Тақырып жоспары: 1. Орта жүзде 1822 жилдан кейін орын алған оқиғалар 2.Кіші жүздегі хан билігінің жойылуы. Дистанциялардың құрылуы жилдардағы жарғыларды енгізудің салдары.

Орта жүзде 1822 жилдан кейін орын алған оқиғалар * «Жарғы» қазақ даласына бірте-бірте енгізіле баста ты. * Басқарудың жаңа тәртібі ең әуелі шекера шебі маңындағы,«өздеріне қамқорлық жасауды өтінген, боднадыққа ппадал болуға ант еткен» руларға енгізілді. * Жаңадан округ тар ашудың алдын ала белгіленген нақты жоспары болған жоқ еді. * Шекаралық әкімшіліктен шонеуніктер бастаған қарулы шағын жасақтар қазақ ауылдарына бірінен соң бірі жиі шиғып тұрды. * Олар басқарудың жаңа жүйесін қабылдаудың көшпелі халыққа пайдалы да тиімді болатынын егжей-тегжейлі түсіндіруге күш салып бақты жилғы «Жарғы» аздаған өзгерістер енгізілген түрінде 60-жилдардың ортасына дейін қолданылып келді.

Сұлтан правитель дер Ру шонжарлары ауыл ауыл Рулық қақтығыстарға соққы берді. Өлкені шаруашилық жағынан игеруге қолайлы шарт жасалды Отарлық саясаттың кеңейе түсуіне жол ашилды Бөкей орда сын да хандық билік 1845 жилға дейін сақталды Отарлық басқару нығайтылды Табиғат байлықтарын кеңінен игеруге мүмкіндік труды Басқарушисы Б ө ліктері(баты с,орта,ши ғ ыс) Дистанция (54) 1824 жил «Орынбор қырғыздарының жарғысы» 1822 жил «Сібір қырғыздарының жарғысы» Ереже атауы Орынбор генерал-губернаторы П.К. Эссен Сібір генерал-губернаторы М.М.Сперанский Кіші жүзде хандық билікті жою Рулық феодалдық тәртіпті әлсірету Орта жүзде хандық билікті жою Солтүстік-шиғыс өңірдегі әкімшілік,сот басқаруды өзгерту Үш сатылы басқару Мақсаты Ауыл старшины Ауыл Болыс А ғ а с ұ лтан ( Ү ш жил ғ асайланды) Округ Ауыл старшины ( ү ш жил ғ а сайланды) А ғ а с ұ лтан ( Ү ш жил ғ асайланды ) болыс ү й Нәтижесі Ө згеріс- тері

Сөйтіп, көшпелі халықтың келісіміне қарай жаңа округ тар құрыла баста ты * 1824 жилы Қарқаралы және Көкшетау округ тары, 1824 * 1831 жилы Аягөз, 1831Аягөз * 1832 жилы Ақмола, 1832Ақмола * 1833 жилы Баянауыл және Үшбұлақ, 1833БаянауылҮшбұлақ * 1834 жилы Аманқарағай (кейінірек Құсмұрын аманды) 1834АманқарағайҚұсмұрын * 1838 жилы патша үкіметі Сібір қырғыздарын (қазақтарын) шекералық басқару басқармасы құрды * 1844 жилы Көкпекті округ тары құрылды. 1844Көкпекті * 1854 жилы Ертістің оң жағалауындағы қазақтар үшін Семей ішкі округы ашилды. 1854ЕртістіңСемей * 1856 жилы Жетісу жерінде Алатау ерекше округы ашилды. Бұл екі округ ты орыс офицерлерінің ара сынан тағайындалған бастықтар басқарды.1856Жетісу Алатау Бұдан кейін енді солтүстік-шиғыс аймақтардағы қазақтарды басқару жөніндегі орган құру көзделінді

Кіші жүздегі хан билігінің орнына патша жарлығына сәйкес жаңа билік оранды

Реформа бойынша Кіші жүз аумағы Жайықтың сырт жағындағы үш округқа бөлінді * 1828 жилы ондағы әкімшілік бірліктерінің татары өзгертіліп, Батыс, Орта және Шығыс округ тары деп аталды. * Кіші жүздегі өкімет билігі Орынбор губернаторы на тікелей бағынатын басқаруши-сұлтандардың қолына көшті. Ондай жасақтардың әрқайсысында 100- ден 200-ге дейін адам балды

Басқаруши сұлтандарға казактардың жасақтары да бағындырылды * Басқаруши-сұлтандар казак станицаларында және шекера шебіндегі бекіністерде тұратын болып белгіленді. * Мұның өзі олардың патша үкіметіне тәуелді болуын күшейте түсті. * Басқаруши-сұлтандардың атқаратын негізгі қызметі өздеріне қарайтын халықты «тәртіп сақтайтын және патша үкіметіне әрқашан ппадал әрі айтқанын екі етпейтін бағыныста» болатындай етіп ұстау еді. * Сайлау жүйесі жойылды. Барлық лауазымды тұлғаларды Орынбор губернаторының өзі тағайындайтын балды.

«Орынбор қырғыздары (қазақтары) туралы ереже» (1824 ) * «Орынбор қырғыздары туралы жарғының» кемшілік тұстары көп болғандықтан, 1824 жилы «Орынбор қырғыздары туралы ереже» шиқты. * Кіші жүзге жалпы басшилық жасауды Орынбор шекера комиссиясы жүргізді. * Орынбор шекера комиссиясы құрамына төрағаның өзі, орынбасары, төрт кеңесшісі және қазақтардан сайланатын төрт заседатель, ерекше тапсырмалар жөніндегі шонеунік адам және мал дәрігері кірді. * Басқаруши сұлтандардың жанында шишек ауруына қарсы его жұмыстарын жүргізетін бір-бірден қазақ фельдшері балды. Ендігі жердь Орынбор әкімшілігіне қарайтын қазақтар тұратын жерлер Ресей империясы аумағының бір бөлігі деп жарияланды.

Жаңа ереже бойынша белер соты на барынша шектеу қойылдыбелер соты на * Билер соты ұсак-түйек мәселелерді ғана қарайтын балды. * Үкіметке курсы әрекеттер жасау, кісі өлтіру, қарақшилық жасап ел тонау, барымта алу сияқты қылмысты істерді әскери coт қарады.coт * Ал ұрлық жасау, алаяқтық, бұзақылық, 50 сомнан жоғары мүліктік талап сияқты істер Ресей империясы шекера комиссиясының жанындағы жалпы заңдар негізінде қаралды. * Оның негізгі міндеті шекера шебіне жақын тұратын қазақтарды отырықши орыс халқының озбырлығынан қорғау еді. * Қамқорши далалық қазақтар шекера шебінен Ресейдің ішкі жағына өтіп кеткен жағдайда ғана олардың құқықтарын қорғай алтын. Орынбор әкімшілігіне қарайтын қазақтардың жағдайы олардың Орта жүздегі қандастарына қарағанда әлдеқайда ауры еді.

жилдардағы жарғыларды енгізудің салдары: * Жарғылар алысты көздейтін арамниетті пиғылмен жасалған еді. * Жарғы жаңалықтары көші-қон шеңберін тарылтты, Жарғы * Еркін көшу бостандығы мүмкін болмай қалды. * Бұрыннан қалыптасқан рулық ұжымдар бір-бірімен мидай араласып кетті. * Бір кездегі дамыған көшпелі мал шаруашилығы тұйыққа тіреліп, күрт құлдырай баста ты. * Патша үкіметі мемлекеттік салықтың қатаң белгіленген мөлшерін бекітті * Шенеуніктік аппарат пен әскери күштерді ұстауға қажетті қаржы көзіне айналды. * Патша үкіметінің бұл реформалары қазақ рубасылары мен сұлтандарынан іріктелген, айтқанды екі етпей орындайтын «тәртіпті аппарат» құруды одна әрі күшейте түсті. Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары өздерінің дәстүрлі мемлекеттілігінен айырылып қалды.

жилдардағы жарғыларды енгізудің салдары: * Сұлтандар бірте -бірте орыс шонеуніктерімен теңестірілді. * Ендігі жердь олар сыйақы мен шон алу үшін қызмет етуге көшті. * Лауазымды қызметке тағайындау мен алып тастау Ресейдің аймақтық басшилығының көзқарасы мен көңіл күйіне тікелей байланысты балды. * Болыс сайлауы парақорлық,орыс шонеуніктерінің ықыласын сатып алу сияқты жеркенішті құбылыстардың отек алуына жол ашты. Ескерусіз қалған сұлтандар патша реформа сына қарсы шиқты

жилдардағы жарғыларды енгізудің салдары * Әрбір ру өз руының адамына дауыс берегу туристы. * Сайлау кезінде бір ру мен екінші ру ара сын барынша өшіктірді. * Аға сұлтандарды сайлауға қара сүйек өкілдерінің қатысуына рұқсат етілген кезде сұлтандар мен ру басыларының бір-біріне қарама- қарсылығы күшейе түсті. * Округтік приказдардың әскери-отаршилдық іс әрекеті қарулы қақтығыстарды өршітті. Қазақстан бірте- бірте Ресей империясының отары на айналдыҚазақстан Ресей

ХІХ ғасырдың 20-жилдарындағы реформалар: * Реформалардың отаршилдық сипоты мен мәні күшті балды. * Олар қазақ даласында суда-саттықты,денсаулық сақтау ісін және халыққа білім беруді едәуір дамытуға оң ықпалын тигізді. * Қазақтар әскери міндеткерліктен заңды түрде босатылды. Бұл Қазақстанға орыс шаруаларын жаппай қоныстандыру бары сын жарты ғасырға жуық тежеді.

Неміс зерттеушілерінің бірі Ф.фон Шварц былой деп жажды: «Округ басшилары неғұрлым тиімді де пайдалы болыс лауазымын параны кім көп берсе, соған сатудан тіпті де тартынбайды»Ф.фон Шварц