши т ү тікше б ү ртік т ү тігіне ижел ғ осады.

Б ү ирек адам мен омырт қ алы иженуарлар организмінде несет т ү зетін ж ә не оны ши ғ аратин ж ұ п орган. Ересек адама ә рбір б ү иректі ң салма ғ ы г-дай, ұ зонды ғ ы 1012 см, ені 56 см, қ алы ң д. 34 см-дей болады. Б ү ирек іш қ устттында, омырт қ а ба ғ анасссыны ң екі иже ғ тттында со ңғ ы куеде омырт қ асы ж ә не же ғ. бел омырт қ а т ұ стттында орналосады. Б ү иректі ң ішкі жиегінде б ү ирек қ а қ пасы бар, сол ар қ илы б ү ирека артерия мен ж ү ике талши қ тары ө теді. Қ а қ па б ү иректі ң ішіне тире ң деп еніп, к ө лемді қ уис б ү ирек қ ойнауына айналлоды. Онда кіші, ү лкен б ү ирек тоста ғ аншалары ж ә не б ү ирек т ү бегі, қ ан тамырлары, ж ү ике талши қ тары орналосады. Б ү иректі смайлы шандор қ аббаты ижеуып ижетады. Б ү ирек беткейі қ ыртыс затон, тире ң қ аббаттары милы затон т ұ рады. Қ ыртыс зат т ұ тасс болып келеді, ал милы зат пирамида т ә різді ү шб ұ ришты денелеорден құ рал ғ ан.

А ғ зада ғ ы қ ан ә рбір 5 минут сатын б ү ирек ар қ илы ө теді. Қ ан а ғ занны ң ижесушаларынан женал ғ ан зиянды затратды б ү ирека ә келеді. Керексіз затратдан қ анды тазартатын - б ү ирек. Б ү иректі ң е ң негізгі қ ызметі - с ү згіштік. Қ аниме келген улы затрат, т ұ здар, арты қ су б ү иректе б ө геліп с ү зіліп клады. С ү зіліп тазар ғ ан қ ан вена қ антамырларимен ж ү река край а ғ ады. Қ ан мен бас қ а да с ұ ты қ ты қ ты ң құ рамын реттейді. Б ү иректе з ә р (несет) т ү зіледі. А ғ занны ң ішкі ортассы құ рамссыны ң т ұ ра қ тилы ғ ын са қ тайны. Су мен т ұ еезды ң м ө лшерін реттейді. Қ панда ғ ы т ұ з концентрациясы мен ижесушалардан а ғ ып ө тетін с ұ ты қ ты қ тарды ң осмосты қ қ ысимын реттейді. Дене с ұ ты қ ты ғ тттында ғ ы т ұ еезды ң концентрациясы ижесуша ішіндегі концентрация сына нарты қ бокса, су ижесушадан ши ғ ып, ижесуша б ү рісіп клады.

Адамны ң е ң бекки қ абілеттілігі т ө мендеуіне, м ү мкіндігіне ж ә не ө ліміне жиі ә келетін дерттерді ң бірі болып б ү ирек аурулары есептеледі. Б ү ирек организіміні ң ішкі т ұ ра қ тилы ғ ссыны ң са қ тау ғ а ба ғ ыттал ғ ан к ө птеген қ ызмет ат қ арылады. Б ү ирек қ ызметіні ң жекіліксіздігі несет ө ндірілуі мен оны ң сырт қ а ши ғ арылуссыны ң б ұ зилыстаримен к ө рінеді. Несіп ө ндірілуі ү ш т ү рлі процестерді ң қ атысуимен болады. Біріншісі, нефрон шумактартттында қ ан қ ылтамырлары ар қ илы з ә рді ң с ү зілуі (ультрафильтрациясы), екіншісі, б ү ирек ө зекшелерінде ал ғ аш қ ы з ә орден кейбір б ө лшектеріні ң қ ан ғ а кері сі ң ірілуі (реабсорбциясы) ж ә не ү шіншісі, б ү ирек ө зекшелеріні ң эпителий ижесушалары ар қ илы кейбір затратды ң со ңғ ы з ә рге ши ғ арылуы (секрециясы) Сол себептен б ү ирек қ ызметіні ң б ұ зилысары нейрон шума қ тарссыны ң, нефрон ө зекшелеріні ң қ ызметтері б ұ зилыстаримен, жиі оларды ң біріккен б ұ зилыстаримен бай қ аллоды.

Б ү иректі ң қ ызметіні ң толы қ немсе ижертылай то қ тауы – б ү ирек жетіспеушілігі деп аталлоды. Себептері: Б ү иректі ң қ ызметіні ң ж ү икелік ж ә не эндокриндік реттелуіні ң б ұ зилыстары. Б ү иректі ң қ ан айналимссыны ң б ұ зилыстары. Б ү иректі ң инфекциялы қ аурулары. Б ү иректі ң аутоаллергиялы қ за қ имдануы. Несепті ң б ө лінуіні ң б ұ зилыстары (б ү ирек тассссыны ң пайда болуы, несет т ү тікшесіні ң қ ысылуы). Ауыр ө тетін инфекциялы қ аурулар ж ә не интоксикацияларды ң б ү иректі за қ имдауы. Б ү иректі ң іштен тулы ғ ан а қ улары (гипоплазия, поликистоз). Т ү тікшелерді ң ферменттік ж ү йесіні ң т ұқ им қ уалаушилы қ а қ улары (Фанкони синдромы).