Для добавления текста щелкните мышью Педагогикалы қ психологияны ң негізгі ә дістері

Педагогикалық психологияның зерттеу пәні -- 3.оқу қызметінің субъекті ретінде қарастырылатын адамның (баланың ) интелектуалдылық және тұлғалық даму деңгейінде өзгеруді меңгеруін туғызуы. 2.фактілері және білім берудің процесінің әртүрлі жағдайларында педагогтың ұйымдастырып және басқаратыны 1 адамның әл.еуметтік мәдени тәжірибені меңгеру заңдылықтары,

Педагогика психологияның нені зертейді : Икемділік бала психикасында оқыту мен тәрбиелеу әсерінен пайда болатын өзгерістерді Оқушылардың өз бетімен Шығармашылық ойлауын қалыптастыру заңдылықтарын осы процестердегі жеке айырмашылықтарды Дағды Білім Педагогикалық психология

Педагогикалық психологияның қазіргі уақытта даму ауқымы кеңейіп отыр :. Отандық педагогикалық психология оқытуды басқарудың механизмдерін зерттейді(Н.Ф.Талызина,Л.Н.Ланда т.б білім беру процесін жалпы зерттейді (В.С.Лазарев және т.б)

осы процесті ң табыстылы ғ ына ә сер етуші жек Психологиялы қ факторлар,мысалы ынтыма қ тасты қ (Г.А.Цукерман ж ә не т.б.), іс- ә рекеттерді ң жина қ тап қ орытыл ғ ан т ә сілдерін ме ң геру процесін бас қ ару (В.В.Давыдов,В.В.Рубцов ж ә не т.б) о қ у мотивациясы (А.К.Маркова, Ю.М.Орлов ж ә не т.б) о қ ушылар мен м ұғ алімдерді ң жек т ұ л ғ алы қ ерекшеліктері (В.С.Мерлин, Н.С.Лейтес, А.Алеонтьев,В.А.Кан-Калик )

: Педагогикалы қ психологияны ң міндеттері: 1.о қ ушыны ң интелектуалды қ ж ә не т ұ л ғ алы қ дамуына о қ ытушылы қ ж ә не т ә рбие берушілік ә серді ң механизмдері мен за ң дылы қ тарын ашу; 2. о қ ушыны ң ә леуметтік м ә дени т ә жірибені ме ң геру механизмдері мен за ң дылы қ тарын аны қ тау,оны ң о қ ушыны ң жеке санасында са қ талынуы (ны ғ аюы) ж ә не ә рт ү рлі жа ғ дайларда пайдалануы 3. о қушының интелектуалдық және тұлғалық даму деңгейі мен оқытушылық және тәрбие берушілік ықпалдың (еңбеектестік,оқытудың белсенді формалары және т.б..) формалары мен әдістері арасындағы байланысты анықтау; 4. оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін және осы процестердің интеллектуалдық,тұлғалық даму мен оқу танымдық белсенділікке әсерін анықтау; 5. педагог қызметінің психологиялық негіздерін,оның жеке психологиялық және кәсіби сапасын зерттеу; 6. дамыта оқытудың,атап айтқанда,ғылыми, теоретикалық ойлаудың механизмдері мен заңдылықтарын анықтау 7. білімді ме ң геру за ң дылы қ тары,шарттары мен ө лшемдерін аны қ тау,оларды ң негізінде ә рт ү рлі міндеттерді шешу процесінде қ ызметті ң операциялы қ қ ұ рамын қ алыптастыру; 8. игеру сапасы диагностикасыны ң де ң гейіні ң психологитялы қ негіздері мен оны ң білім беру стандарттарына қ атысты ғ ын аны қ тау; 9. б ілім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде білім беру процесін ары қарай жетілдірудің психологиялық негіздерін жасау.

Педагогикалы қ психологияны ң міндеттері Педагогикалы қ психология д ә ст ү рлі ү ш тарауды ң құ рамында қ арастырылады : о қ ыту психологиясы т ә рбие беру психологиясы м ұғ алім психологиясы

Т ә рбие беру Тәрбие беру ( оқыту, оқыту мен қатар немесе одан тыс процестер барысында) адамды (қоғамның адам дамуының әрбір берілген тарихи кезеңінде әлеметтік маңыздды, позитивті құндылықтар ретінде қаратырылатын) белгілі құндылықтарға бағыттау,өзін-өзі ұстау принциптерін баға беру жүйесін,өзіне,басқа адамдарға, еңбекке,қоғамға,жалпы әлемге көзқарасын қалыптастыру мақсатында мақсатты бағытталған ықпал деп түсініледі. (А.Ф.Лазурский,В.Н.Мясищев)1 Т ә рбие беру талдамалы ж ә не педагогикалы қ ма қ саттарда ол адамгершіліктік эстетикалы қ,е ң бектік,физикалы қ,т.б. деп жеке т ұ р ғ ыдан қ арастырыл ғ анына қ арамастан,жалпы барлы қ білім беруші ортаны ң т ұ тас ы қ палы ретінде қ арастырылады.

Педагогикалы қ психологияны ң құ рылымына : 1.білім беруші қ ызметті ң психологиясы ( о қ у ж ә не педагогикалы қ қ ызметті ң бірлестігі 3.педагогикалы қ қ ызметті ң ( білім беруші ж ә не т ә биелеуші ә серді ң бірлестігі) ж ә не оны ң субьекті ( м ұғ алім, о қ ытушы) психологиясы 2.о қ у қ ызметіні ң ж ә не оны ң субъекті-о қ ушыны ң психологиясы (о қ ушы,студент); 4. о қ у –педагогикалы қ е ң бектестік ж ә не қ арым- қ атынас психологиясы кіреді.

Педагогикалық психологиядағы зерттеу әдістері L - деректер Q- деректер Т -деректер ғ ылыми т ә жірибеде а қ парат алуды ң бір-бірінен м ү ллдем ө згеше к ө здері бар

А қ парат алуды ң бірінші к ө зі - L –деректер (Life record)- негізінен ба қ ылау н ә тижесінде адам ө мірін тіркеп отыру ар қ ылы алын ғ ан деректер; м ұ нда сараптамалы қ ба қ ылау да к іреді. В.М.Мельников,Л.Т.Ямпольский осындай ба ғ алар алуды ң негізгі талаптар келтіреді : Сарапшыны ң ба ғ а берілетін т ұ л ғ аны ң мінез- құ лы ғ ын ұ за қ уа қ ыт бойы бай қ ау м ү мкіндігі болуы Ба ғ а берілетін адам ғ а кем дегенде 10 адам қ ажет Сына ққ а алын ғ андарды ң басымдылы ғ ы бойынша б ө лу ә р кезекте барлы қ қ асиеттер бойынша емес бір қ асиет бойынша ж ү ргізілуі тиіс Ба ғ а берілетін қ асиеттер мінез- құ лы қ ты ң бай қ ау ғ а алын ғ ан терминдерінде аны қ талуы тиіс

А қ парат алуды ң екінші к ө зі –Q -деректер (Questionnaire data) сауалнамалар мен ө зін- ө зі ба ғ алау ды ң бас қ а ә дістері негіздерінде алынады. М ұ ндайа қ парат к ө зіне MMPI (Минисотты қ к ө псалалы т ұ л ғ алы тізбе ),Кэттелді ң 16 –факторлы қ т ұ л ғ алы қ сауалнамасы, т.б В.М.Мельникова, Л.Т.Ямпольский зерртеулер н ә тиижесіне танымды қ ж ә не мотвациялы қ керіб ұ руды айтады. Оны ң біріншісі сыналатындарды ң интелектуалды қ ж ә не м ә дени де ң гейіні ң т ө мендігінен,интроспекция ( ө з ө зін- ө зі бай қ ау) да ғ дыларыны ң жо қ ты ғ ынан ж ә не теріс ү лгі –н ұ с қ алар пайдалан ғ анды ғ ынан тууы м ү мкін. Мотавациялы қ керіб ұ рулар ды ң себептеріне с ұ ра ққ а жауап беруден бас тарту ж ә не жауаптарды ң « ә леуметтікк қ ажеттілік» жа ғ ына б ұ руды жат қ ызады.

А қ паратты ң ү шінші к ө зі- Т- деректер (Objective test data) – б ұ л объективті тесттерді ң деректері оларды ң ішіндегі негізгі 12 топ, Р.Б,Кэттел мен В.Ф.Варбуртон ғ а с ә йкес педагогикалы қ психологияда тестілеу ә дісін қ арастыр ғ анда келтіріледі.

Зерттеуді ң негізгі ә дістері Ба қ ылау – педагогикалы қ психологияда (ж ә не жалпы педагогикалы қ т ә жірибеде ) адамды ма қ сатты, ж ү йелі зерттеуді ң эмпирикалы қ ә дісі. Бай қ ау ғ а алын ғ ан ө зіні ң бай қ ау жаппай немесе та ң даулы бола алады,мысалы,барлы қ о қ у барысын тіркеп немесе тек бір немесе бірнеше о қ ушыны тіркеп отыру. Ө зін- ө зі ба қ ылау- адамны ң рефлекстік ойлау негізінде жатыр.Ол субъективтілікті ң басымдылы ғ ымен сипатталады,ол к ө бінесе қ осымша ретінде қ олданылады ( ХІХ –ХХ ғғ. қ иылысында ө зін- ө зі ба қ ылау интроспективті психологиясыны ң негізі болып табыл ғ ан )

Әң гімелесу – педагогикалы қ психологияда (ж ә не педагогикалы қ т ә жірибеде) адам туралы онымен қ арым- қ атынас жасау, оны ң ма қ саты ба ғ ыттал ғ ан с ұ ра қ тар ғ а жауаптарыны ң н ә тижесінде м ә ліметтер (а қ параттар) алуды ң эмпирикалы қ ә дісі. Ж ү ргізуші оны ң ма қ саты туралы зерттелінушіге айтпайды. Жауаптар (м ү мкіндігінше әң гімелесушілерді ң назарын аудармай ) дыбыс таспасына жазу немесе тез жазып отыру, стенография ар қ ылы тіркеліп отырады. Әң гімелесу –адамды зерттеуді ң дербес ә дісі,сонымен қ атар к ө мекші ә діс, мысалы эксперимент пен терапияны ң алдын алушы ә діс бола алады. С ұ хбат- әң гімелесуді ң ерекше т ү рі ретінде, ол туралы хабарлар,с ұ хбат алынып отыр ғ ан адам туралы а қ парат алу ү шін ғ ана емес бас қ а да адамдар, о қ и ғ алар,т.б туралы м ә ліметтер алу ү шін қ олданылады. Әң гімелесу,с ұ хбат барысында сараптамалы қ ба ғ а берілуі м ү мкін.

Сауалнама-арнайы дайындал ғ ан жауаптар ж ә не зерттеуді ң негізгі міндетіне с ә йкес с ұ ра қ тар негізінде а қ парат алуды ң эмпирикалы қ - психологиялы қ ә дісі. Сауалнаманы дайындау –к ә сібилік пен жауапкершілікті талап ететін іс. Сауалнаманы құ растыруда : 1.с ұ ра қ тарды ң мазм ұ ны 2. оларды ң т ү рі ашы қ немесе жасырын,со ңғ ысына «ия »немес «жо қ » деп жауап беру қ ажет, 3. оларды ң т ұ жырымдалуы (аны қ тылы ғ ы,жауаптар ғ а к ө мек берілмейді,т.б) 4. с ұ ра қ тарды ң саны мен реті ескеріледі.т Педагогикалы қ т ә жірибеде сауалнама ғ а минуттан аспайтын уа қ ыт беріледі. С ұ ра қ тарды ң тізбектелуі т ә ртібі к ө бінесе кездейсо қ сандар т ә сілімен аны қ талады. Сауалнама ауызша,жазбаша.жеке,топты қ бола алады, алайда кез-келген жа ғ дайда ол екі талап қ а жауап беруі тиіс: іріктеуді ң к ө рнекілігі мен біркелкілігі.Сауалнама материалдары сапалы қ ж ә не сандар өң деуден ө теді.

Эксперимент - ғ ылыми зерттеуді ң педагогикалы қ психологияда ке ң інен тарал ғ ан эмпирикалы қ ә дісі Эксперимен Лаборториялы қ Таби ғ и

Эксперимент- ү шін Эксперименттің зертханалық түрін ( арнайы жағдайларда,аппаратура пайдалану,т.б.) және әсерін зерттеу үшін арнайы ұйымдастырылған, оқытудың,өмірдің, еңбектің кәдімгі жағдайларында жүргізілетін табиғи эксперимент түрлерін ажыратады. Соңғы онжылдықты ең бір тиімді және кеңінен таралған ( әсіресе отандық педагогикалық психологияда ) табиғи эксперимент түрінің бірі – қалыптастырушы эксперимент болып табылады.Оның барысында оқушыға мақсатты түрде білім және тәрбие бере отырып,оның білімі,білігі,қарым- қатынасы мен құндылықтары деңгейіндегі өзгерістер зерттеледі. А.В.Петровский атап өткендей, педагоги калық психология үшін бұл табиғи эксперименттің қалыптастырушы (үйретуші) ерекше түрі өте маңызды болып саналады.Зерттеу әдісі ретіндегі экспериментте сыналушы оның мақсаты жөнінде білмейді.Эксперимент жүргізуші зерттеудің мақсатын анықтап,болжам ұсынып қана қоймай,зерттеуді жүргізу жағдайы мен зерттеу түрін де өзгерте алады. Эксперименттің нәтижесі арнайы хаттамаларда қатаң және дәлме -дел тіркеліп отырылады,онда сыналушының аты-жөні,ол туралы қажетті мәліметтер, күні,уақыты,мақсаты белгіленеді. Эксперименттің деректері сандық өңдеуден өтеді ( факторлық, корреляция талдау т.б) өнімдерін интерпритациялау, талдау,затсыздандыру арқылы эмпирикалық зерттеу әдісі.Бұл әдіс ( көбінесе ішкі түйсікпен ) педагогикалық тәжірибеде оқушылллардың мазмұндамаларын,шығармаларын,түсініктемелерін,жасаған баяндамаларын,суреттерін,т.б талдау түрінде кеңінен пайдаланылады.Алайда,ғылыми зерттеу барысында т іс-әрекет өнімінің талдау әдісі әрбір ерекше өнімнің (мысалы,мәтіннің,суреттің,музыкалық шығарманың) мақсатын,болжамын және талдау тәсілдерін ұйғарады.

Іс- ә рекет (шы ғ армалы қ ты ң ) ө німні ң талдауы: Адамды оны ң іс- ә рекетіні ң материалды қ ж ә не идеалды қ (м ә тіндер,музыка,бейнелеу,т.б.) ө німдерін интерпритациялау,талдау т ү рінде ке ң інен пайдаланылады. Ғ ылыми зерттеу барысында іс- ә рекет ө німіні ң талдау ә дісі ә рбір ерекше ө німні ң (мысалы, м ә тінні ң,суретті ң,музыкалы қ шы ғ арманы ң ) ма қ сатын, болжамын ж ә не талдау т ә сілдерін ұ й ғ арады.

Тестілеу- Психодиагностикалы қ процедура ж ә не «...пайдаланушы психодиагностикалы қ ә дістер ар қ ылы психолгияны ң моральды қ – этикалы қ кодексінен туатын бір қ атар міндеттер алады». Бізді ң еліміздегі нормалы ба ғ ыттала ғ ан тестілеуде компьютерлікк тестік диагностика НОРТ ж ү йесінде толы ғ ынан ұ сыныла ғ ан (185). Б ұ л ж ү йені ә зірлеуші А.К.Ерофеев НОРТ ж ү йесін пайдаланушы міндетті т ү рде келесілерді білуі қ ажет7 1)нормалы ба ғ ыттала ғ ан тестілерді ң негізгі қ а ғ идаларын ; 2) тестерді ң т ү рі мен оларды қ олдану саласын; 3) психометрика негіздерін (я ғ ни, б ұ л ж ү йеде психологиялы қ сапалар қ андай бірлікте ө лшенетінін ) ; 4) тестті ң сапалы қ ө лшемдерін ( тестерді ң валидтілігі мен сенімділігін аны қ тау ә дістері); 5) психологиялы қ тестілеуді ң этикалы қ нормалары,сараптама ж ә не ке ң ес беру жа ғ дайында ғ ы ерекшеліктер.Осы ғ ан с ә йкес, талаптар ө лшемді ба ғ ыттала ғ ан тестерге ж ә не оны қ олданушылар ғ а да қ ойылады.

Т-деректер тесттердің әртүрлі түрлері немесе обьективті тестерді, жоғарыда аталып өткендей,Р.Б.Кэттел мен В.Ф.Варбуртон 12 топқа жинақтаған, олар бір жағынан, олардың сан алуандығын көрсетеді, басқа жағынан –зертеудің берілген әдісінің ауқымдығын көрсетеді ( В.М.Мельникова,Л.Т.Ямпольский).Бұл топтарға : 1. Қ абілеттілік тестілері (интелектуалды функция,білім,т ә сілдер,т.б.) 2. Іскерлік мпен да ғ ды тестілері (к ө ру-моторикалы қ ү йлестіру,лабиринттен ө ту ) 3. Қ абылдау ғ а арнала ғ ан тестілер. 4. Сауалнамалар (мінез- құ лы қ,денсаулы қ жа ғ дайы ж ә не т.б. туралы сауалнамалар). 5. Пікір (бас қ а адамдар ғ а,нормалар мен т.б к ө з қ арасын аны қ тау). 6. Эстетикалы қ тестер ( қ андай картиналар мен суреттерге,т.б. басымдылы қ беретінін аны қ тау ). 7. Жобалау тестілері (т ұ л ғ алы қ тестілер ).Объективті болып табылмайтын,формализациялау талаптарын қ ана ғ аттандырмайтын ТАТ,Роршах тестері м ұ нда кірмейді. 8. Ә рт ү рлі жа ғ дайларда ғ ы тестілер ( ә р т ү рлі жа ғ дайда –жеке,топта, жарыста,т.б. тапсырмалар орындауды зерттеу). 9. Адамдарды ң ө здерін не ғұ рлым толы ғ ынан к ө рсететін ойындар. 10. Физиологиялы қ тестілер (ЭКГ, КГР ж ә не т.б.). 11. Физикалы қ тестілер (антропометрикалы қ ) 12. Кездейсо қ ба қ ылаулар,я ғ ни тесті ң қ алай ө ткізілуін зерттеу (мінез- құ лы қ ты жазып алу, қ орытынды ж ә не т.б.).

Б ұ л –Я.Морено ә зірлеген топішілік, т ұ л ғ ааралы қ байланыстарды зерттеуді ң эмпирикалы қ ә дісі.Б ұ л қ ойыл ғ ан с ұ ра қ тар ғ а топ м ү шелеріні ң ішіндегі ты ң даулылырыны ң жауаптарын пайдаланатын ә діс -топты ң қ аншалы қ ты ұ йымшылды ғ ын, топ к ө шбасшысын аны қ тау ғ а м ү мкіндік береді.Ол педагогикалы қ т ә жірибеде о қ у ұ жымдарын қ алыптастыру ж ә не қ айта топтар ғ а б ө луде, топішілік ө зара ә рекеттесуді аны қ тау ү шін ке ң інен пайдаланылады Социометрия

Ә дістерді жіктеу Ғ ылыми танымды қ де ң гейі Теоретикалы қ -аппроксимация, аксиоматизация, экстраполяция, модельдеу. Эмпирикалы қ - бай қ ау, әң гіме, эксперимент, тест.

Зерттеуші- педагогты ң объектімен ә рекеттесуіні ң сипаты. объект ретінде кімді немесе нені қ арастыру ғ а байланысты Б) адамдар ә рекетіні ң ө німі,оларды ң заттандырыл ғ ан ө німі в) адамны ң іс- ә рекетіні ң ж ә не мінез- құ л қ ыны ң, оны ң ұ йымдастырылуыны ң, бас қ аруыны ң кейбір сипаттамалары, ба ғ алануы, к ө рсеткіштері А) адамдарды ң ө здері оларды ң психикалы қ процестері,жа ғ дай психологиялы қ қ асиеттері,оларды ң заттандырыл ғ ан ө німі ә рекеттесу

Зертеу ә дістерін зертеушіні ң іс- ә рекетіні ң сипатына қ арай Б.Г.Ананьев т ө рт топ қ а б ө леді: 1.Ұйымдастырушылық әдістер(салыстырмалы,лонгитюдтік,кешенді); 2.Эмпирикалық,оған:а)обсервациялық әдістер (байқау,өз-өзін байқау);б)экспериметалдықәдістер(зертханалық,далалық,табиғи, қалыптастырушы немесе Б.Г.Ананьев бойынша психологтық- педагогикалық);в)психодиагностикалық әдістер (стандарталған және прожективті тестер,сауалнамалар,социометрия,сұхбатжәне әңгімелер) ;Г) праксиметрикалық әдістер, Б.Г.Ананьев бойынша процесс пен іс-әрекет өнімін талдау тәсілдері ( хронометрия,циклография, кәсібиграфиялық баяндау,жұмысты бағалау) ; д) модельдеу әдісі (математикалық,кибернетикалық,т.б.); е) өмірбаяндық әдістер (адам өміріндегі атаулы күндерді,оқиғаларды, фактілерді талдау); 3) деректерді өңдеу, яғни сандық (математикалық- статистикалық) және сапалық талдау әдістерді ; 4) генетикалық және құрылымдық әдістерді қамтитын түсінік беру әдістері

Ә рбір психологты қ -педагогты қ зерттеу кем дегенде т ө рт негізгі кезе ң нен т ұ рады 1.дайынды қ ( ә дебиетпен танысу,ма қ сат қ ою,зерттеу проблемасы бойынша т ұ жырымдама ұ сыну,оны жоспарлау), 2)зерттеушілілік (мысалы, ә дісі бойынша эксперменталды қ немесе социометрикалы қ ), 3) алын ғ ан деректерді санды қ ж ә не сапалы қ талдау( өң деу кезе ң і ) 4) т ү сінік беру кезе ң і, я ғ ни зерттелінеті,н құ былысты ң зерттелу барысын, оны тудыратын факторлар,себебеін аны қ тау,жалпылау.Зерттеу жазбаша м ә тін дайындаумен ая қ талынады,онда зерттеуді ң н ә тижесі мен оны ң талдауы келтіріледі.

Қ орытынды: Педагогикалы қ психология білімні ң к ө п қ ырлы саласы болып табылады. Оны ң ерекшелігін,за ң дылы қ тарын,оны ң мазм ұ ны мен зерттеулеріні ң ә дістерін ескеру кез-келген білім беру ж ү йесінде т ә рбие беруші ж ә не дамыта о қ ытуды ң психология-педагогикалы қ міндеттерін ж ү зеге асыруда ү лкен к ө мек к ө рсетеді.