Қарағанты мемлекеттік медицина университеті Қазақ тілі кафедрасы ОСӨЖ тақырыбы: Ақша-кредит саясаты. Банк жүйесі. Ұлттық валюта. Болымсызтық категориясы Орындаған: 1038 топтун студенті Сатторов М.Д. Тексерген: ф.ғ.к., доцент Аширбекова А.Б. Қарағанты 2018 жил

Жоспар І. Кіріспе бөлім ІІ. Негізгі бөлім 1.Ақша-кредит саясаты. 2. Банк жүйесі. 3.Ұлттық валюта. 4.Болымсызтық категориясы ІІІ. Қорытынты бөлім ІV. Пайдаланған әдебиеттер

«Ұлттық валюта ретіндегі теңге, біздің еліміздің тарихында өзінің рөлін тәуелсіздіктің экономикалық негізі ретінде ғана атқарған жоқ. Кейбір жағынан алғанда теңге бұл тарихымызтың өзінің толымты бір бөлігі, өз заманының нисаны». Н.Назарбаев

ҚР банк жүйесінің құрылымы ҚР банк жүйесінің құрылымын «ҚР банктер және банк қызметі туралы» республика Президентінің 1995 жилғы 31 тамыздағы Заң күші бар Жарлығында «Қазақстанда екі деңгейлі банк жүйесі бар. Ұлттық банк – мемлекеттің Орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк. Басқа банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер» делінген жолдардан көруге болаты. Біріншіден, Ұлттық банктің құрылымын қарастырсақ, оны « ҚР Ұлттық банкі туралы» Заңы және « ҚР Ұлттық банкі туралы» ережесі негізінде көруге болаты.

1993 жилтың еліміздің Тәуелсіздік тарихындағы ерекше жил болып енді. Өйткені осы жилы өз тізгінін қолға алып, ұлттық теңгені айналымға шығарты. Ұлттық теңгені енгізудің маңызын шынайы бағалау оның тарихи жүріп өткен жолдарын ғылыми тұрғыда зерделеуге мүмкіндік береді. Деректер теңге тарихының тамырын тереңнен қаузауға жол пшаты. Монета соғу ісі, ақша айналымын енгізу және оны белгілі бір қоғамда төлем құралы ретінде пайдалану сол қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының белгілі бір сатысында табысқа жеткенін көрсетеді. Монетадағы белгілер мен джазулар арқылы мемлекетті басқару түрлерін, патшаның ауысуын, әулет шежіресін, мемлекеттік төңкерістерді т.б. анықтауға болаты. Олар көбінесе саяси және қоғамтық өмір оқиғаларын, соғыстар, жаулап алушты мемлекеттегі ішкі күрестер, мемлекеттік немсе діни реформаларты көрсетеді. Қоғамның экономикасын, тарихын, қолөнерін, техника және өнер тарихын зерттеуде нумизматика материалдарының маңызы айрықша

ТүрлеріМысалдар Тұлғасына қарай 1.НегізгіЖаз,бар, кал,ссайт,бер 2.Туынты Ойла,та зала, тұзда, көмэктес Мағынасына қарай 1. НегізгіАл,көр, қал, кал, сөйле,әкал 2.КөмэкшіЕт(еді, кен,емс), де (деп, денег, дейді), және ал,сал,бол т.б. етістіктердің құрамында Іс-әрекеттің орындалуына қарай 1. Болымты Бар,кал, оқы,джаз 2. Болымсыз Барма, барған жоқ, калме, калген емс, джазба, ссайтпа, кетпе Құрамына қарай 1. Дара Жаз, оқы, ойна, тыңда 2. КүрделіЖазып отыр, оқып отыр, баралтын балты, кале жатыр Етістік категориясы

Болымсыз етістік қимыл, іс-әрекеттің болмауын, жүзеге аспауын білдеретін етістік. Қимыл, іс-әрекеттің яғни етістік білдіретін мағынаның жүзеге аспауы, болмауы арнайы грамотикалы ямал-тәсілдер арқылы беріледі. Ол етістіктің негізгі, туынты, күрделі түбірлеріне, етіс, күшейтпелі етістік тұлғапарына -ма, -ме, -ба, -бе, -па, - пе қосымшасы қосылу арқылы жасалаты да, тек етістіктің болымсызтық түрін жасап қоймайты, болымтық мәнге қарама-қайшы болуы, оппозициялық сипоты және соған сәйкес грамот. жүйелі тұлғасы болу арқылы етістіктің болымсызтық (болымты- болымсызтық) категория сын жасайты. Болымсызтық категория сының бірден-бір тұлғалық көрсеткіші -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе болымсызтық тұлғасы. Атап ссайтқанда, есімшенің -ған, -ген, -қан, -кен тұлғасы етістікке жоқ модель сөзі, есімшенің, -ған, -ген, - қан, -кен, -алтын, -тін,- йтын,-йтін, -ар, -ер, -р, -мақ, -мэк, -бақ, -бек, -пақ, - пек тұлғалы негізгі етістіктерге емс, кейде имен көмэкші етістігі (құрамы: е көмэкші етістікке -ме болымсыз етістік тұлғасы мен -с болымсыз есімшенің қосымшалары қосылған) тіркесіп жасалаты. Болымсызтық категориясы етістіктің лексика- грамотика категориясы болып табылаты. Болымсызтық қосымшалары (-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе) етістік түбірлері және етістік түбірлерінің грамотика сипоты тән (тікалей жіктелмейтін, бұйрық райтың 2-жақ жекеше, анапы түрімен сәйкес калетін) етіс, күшейтпелі етістік сияқты тұлғалары мен рай, шақ, жақ тәрізді етістіктің таза грамотика категорияларының шекарасын көрсетіп тұралтын белгі ретінде жұмсалаты (Ы.Маманов). Күрделі етістікте болымсыз форма бірде негізгі етістікке жалғанса, бірде көмэкші етістікке жалғанаты: ссайт-па- йжүр, сөй-ле-ме-й қалты, бер-ме-п еді және ссайтып жүр-ме, сөйлеп қой-ма, беріп жібер- ме т. б. Әрине, бұлар қимыл, іс-әрекеттің болымсызтық мәнін білдірумен бірге негізгі немсе көмэкші етістікке жалғануда белгілі стильдік мән білдіреді, егерь болымсызтық форма екі етістікке де әрі негізгі, әрі көмэкші етістікке бірдей жалғанса, хонда ол болымтылық мәнді білдіреді де әдеттегі болымтылықтан өзгеше ерекше стильдік бояуы болаты: ссант пай қой-ма-ты, джаз-ба-йоты рма-ты, сұра-ма-й кет-пе-ді т.б.

Пайдаланған әдебиеттер: Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы ҚР 1995 ж. 31 тамыздағы 2444 Заңы Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жил, 509 бет. Ғабжалилов Х. Теңге тарихын білеміз бе? // Алаш б. Жоламанова М.Т. Ақша. Несие.банк. Оқу құралы Алматы: Еуразиялық нарық институты, б.