1) Мархилахо ва хадафхои раванди ба низами мутамарказ идоракунии давлат. 2) Сохт ва сиёсати идоракунии давлат ба воситаи девонхо. 3) Нигох до штаны мулкхои дигор дар тобеият по низами мутамарказ

Яке аз корњои писандидаи Исмоил ибн Ахмади Сомони бунёди давлати мутамарказ ва тавассути низами идории ќавї нигоњ до штаны ин давлат дар ањди ворисонаш буд. Табиист, ки Сомониён низами идории худ роза цифр шурўъ накарданд ва аз таљрибаи давлатдории пешиниён бањра бурданд. Аммо бештари хонадонњои минбаъдаи њукуматгар, ки ин уснули давлатдориро ќабул кардан, ммммммммонро по нами Сомониён бастаанд. Сарвари давлатро Сомониён амир менамиданд.

Барои идораи мулк Сомониён низами сиёсиро ба даргоњ ва девон таќсим карда буданд. Сарвари даргоњро њољиби бузург менамиданд, ки тора седан ба ин марта ба ўро мепоист, ки дањњо сол хит мат намояд. Даргоњ карман дони дигор њам дошт, ки аз љумлаи он амиры њарас (нигањпон), надым, валик ва ѓайра буданд. Барои низами мулк девонњо, ки таќрибан наќши возвратњои имрўзиро иљро мекарданд, наќши муњим доштанд. Миќдори девонњо дар ањди Сомониён ба 10 адат мерасид.

Муњимтарини онњо де вони возврат буд, ки сарварии ммммммммонро вазир бар уњда дошт. Ўро «хољаи бузург» менамиданд. Вазири машњури салљуќиён Низомулмулк, ки уснули идории Сомониёнро стоишь меканад, таисия менамояд, ки мансаби вазирї меросї гарда. Дар ањди Сомониён ин чизро мужоњида кардан мамкин аст ва намояндагони се донадони мўътабар (Балъамї, Љайњонї, Утбї) вазифаи возвратро бар дуж доштанд. Яке аз хавфноктарин вазифањо дар система и идории асримиёнагї њамин шуѓли возврат ба њисоб мерафт. Бештари вазирон аз љониби амирон ба ќатл расонида мешуданд ё ба зиндан андохта мешуданд, зеро вазирон одатан ашхоси донишманду корозмуда ва соњибкифозт буданд ва аз лињози донишу таљриба аз амирон пешї мегирифтанд. Подшоњон тоби чунин раќобатеро надоштанд ва по бањонањои гуногун вазирммммммммонро нобуд месохтанд

Девони дигор истифо ном дошт, ки масъули ммммммммонро муставфї менамиданд. Ин девон масъалањои молиявї, аз љумла љамъоварии молиётро расидагї мекард. Девоне, ки масъули навиштани мукотипот ва барќарории муносибатњои дипломатї буд, по нами де вони расоил ё инфо маъруф буд. Сарвари ин девммммммммонро хољаи амид менамиданд. Барои таљњизи артиш ва додина маоши карман дон де вони лашкар маъмур буд, ки сарвари ммммммммонро соњиб-уж-шурот менамиданд. Барои иртипоти гўшаву канори империя и азии хадамоти почта ямал мекард, ки ммммммммонро де вони барит маъмур буд.

Барои назорат аз полои карман дони давлатї ва таъмини амнияти давлат де вони ишроф (маънояш назораткунанда) ямал мекард, ки карман дони ммммммммонро мужриф менамиданд. Девони зиё, ки карман дони ммммммммонро валик мегуфтанд, вазифадор буд, ки масъалањои нарбут ба заминњои донадони њукуматгарро нигањпонї канад. Барои назорат бурдан аз полои рафтору ахлоќи мардум ва риони зоњири шариъат де вони њасба ямал мекард, ки карман дони ммммммммонро мўњтасиб мегуфтанд. Девони ваќф ба нигањпонї, њисобу китоби замину дигор биноњову инфооти хайрия расидагї мекард. Девони ќозї пошад наќши суду додгоњи имрўзаро иљро мекард. Дар музофотњои кишвар низ ин девонњо шўъбаву коргузорони худро доштанд.

Бисёре аз карман дони музофотњоро низ амир худ мустаќиман таъин мекард ва арина и аз кор рафтан низ браун вони амир навишта мешуд. Рўњониён дар назди амирону девонњо љойгоњи муносиб доштанд. Рўњонии бузургро дар ибтидо «устод», сипас «шайхулислом» ва баъзан «донишманд» мегуфтанд. Руњониён дар тамоми давраи давлатдории Сомониён љойгоњи муњим доштанд.

Сомониён баров дар тобеъияти худ нигоњ до штаны мулкњои гуногун сулолањои мањаллиро дар сари кор нигоњ иедоштанд. Аз љумла намояндагони сулолаи Абудовудиён дар Балх, Баниљуриён дар Хатлон, Саффориён дар Сиистон, Фариѓуниён дар Гузгонон, Оли Мўњтољ дар Чаѓониён, Маъмуниён дар Хоразм зори њокимияти Сомониён ба њукмронии худ идома додан.

Хусусан њокимони Хоразм, Чаѓониён ва Исфиљоб ќудрати зиёд доштанд. Баъзе аз ин вилоятњо ба Бухоро хирољ неву танњо њадя мефиристоданд ва по хонда ни хутба ба нами амиры сомонї кифоз мекарданд.

1. Неъматов Н.Н. Давлати Сомониён. Дужанбе, Сомониён ва эҳёи тамаддуни форсии то ҷ иќ. Ма ҷ мўаи мақолаҳо. Дужанбе, Мухторов А. М. Сомониён: Замон ва макон. Дужанбе, Ѓафуров Б.Ѓ. Тољикон. Таърихи ќадимтарин, ќадим ва асрњои миёна Дужанбе, 2008.