Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз Улуттук Университети Тарых жана ч Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз Улуттук Университети Тарых жана чөлкөм танцу фкакультеты Дисциплина: Борбордук Азиянын тарыхы Тема: Согду мамлекети I курс тун студенты гр. ИНК-1-17 Шейшенов Айдар Мугалим: Алымкожоев Ө.Ж ж

Тема : Согду мамлекети План : 1. Ж альпы түшүнүк 2. Сюань- цзяндын пикири 3. Хой Чаонун пикири. 4. Айыл чарба. 5. Кол өнөрчүлүк 6. Жазуусу 7. Колдонулган адабияттар 8. Аскерлери

Согду мамлекети не гиринен азыркы Өзбекстандагы Самарканд шаарынын аймагында жайгашкан.

Жальпы тушунук Согд денег сөз өзү не гиринен көп манилу болуп эсептелинет. Белгилүү изилдөөчү В. Томащек өзүнүн пикири боюнча Согд денег термин жаркыроо, чайыттай денег сөздү түшүндүрөт. VII к. саяктчы Сюань-Цзана айтымы боюнча Согду мамлекети Чу дарыясынын түндүк-чыгышы жана Бойсун дарбазаларынын түштүк-батыш бөлүгүндө жайгашкан денег. Согд- бул Зеравшан жана Кашкадарь өрөөнүн камтйыт. Бйаыркы окумуштуулар Согду мамлекетин Самарканд менее тиешеси бар эйкенин айтышат. Кээбир маалыматка тянганда 2 Согду бар дебет: 1. Согду Самаркад 2. Согду Бухара

Сюань- цзяндын пикири. Сюань-цзян 629-ж. Согду мамлекетине келген. Ал Самаркандды аябай мкактаган эйкен. Ал жкактын бкак- даркактары ага өзгөчө жагыптыр. Жер кыртышы жкакшы болгондугу үчүн ал жкакта түшүм жкакшы болчу эйкен. Көптөгөн гүлдөр, жер- жемиштин түрлөрү ж.б. өстүрүлчү. Элдер башка элдерден өзгөчөлөнүп тура. Климаты жумшкак. Башчысы эр жүрөк, күчтүү адам болгондугуна байланныштуу, жкакындагы мамлекеттер кынк этпей баш ийишчи. Өзгөчөлүгү- бул аскерлери. Алар ар дайым согушка, өлүмгө дояр болгон. Башка бир да армия бул аскерлерге туру штук бере алган эмес. Армияны чи-кна деп наташка. Дейт Сюань-цзян.

Хой Чаонун пикири. Хой Чаонун пикири боюнча ( 726-ж) ал Ху мамлкеттерине төмөндөгүлөрдү кошт: Ань (Бухара), Цао (Иштихан), Ши ( Кеш), Ми ( Маймург) жана Кан ( Самарканд). Бул мамлекеттерде өзүнүн башчысы бар. Бирок бары арабдарга баш ийишчи. Өздөрүрнүн чекан армиясы болгон. Буларда төө, жылкы, кой багышкан. Кебез өстүрүлчү жана кебезден кийим кийишчүү. Эркектер как кебезден тигилген баш кийим кийгенди жкакшы көрүшчү. Бирок буларда салат ананасы бузулган. Эркек калгана (эжеси, запасы ж.б) үйлөнө берген. Самарканддан башканнын бары зороастризмге ишенчү. Бир гана Самаркандан Буддизмге тиешелуу храмдар табылган.

Айыл чарба. Согду мамлекетинин алый чарбасы бир кыйла жкакшы болгон. Эң башки себептердин бери болу пошел аймкактын жаратылыш шорты жана климаты. Элдер дыйканчылык, баңбаңчылык, малчылык менее да алектенишчү. Өзгөчө ушел аймкактарда бкак-даркак бадан жкакшы, тез жана бийск болуп өсчү. Кийинки археология лык казуулардын натыйжасында, ал жкактан көптөгөн буюмдар табылган. Согду мамлекетиндеги элдер не гиринен буудай жана жүзүм өстүрүшчү эйкен. Ошондой эле арпа жана буурчкак өстүрүү да чоң орунда курган.

Буудайды тегирменге барып иштетишчү. Айыл чарбада эн чоңь рольдордун бери болуп-бул жүзүм болгон. Аны менее көбүнчө шараптын ар кандай түрүн кылышчу. Шараптар көп жылдар бою бай аристократтрдын үйүндө скакталган. Согду не гири жалгыз гана алый чарбасында жүзүм менее белгилүү бол бостон, ал жердь соонун шабдаалы өстүрүлчү. Анын өңү сары, алтындай болуп курганнына байланныштуу коп экспорт кота лап кылынчы. Андай шабдалыны алтын шабдаалы деп этап коюшкан. Ошондой эле алча дагы көп экспорттолчу. Мал чарба тармагындагы экспорттолуучу эң негизги болуп- бул жылкылар. Кытайга көптөгөн таза кандуу Согду жылкылары ошол маалда экспорттолгон.

Чет мамлекеттик элдерге Самарканддык койлор кызыктырган. Өзгөчөлүгү болуп ал койлордун чон куйругу болгон. Жибекчилик кеңири таракан. Элдер жибекти өздөрү өстүрүп жасашчу.

Кол өнөрчүлүк Согду мамлекети кең байлыка өтө бай келген. Ал жкакта көптөгөн алтын казылып алынчу. Казып алгандан тышкары, алтын башка мамлекеттерге экспорттолчу. Дагы ал жерлерде латунь (без менее цинктин кошулмасы) көп сандагы ззапасы казылып алынган. Ошондой эле туз казылып, анны тамкак аш тармагына кеңири колдушкан. Ар кандай тустэөгү туз бар болчу эйкен. Көптөгөн коралдарды, эмгек шаймандарын темирден жана колодок кылышчу. Курал жаркак жасоо кол өнөрчүлүктө чоң роль ойногн. Армияга корал жасоодо бир топ кол өнөрчү чогулуп жасашчу.

Аскерлери Аскерлери жара, кылыч, бычкак, калкан, туулга, чокмор, ай балта менее коралданган. Өзгөчөлөнгөн булардын чинен жара болгон. Андай сапаттагы жаранны темирчи 2 жылдын аралыгында жасаачу. Башка мамлекеттерге Согдулар өздөрүнүн зот кийими менее белгилүү болгон. 718-ж. Согдулар Кытайларга белек катары өздөрүнүн зот кийимин тартулашкан. Ошондон тартып кытайлар өздөрүнүн зот кийими пайда болуп, кеңири колдоно баштаган. Казууларда көптөгөн зергер буюмдар табылган. Сөйкө, шкакек, медальон ж.б. Жазуу булкактары боюнча 150 ашык кездеменин түрү табылган. Акча системасы көп изилденген эмес. Көптөгөн тыйындар табылган. Алар не гиринен Сасаниддик тыйынга окшош келген. Алтын тыйын колдонулбаптыр. Кумуш жана кийнчерээк без тыйындарын колдонушкан.

Жазуусу. Согдулардын жазуусу арамейлерден келип чыккан. Пркактикада не гиринен эле тамга колдонулган. Кээбир сөздөр идеограмма менее берилчи ж. 1-жолу Пенджикента цитаделинде археолог И. Искаков согдулук азбуканны капкан. Ал азбукада баардык арамейлик 23 тамга бар эйкен. Ал азбуканны сабатсыздыкты жоюу катары дагы колдонушкан. Сюань-цзяндын айтуусу боюнча согдуларда бир не че адабияттары бар денег. Согдулардын жазуусу менее согдулук-буддалык адабияттар жазылган. Дини Сююань-цзяндын өмүр баянында Самаркандда хан жана эл Буддага ишенбейт, бирок откос, арбкактарга, теңирге ишенет деп жазылган. Хой Чаонун айтуусу боюнча согдулар тенирге ишенип, храм дарбар болгон денег ойго таянат.

Колдонулган адабияттар: 1. Гафуров Б.Г. – Таджки. Древнейшая, древняя и средневековая история. Душанбе г 2. Абусеитова М.Х.- История Казахстана и Центральной Азии. Алматы 2001 г.

Көңүл бурганныңыздар үчүн чооң рахмат!