Казахский Национальный Университет им. аль-Фараби Факультет Физико-технический Кафедра Теориялық және ядролық физика Қартаю теориялары

1. Қартаю туралы түсінік. 2. Қартаюдың этиологиясы. 3. Қартаюдың патогенезі. 4. Қартаю кезіндегі организмнің өзгерістері. 5. Қартаю кезіндегі жасушалардың өзгерістері. 6. Қартаю теориялары. 7. Қорытынды

Белгілі кәмелетке жеткеннен кейін организмдің функциялық мүмүкіншіліктерінің үдемелі төмендеуін қартаю дейді.

Дара тұлғалардың өмір ұзақтығы белгілі бір уақытпен шектеліп, бұл дүниемен қоштасуы болады. Оның алдында организмнің, қоршаған орта жағдайларына бейімделу қабілеті төмендеуінен, атқаратын қызметтерінің қайтымсыз қаты бұзылыстары байқалады.

Соған байланысты жалпы адамдардың 13%- ына, кейбір мемлекеттерде 20%-ына, дейінгі қарттардың үлесіне тиеді және олардың саны жилдан жилға көбейіп бара жатқаны байқалады.

Қартаюдың заңдылықтарын терең зерттеп, одна адамды алдын-ала сақтандыру жолдарын іздестіру бүгінгі күннің күрделі мәселесі болып келеді. Қартаю заңдылықтарын зерттейтін ілім геронтология және жастары ұлғайған адамдар мен кәрі адамдардың ауруларын зерттейтін ілім гериатрия қазір қаты дамып келе жатыр.

Қартаюға әкелетін себеп шарттар туралы түсінік әлі толық тұжырымдалған жоқ. Ол туралы ұсынылған көптеген жорамалдардың екі тобина назар аударуға болады: - Қартаю организмнің тіршілігінде жинақталған урны толмайтын бүліністердің нәтижесінде демиды. Мұндай бүліндіргіш ықпалдарға табиғи жағдайларда радийбелсенді заттардың ыдырауынан, ғарыштық сәулелердің т.б. радиацияның қайнар көздерінен панда болатын иондағыш сәулелер, организмдегі рН-тың және температураның өте аз мөлшерде кездейсоқ толқулары жатады. Сонымен бірге организмде заттардың еркін тотығуларынан панда болатын радикалдар мен асқын тотықтар өте күшті бүліндіргіш әсер етеді.

Қартаю кезінде организмде ДНҚ молекуласының немесе ДНҚ, РНҚ молекулаларының түзілуіне қажетті ферменттерінің бүлінуі жасушаларының тектік құралдарында мутация дамуына және тектік ақпараттардың өзгерістеріне әкелуі мүмкін. Шынында қартайған организмдерде хромосомалардың ауытқулары жиі байқалады. Осы келтірілгендердің нәтижесінде иммундық жүйенің қалыптыдан ауытқулары, аутоиммундық үрдістердің дамуы қартаюдың патогенезіне елеулі үлес қосатыны күмән келтірмейді.

- Қартаю дара тұлғалардың өмір ұзақтығын шектеуге бағытталған, жасушалардың тектік құралдарында алдын ала жазылған ақпараттарға байланысты. Кейбір адамдардың ты марте қартаятыны және олардың кәріліктен туралы мәліметтер жиі кездеседі.

Тұтас организм деңгейінде қартаю кезінде шаг ағарып, түсе бастарды, көздің көруі,құлақтың естуі нашарлайды, тіс түседі. Тері жұқарып, құрғайды. Сол себептен ол қатпарланып, бетти әжім панда болады. Сонымен бірге адамның қол жұмысын атқаруға қабілеті төмендейді.

Қартаю кезінде мидың сыртқы қыртысының кейбір қабаттарында жүйке жасушалары азайып, глия жасушалары көбейеді. Бұл кезде мидың басқа аумақтарында елеулі өзгерістер болмайды. Мидың біршама құрылымдары әртүрлі өзгерістерге ұшырайды. Соның ішінде гипоталамустың өзгерістері дербес жүйке жүйесі мен эндокриндік жүйенің өзгерістеріне әкеліп, адамның қартаюына бірталай ықпал етеді.

Қартаю кезінде қанайналым жүйесінде бірсыпыра өзгерістер демиды. Бұл кезде жүректің жиырылу күші, қанның минуттық көлемі азаяды, шеткері қан тамырларының таралыуынан айналымдағы қанға олардың жалпы кедергілік қасиеті көтеріледі. Тіндерде қан қылтамырларының саны азаяды, олардың қабырғаларындағы тіректік мембрананың қалыңдап кетуінен қаннан тіндерге, және керісінше тіндерден қанға газдардың диффузиясы бұзылады.Қарттарда артериялық қан қысымы көтеріледі. Адамның ужасы ұлғаюына байланысты жүрек пен қан тамырларының жүйкелік сұйықтық реттелулері өзгереді.

Жасушалар өсіп өніп көбеюі, тіршілік жоғалтқан жасушалардың урнын толтыруы үшін олардың тектік құралдарындағы ақпарат бойынша ДНҚ, РНҚ, нәруыздар түзіліп тұруы қажет. Ал, қартайған организмдерде олардың түзілуі, жасушалардың жаңаруы қаты азаяды.

Кәрілік және қарт кезіндегі аурулар: 1.Жүрек жетіспеушілігі 2.Артериялық гипартензия 3.Қантты диабет 4. Паркинсонизм 5. Остоепороз және остеоартрит 6. Альцгеймер ауруы 7.Жүректің ишемиялық ауруы

-бірінші топтағы теория : қартаю әр түрлі зақымданулар және олардың қайта қалпына келмеуінің салдарынан болады деп түсіндіреді. -екінші топтағы теория: қартаю адамның геніне байланысты деп түсіндіреді.

Ерте қартаю профилактикасының негіздері: -салауаты өмір салты -қажетті мөлшердегі витаминдер -геропротекторлар қабылдау -запалы диета -белсенді қозғалу -оң эмоция, оптимизм

1. Теломераздық 2. Бос радикалдық 2. Бос радикалдық 3. Нейро-эндокриндік 3. Нейро-эндокриндік 4. Энергетикалық 4. Энергетикалық 5. Молекулярлы-генетикалық 5. Молекулярлы-генетикалық 6. Адаптация-регулярлық 6. Адаптация-регулярлық

Қуатық қартаю теориясы: Әрбір ағзаның қуат қоры болады. Ағзаның қуат қорын жұмсауы дененің сыртқы мөлшеріне тәуелді болады. Яғни ағза дене сыртына жилуды қаншалықты көп шығарса,соншалықты энергия алдмасуы белсенді түрде болып,оның қоры тез таусылады және ондай ағзалар көп өмір сүрмейді.Мысалы:егеуқұйрық 2-3 жил,ит 20 жил,піл 80 жил өмір сүреді.

Адамның арте қартаю белгісі.(балалық шақтан бастап жедел қартаю белгісі.) Олардың терісінде қыртыстар панда болып,шагтары ағарады,көздері нашар көреді,тамырлардың атеросклерозы т.б. Дамиды,яғни 20 жасқа жетпей-ақ нағыз кәрі адамға тән қартаю құбылыстары демиды.тап осындай құбылыс 2001 жилы Атырау облысының тұрғыны 9-10 жастағы Нұржан аты баллада байқалған.

Қорытынды Бұл дүниеге келген тіршілік иелерінің барлығы міндетті түрде өмірдің барлық сатыларынан өтіп, соңында қартаяды және көз жұмады. Организмнің қартаюы болмай қоймайтын жағдай. Бірақ оның даму қарқынын азайтып, адамның мәнді өмір сүру уақытын ұзарту бүгінгі медицинаның алдында тұрған күрделі мәселе болып есептеледі.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Әділман Нұрмұхамбетұлы, «Патофизиология», 2007 ж. 2. Патофизиология для внеаудиторной самостоятельной работы студентов, Под редакции Т.П.Ударцевой 3.