Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық Университеті Тексерген: Қоқымбаева Т. Орындаған: Алтуева Ұ.
Көптеген ерлі-зайыптылар үйленген соң көп ұзамай-ақ араларында сезім қалмағанын, бір-біріне ерім, әйелім деп емс, сол үйдің бір адамы сияқты қарайтынын айтып жатады. Ондай салқындық қайдан пайда болады? Арадағы жилулықты сақтау екеуіне де байланысты. Десек те отбасындағы ыңғайлы атмосфера, түсіністік пен гармония, яғни жайлылық тікалей әйел затына қатысты
Қыз-келіншектерге бірнаше кеңесін ұсынды: 1. Көп әйелдердің қателігі «ол мені бұрынғыдай жақсы көрмейді» деп ойлап, «уайымға» салынады. Шын мәнінде олей емс. Тек жағдай өзгерді. Сіздер бұрынғы қыз бен жігіт емссіздер, сезімдеріңіз бен ақылдарыңыз ұштасқан ерлі-зайыптысыздар, ата-ананыздар. 2. Кейбір қыздар тұрмысқа шыққан соң «балды ғой қайда катер дейсің» деп бұрынғыдай өзіне қарауды, сәнденіп, ері үшін әдеміленуді қояды. Орамалы қисайтған, көйлегі мыж-мыж, шары ұйпа-тұйпа әйелдің есік ашқанын жұмыстан шарап келген қандай ер қалар дейсіз? 3. Сен маған былой қарадың, сен маған анау көйлекті альпы берией қойдың, осы уақытқа дейін қайда жүрсің денег сияқты болмашы нәрсеге ренжіскенді де қойған дұрыс. 4. Еріңізге қарсы сөз айтып абырой таппайсыз. Қандай жағдай болмасын үндемеңіз. Тіпті ол кінәлі бокса да. Қит есть жауап қатуға дайын тұратын әйелден ер адамның көңілі қальпы, сезімдеріңізге сызат түсуі мүмкін. 5. Жалпы айтқанда, ер адам өзінің жанында үйді тап-тұйнақтай етіп ұстап, тамағын уақытылы әрі дәмді етіп дайындап, қонақ келсе шайын қойып жүгіре жөнелетін ақкөңіл, биязы, өзіне де, ері мен бала- шағасының жағдайын жасауға да уақыт таба білетін, жұбайының қас- қабағына қарап сөйлейтін, қарапайым әйелді көргісі каледі.
Берекелі отбасында келіспеушілік мүлде шықпайды деп айтсақ, онымыз өтірік полар еді. Адамдардың бірлесіп тіршілік қылып жатқан жерінде ұрыс-керістің орын альпы тұруы, бәлкім, заңдылық шығар. Алайда, іргетасы әуелден түзу қаланған отбасының мұндай жағдайларды қалпына келтіріп, реттеп отыратын белгілі бір құралдары болады
Отбасы мүшелері бір-біріне түймедейді түйедей қылып көрсететін істерден аулақ болуы керек. Үнемі екінші біреудің шаман жақтарын көріп, жақсы жақтарын елемейтін адам көп қателеседі. Негізі келіспеушіліктен қорқудың қажеті шамбалы. Ең шаман дүние – бұрыс қарым-қатынас. Болмашы нәрсе үшін кейде түсініспеушіліктер туындап жатады. Бұл жердь бәрінен бұрын түсініспеушіліктің тууына басты себеп не, соны анықтап алған жөн. Туындаған нәрсеге өткен-кеткенді араластырмай, сол қалпында қарастырған дұрыс. Осылайша ерлі-зайыптылардың арасындағы келіспеушілік, түсініспестік оңай шешімін тамады. Ескі жайттарды қайта қозғап, шаңын қағып, оны ортақ әңгіменің өзегі эту жағдайды одна сайтын ушықтырмаса, жақсылық әкелмейтіні белгілі. Ерлі-зайыптылар қай кез болмасын, бір-бірін жақсылыққа шақырып, насихат айтып отыруға дағдыланса, бұл көп адамға берілмеген жақсы қасиеттерден деп білген жөн. Орын алған келіспеушіліктің негізгі себептерін білмей жатып, тұжырым жасаған дұрыс емс. Екі жақты тартысқа түрткі болған жайтты анықтаған соң, оның шешімін бірге қарастырып, бір-бірін тыңдай білген отбасы қандай да бір түсініспеушіліктерді қиындатпай, дер кезінде шешімін тауып отрады.
Ол қандай мәселе болмасын, жеңіп шығу мақсат емс. Мақсат – орын алған түсініспеушіліктің одна ары асқынуына жол бермеу. Жұбайын сөбзен жеңіп, жилатып қойған еркек өзінің жан дүниесіне бір қарап, назар сальпы қойғаны дұрыс шығар… Қандай жағдай бокса да, адамдар бір-бірін кінәлап, айыптағанша, сол мәселені ғана талқыға салулары керек. Осылайша артық сөз бен істен аулақ болады. Орын алған жайтты іліп альпы, бірін-бірі мұқатып, мазақтап отырса, хонда жағдай түзелмек емс. Қарым-қатынастың нашарлап, үзілуін қаламасаңыз, жалпы тартысудан аулақ болған дұрыс-ақ. Десе де тартысу адамның жаратылысынан нәсіп болған. Соған қарамастан, каналы адам баласы әр ісін ақыл таразысына сальпы отырғаны ләзім. Дұрысы, қандай мәселе үстіндегі тартысу болмасын, екі жақ та ұтылмай, әрі бұдан сабақ альпы жатса қандай жақсы. Тартысты реттеу ерлі- зайыптылардың бір-біріне денегниеті мен сенім артур арқылы жүзеге осады. Осы екі шартқа берік болмақ керек. Ғалым кісілер айтпақшы, тікені жоқ раушан гүлін ізденег адам оны таба алмайды. Раушанды ұнатса, оның тікеніне де шыдас беруі керек. Отбасындағы ер мен әйелдің ең үлкен қателігі – тұлғалық қадір-қасиетті аяқ асты эту, намысты таптау. Өзі мініп отырған бұтақты балталағанмен бірдей бұл. Себебі ең мықты қарым-қатынас тұлғалық қасиеттері мықтап орныққан отбасында орнайды.
Ерлі-зайыптылардың ажырасу деңгейі бойынша әлемдегі алғашқы ондыққа кіріп, яғни, «шаңырағы шайқалғыш» он елдің бірі болып отырмыз. Басқа-басқа, дәл осы көрсеткіштен алғашқы ондықтың қажеті жоқ еді. Әйтсе де «үйлену оңай, үй болу қиынды» жастарымыз ажырасумен байланыстырып алған секілді. Сондықтан, статистика мы з да көңіл көншітпей отыр. Мәселен, елімізде 2013 жилы неке қиылса, 2014 жилы – , ал, 2015 жилы жұп шаңырақ көтерген. Яғни, отау көтеру көрсеткіші жил сайтын кемісе, керісінше, ажырасу деңгейі жил санап көбейіп бара жатыр. Себебі, олардың саны 2014 жилы – ті, 2015 жилы – ті құраған. «Отбасы – шағын мемлекет» десек, мемлекеттің беріктігі үшін шағын мемлекеттердің, яғни, отбасылардың мықтылығының маңызы зорьь. Ұлыбританияның The Economist басылымы жариялаған «Әлем статистикасы» дерегі бойынша еліміз әлем бойынша ажырасудан 10-орында тұр. Мұндағы дереке сенсек, мың адамға шаққанда Қазақстандағы ажырасу көрсеткіші – 2,7-ге тең. Зерттеу нәтижесіне сайт, бірінші орында 5,3 көрсеткішімен АҚШ иелігіндегі Гуам аралы тұр. Ал, көршіміз Ресей 4,7 көрсеткішімен екінші, 4,1 көрсеткішімен Беларусь мемлекеті үшінші орында. Қазақстанның көршісі Қырғызстан бұл тізімде 48-орыннан көрінген. Бұл елде мың адамға шаққандағы ажырасу – 1,7 бокса, Қытайдыкі – 1,8 кен. Халқының саны жөнінен бізді он арап алтын елдің де алтына түсіп алғанымызға қарап ажырасудан қаншалықты алға шығып кеткенімізді пайымдауға болатын секілді. Некалері қиылғанымен, босағасы бекімей шаңырағы шайқальпы, ажырасып жатқандар көбейіп барады. «Отбасының сақталуы үшін мемлекет тарапынан қолдау керек» дейді кей мамандар. Расында да, еліміздегі отбасы институтының құлдырағаны соншалық – бүгінде ерлі-зайыптылар арасында жаға ұстатарлық оқиғалар көбейген. Ері әйелін өртей салу, өлтіруге тапсырыс беру, бірін-бірі пышақтап тастау түк болмай барады. Статистикалық мәліметтер бір жил ішінде отау құрғандардың үштен бірі ажырасып кетеді деп отыр. Соңғы бес жилда Қазақстанда 700 мыңға жуық отау тігілсе, оның 300 мыңдайы ажырасып үлгерген.
«Ажырасудың бір себебі – тұрмыстық жетіспеушілікте» дейді. Баспананы болмай, тапқаны жалдамалы пәтер мен ішіп-жеуден артылмайтын жас отбасыларда ұрыс-керіс жиі болады. Оның ақыры ажырасуға апаруы ықтимал. Ал, жұмысшы таптың жалақысымен баспана алу – орындалмас арман. Тағы бір себеп – жастардың жар таңдауға жеңіл қарауы. Соның салдарынан шаңырақ көтергеніне көп болмай жатып мінездері жараспай, араларында наше түрлі қайшылықтар туындайды. Тіпті, бір-бірімен әлеуметтік тұрғыдан да тең емс кенін кеш біледі. Нәтижесінде ажыросады. Соңғы кездері қоғамымызда жиі орын ала бастаған азаматтық неке де ажырасуға себеп болып тұр. Менталитетімізге жат, батыстық «азаматтық неке» денег індеттің қазақ қоғамында да дендеп кале жатқаны рас. Ешқандай жауапкершілік жоқ. Мұндай тіршілік кешкен жастар заңды некеге тұрғаннан соң да, сол жауапсыздықты жалғастыруы мүмкін. Нәтижесінде тағы да ажырасу орын аллоды. Бұрында да ажырасу болатын, алайда, үлкендердің араласуының нәтижесінде жастар алған бетінен қайтатын. Ал, қазір ата-аналар әрқайсысы өз баласының сөзін сөйлеп, өзара есеп айырысып кетеді. Егер отбасы құрған балалары ұрсысып қалса, екі жақтың ата-ананы да өз баласын ақтауға барин саллоды. Жастарды жарастыру екінші орында қальпы қояды. Нәтижесінде әрқайсысы өз баласын өз үйіне альпы кетеді. Тізе бердск, қазақ қоғамында ажырасудың себебі көп. Ал, оның алдын алу мақсатында істелініп жатқан шара жоқтың қасы…
Қандай жағдай бокса да, ерлі-зайыптылардың бір-біріне денег ішкі сезімдері сол күйінде өзгеріссіз қалғаны бек дұрыс. Ері ашуланған сәтте әйел кісі сабир сақтай білсе, емсе әйел ашуланған сәтте ер адам өз-өзін ұстай білсе, мұндай келіспеушіліктің соңы татулықпен аяқталары сөзсіз. Шектен шыққан қатаңдық, алға қойған мақсаттарды құрдымға жіберетінін ұмытпауымыз қажет. Бір-бірін мұқият тыңдай білу де отбасындағы беркені сақтауға көп септігін тигізеді. Мұқият тыңдау арқылы екінші жақтың ойын, пікірін, шешімі қиын жағдайды қалай түсініп тұр, соның бәрін ұғып-біліп, ақылды шешімге калуге зорьь септігін тигізеді.
НЕКЕ-ОТБАСЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ-ОТБАСЫ) ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ 6-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру Егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, азаматтар неке-отбасы (ерлі- зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын өздеріне тиесілі құқықтарды, оның ішінде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша пайдаланады. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарының жүзеге асырылуы мен міндеттердің орындалуы отбасының басқа мүшелері мен өзге де құқық субъектілерінің құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін бұзбауға тиіс. 7-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)құқықтарын қорғау Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғауды азаматтық сот ісін жүргізу қағидалары бойынша сот жүзеге эстрады. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғауды мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде және осы Кодексте көзделген тәртіппен жүзеге эстрады. Бұзылған құқықты қорғау үшiн билiк немсе басқару органы на жүгіну құқық қорғау туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге кедергi жасамайды. 8-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында талап арыздың ескіруін қолдану 1. Бұзылған құқықты қорғау мерзімі, осы Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, талап арыздың ескіруі неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын талаптарға қолданылмайды. 2. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын дауларды қараған кезде, талап арыздың ескіруін белгілейтін нормаларды қолдану кезінде сот Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларын басшылыққа аллоды.