CӨЖ Тақырыбы: Анатомиялық терминдердің этимологиясы Орындаған: Майлықанова Ж.С 129-ЖМФ Тексерген: Нургазина Мерике Сартаевна 2018-жил Семей мемлекеттік медицина университеті. Филология пәндер кафедрасы
ЖОСПАР: Кіріспе Анатомиялық терминдер түсінігіне шолу Қазақ анатомиялық терминдерін кұру кезінде негізге алынған қағидалар Номенклатура дамуы Қорытынды
К ІРІСПЕ : Медицина ғылымынаң негізгі бір салаты - адам анатомиясы -медицинанаң іргесін қалайтына белгілі. Болашақ дәрігеpлердің адам денесінің құрылымы туралы білім алуы «медицина әліп - песін» анатомиялық терминдерді игру ден басталлоды. Жоғарғы оқу орындарына түскен студенттерге ең алғашқы күндерден бастап-ақ анатомиялық латынььь терминологиясынаң сөздігі қажет болады. Мұндай сөздіктің, орта мектепті бітірген жастар үшін латынььь терминдерін орыс және қазақ тілдерінде оқып түсінуінде маңызы өте зорьь.
А НАТОМИЯЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ТҮСІНІГІНЕ ШОЛУ Этимология (грек. etymos – ақиқат, шындық, logos – білім) – сөз төркінін зерттеп,айқындаушы тарихи лексикологиянаң және жалпы тіл білімінің бір салаты болып табылады. Этимологиянаң зерттеу насанана, негізінен тілдегі жеке сөздер, сөз тіркестері, грамот. тұлғалар жатады. Термин (лат.terminus шекера, шегі, термин) арнайы ғылыми мағынана анақтайтын сөз немэссе сөз тіркесі. Терминге тән қасиет бір мағыналық. Терминнің қазақша бала массы атауыш. Ғылыми терминдердің көзі - латыньььжәне көне грек тілдері. Бүл тілдер 2000 жилдан астам мерзім ішінде сөйлеу тілі ретінде өздерінің маңызын жоғалтқан. Латын жөне көне грек тілдерінің әрбір сөздері бір мағыналық ойды айқындап,халықаралық ғылыми терминге немэссе номенклатура атауларына айналлоды. Терминология ғылыми түсініктер туралы ілім. Ол белгілі бір ғылым ауқымы түсініктер жүйесіндегі ғылыми терминдердің мәнін анақтау үшін қолданалыпжүрген атауыштардың (сөздер немэссе сөз тіркестерінің) жиынтығы.
Бір кездегі еліміздегі ұлттық саясаттың саяз, қиын жилдарында алғашқы анатомия терминдерді қазақша-орысша- латыньььша сөздіктерді жарыққа шығарған (1963, 1966) қазақ халқынаң көрнекті азаматтары Қарынбаев Сибағадолла Рысқалиұлы мен Сүбханбердин Сәлкен Хасенұлы еді. Олар өздерінің мемлекеттік деңгейде үлкен қызмет атқаруларына қарамастан (Қазақстаннаң денсаулық сақтау министрі, республикалық дәрі-дәрмек басқармасынаң төрағасы), "ұлтшыл" денег жала жабылудан қорықпай көмектесіп, кейіннен білім, ғылым салаларында және әкімшілік қызметтерінде жетіліп қалыптасуына әсерін тигізген.
Анатомия терминдерінің ең алғашқы латынььь тіліндегі тізімі 1887 жилы Германияда шетелдің көрнекті ғалымдарынаң қатысуымен қүрастырылды. Бұл тізім Германия анатомиялық қоғамынаң 1895 жилы Базельде өткен конгресінде бекітілді. Тізім Базель анатомия - лық номенклатурасы (В. N. А. Basler Nomina Anatomica) денег атпен жарияланды. Алайда, бұл номенклатура анатом дар арасында баяу таралды, ал Англия мен Францияда тіптен қолданалмады одессе де болады. Көптеген анатом дарға, В.М.А.-на түзетіп, толықтыру қажет екені аян балды. Сондықтан, Германия анатомиялық қоғамынаң 1935 жилы Иенде өткен съезі, анатомиялық терминдердің жаңа тізімін қабылдады. Бүл тізім, ғылыми әдебиетке Иен анатомиялық номенклатурасы (І.N.А. Ienar Nomina Anatomica) денег атпен енді жилғы Париждегі конгрессе халықаралық анатомия номенклатурасы комитетінің (І.А.К.С.) үсынуымен, Париж анатомиялық номенклатурасы (Р.Ы.А) деп аталған анатомия терминдерінің жаңа тізімі бекітілді. Егер бұрынғы ІШ.А. тізімінде 5600 анатомиялық терминдер бокса, Париж номенклатурасы 200-ден аса жаңа терминдер енгізді де, Базель номенклатура сына кірген 4286 терминдерді қалдырды. Н ОМЕНКЛАТУРА ДАМУЫ
Д ЕНЕ ОСЬІНІҢ ЖӘНЕ ДЕНЕ БІТІМІНІҢ АТАУЛАРЫ ТЕРМИНДЕРМЕН СИПАТТАЛУЫ. Абаксиалді(антонимі: адаксиалді) осьтен алшақ орналасқан. Адаксиалді (антонимі: абаксиалді) оське жақын орналасқан. Апикалді(антонимі: базалді) жоғарғы ұшында орналасқан. Базалді (антонимі: апикалді) негізінде орналасқан. Дисталді (антонимі: проксималді) алшақ орналасқан. Латералді (антонимі: медиалді) жана. Медиалді (антонимі: латералді) ортасы. Проксималді (антонимі: дисталді) жақын орналасқан.
Қ ОРЫТЫНДЫ : Медицина салатыньььда терминдер өте үлкен, зорьь орынды аллоды.Әр болашақ медицина қызметкері алға басуын осы медициналық терминдерден бастарды. Терминдерді білу медицина қызметке - рін науқаспен қарым – қатынас жасауда біліктігін көрсетеді. И.Р.Лазовскис (1989): "Медициналық терминдердің құрамы мен сана ғылым мен техниканаң дамуына тікелей бағынашты. Әрбір жаңалық жаңа терминдерді қажет етеді.Медициналық терминдер сана бес жүз жил ішіңде ( ) екі эссе өссе, ал соңғы жүз жилдықта (1980 жилға дейін) онаң сана тағы да екі эссе өсті және үстіміздегі жүз жилдықтың соңына дейін термиңдер әлі де екі эссе өсе түсетінін мөлшерлеп айтуға болады", деп жажды.
Қ ОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР : Ғылыми әдебиеттер Интернет google.com Wikipedia.ru
Н АЗАРЛАРЫҢЫЗҒА Р АХМЕТ !