ТАҚЫРЫБЫ: ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ПЕДАГОГИКАСЫ ОРЫНДАҒАН :БҰРХАН Д.С. АЙТЖАНОВА Н.Ж. ТЕКСЕРГЕН: АБДУЛЛАЕВА П.Т. АЛМАТЫ-2018 ЖЫЛ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ МЕНЕДЖМЕНТІ КАФЕДРАСЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ МАМАНДЫҒЫ

ЖОСПАР Кіріспе Негізгі бөлім: 1.Жаңа формация мұғалімі 2.Қарым-қатынастағы басқару стиль дері 3.Педагогикалық қарым-қатынастың қызметтері мен міндеттері 4. Ғалымдар көзімен Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

Жаңа формация мұғалімі – педагогика тәсілдерімен қаруланған, өзін-өзі үнемі жетілдіруге ұмтылатын шығармашыл тұлға. ХХІ ғасыр идеялардың, ақпараттық технологиялардың бәсекелері ғасырына айналуда, ал біздің алға басуымыз да, басқалардан арта қалуымыз да мектептеріміздегі оқыту деңгейіне байланысты. Н.Ә.Назарбаев

КІРІСПЕ Мұғалім тәжірибесінде орын алтын педагогикалық қарым-қатынастың түрлерімен қатар оның негізгі стиль дерімен танысып өтейік. Педагогикалық қарым-қатынас стилі - педагогтың өз шәкірттерімен әрекеттесуінің дербес- психологиялық ерекшеліктері. Әр мүғалімнің балалармен қарым-катынас орнатуында өзіне ғана тән ерекшеліктері болады. Осы ерекшеліктеріне байланысты әр мүғалімнің кабинете кіруімен бірге оқушылар сыныбында әр түрлі психологиялық ахуал орын аллоды.Педагогика, психология, әлеуметтану ғылымдарында қарым-қатынастың мынандай стиль дері топтастырылған: авторитарлык, либералдық, демократиялық.

Тұлғаның қалыптасуының ең маңызды факторларының бірі қарым - қатынас болып табылады. Қарым– қатынас тұлғаның дамуында маңызды орын алтынын ресейлік психологтардың В.Г.Ананьев, А.А.Бодалев, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Б.Ф.Ломова, А.Р.Лурья, В.Н.Мясищев, А.В.Петровскийдің еңбектерінде өз дамуын тапқан. И.А.Зимняяның айтуынша, қарым – қатынас XX ғасырды қамтитын жас мәселе, егерь Ежелгі Греция мен Ежелгі Римде ораторлық өнер, риторика, эвристика және диалектика саласында зерттелінсе, қазіргі кезде қарым -қатынас мәселесі философия, әлеуметтану, әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, әлеуметтік психология, жалпы психология, педагогика, педагогикалық психология салаларында зерттелінуде.

ЖАҢА ФОРМАТТЫ МҰҒАЛІМ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС БАРЫСЫНДАМЫНАДАЙ ТӘСІЛДЕРІ БАР ЭТИКАНЫ ПАЙДАЛАНАДЫ: Үгіттеудің орнына түсіндіру;Жоюдың орнына тегістеу;Басқарудың орнына қатысу; Бақылаудың орнына ынталандыру; Мәжбүрлеудің орнына кеңес беру;

Кез-келген педагог өзінің педагогикалық іс-әрекеті барысында бірнеше басқару стиль дерін қолданады: Авторитарлы - өзіне бағытталған стиль. Либералды – ұжым өміріне араласуды қаламайды, белсенділік танытпайды, Демократиялық – ұжым пікіріне келушілік

Қарым-қатынастың демократиялық стилінде оқушы мен мүғалім педагогикалык қарым-қатынастың тең құқылы субъектілері ретінде қарастырылады. Оқушылар мен мұғалім ынтымақтастық қарым-қатынаста болады, окушылардьщ жеке пікірлері есепке алынып, олардың белсенділіктері. шығармашылықтары жоғары бағаланады. Өзара қарым-қатынастары кеңес беру, ақыл айту, өтініш, сенім арту сияқты формула арқылы іске асырылады. Мұндай стиль окушылардьң тұлға ретінде дамып қалыптасуына, олардың субъектілік позицияға ие болуына, гуманистік қатынастардың орнығуына, жағымды психологиялық ахуалдың калыптасуына әсері көп. Бұл стильді ұстанатын педагогтар оқушылардьң көңіл-күйін, психологиялық жағдайын түсінуге, олардың мүмкіншіліктерін жетістіктерін дұрыс бағалауға, оларға дұрыс құндылықтық бағыт-бағдар берегу тырысады. Осындай мұғалімдердің басқаруымен жұмыс істейтін оқушылар да өз беттерінше жұмыс істеуге дағдылану, жауапкершілік, шығармашылық, өзінің қабілеттерін дамытып іске асыру ерекшеліктері жиі байқаллоды. Бұл стиль бойынша жұмыс істейтін мұғалім: «Бәріміз бірге жоспарлаймыз, бірігіп орындаймыз, бірігіп жетістікке жетеміз» денег позицияны ұстанады.

Қарым-қатынастың либералдық стилінде мұғалім өз бетінше шешім қабылдаудан бас тартып, жауапкершілікті оқушыларға, әріптестеріне ысырады. Мұғалім тек оқыту процесімен шектеліп балалардың тәрбиесіне көп көңіл аудармайды, оқушыларды өз беттерінше жібереді. Бұлдай қарым-қатынас стилі бойынша жұмыс істейтін мұғалімдердің сыныбында үлгерім де, тәртіп те қанағаттанарлықсыз болады. Мұғалім балалар ұжымының дамуына, жеке оқушылардың даму мәселелеріне немқұрайлы қарайды, қиын жағдайлардан құтылу үшін қатты талап қоюдан бас тартып ешкандай белсенділік, шығармашылық танытпайды. Оқушылардың тәрбиесі, дамуы қадағаланбайды, қарым-қатынас барысында ынтымақтастық, түсінісушілік болмайды. Мұғалім «Сен тимесең, мен тимеймін», «Қалай бокса, солей болсын» денег позицияны ұстанады.

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ТҮРЛЕРІ: Маскiлi қарым- қатынастар Формалды қарым- қатынас Iскерлiк қарым- қатынас Формалды рөлдiк қарым-қатынас Достардың рухани және тұлғалық қарым-қатынасы Маникулятивтiк қарым-қатынас Вербалды және вербалды емс қарым-қатынас

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ФУНКЦИЯЛАРЫ 1. Информативтi – адамдар арасындағы өзара әрекеттесудi ұйымдастыру. 2. Интерактивтi – адамдар арасындағы өзара әрекеттесу түрлерiн пайдалана отырып сұхбаттасушының көңiл күйiне, сенiмiне мiнез- құлқына әсер ету. 3. Перциптивтi – қарым-қатынасқа түсушi серiктестердiң бiрiн-бiрi қабылдауы және өзара түсiнушiлiктi қалыптастыру 4. Экспрессивтi – эмоционалды бастан кешiрулер сипотын өзгерту.

Н.Н.ХАННЫҢ ЗЕРТТЕУІ Н.Н.Ханның зерттеуінше мұғалімнің оқу-тәрбие процесінде ынтымақтастың қарым-қатынасты іске асыруға даярлығы мынандай компоненттерді қамтиды: Педагогикалық іс-әрекетке денег кәсіби ынтаның болуы. Оқу процесінде оқушы түлғасын қалыптастыруға қажетті білім көлемінің болуы. Педагогикалық процестің қызметіне жағымды әсер беру мақсатындағы кәсіби іскерліктер жиынтығы.

В.А.КАН-КАЛИК ТОПТАМАСЫ В.А.Кан-Калик мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың мынандай топтамасын анықтаған: 1. Бірлескен шығармашылық іс-әрекетке әуестену негізіндегі қарым-қатынас (мұғалім окушыларды шығармашылыққа ынталандырады, балалар мұғалім соңынан қалмайды). 2.Достық ықылас негізінде құрылған педагогикалық қарым-қатынас (мұғалім оқушының пересек жолдасы ретінде қарым-қатынаста болады, татулық, достық қатынас орнайды). 3. Дистанциялық қарым-қатынас (түрлі әлеуметтік рөль атқаруларына байланысты оқушы мен мұғалім арасында такты дистанция сақталлоды, мұғалімнің жетекші ролі орын аллоды). 4. Қорқыту арқылы қарым-қатынас орнату {мұғалімнің өктемдігі босым болады, балалар үнемі мұғалімнің ұрсуынан үрейленіп жүреді). 5. Балалармен жұмыс істеген кезде әзіл-қалжыңға негізделген қарым-қатынас (балаларға ұнау үшін жас мұғалімдер қалжыңдасып сөйлеуді ұстанады, бірақ бұл дұрыс нәтижеге жеткізбейді). 6. Мұғалімдер шәкірттер алдында өзінің артықшылығын көрсетуге бағытталған қарым-қатынас (мұғалім тек өзінің беделімен гана айналысады, үнемі өзінің балалардан жогары екенін дәлелдеуге тырысады).

КӘСІБИ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ПРОЦЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫНА (В.А.КАН-КАЛИК БОЙЫНША): 1. педагогтың сыныппен қарым-қатынасын алдын-ала модельдеу (болжау) – бұл кезең аудиторияның танымдық әрекетінің сипоты, мүмкін болатын кедергілер, жұмыс динамикасы сияқты ерекшеліктерін білуді қажет етеді. 2. бастапқы байланыс кезіндегі қарым-қатынасты ұйымдастыру (коммуникативті шабуыл) – торты жұмыс істеуге белсенді тартуды қажет етеді және өзін-өзі көрсету мен динамикалық әсер ету әдістерін меңгеруіне байланысты. 3. дамушы педагогикалық процесс барысында қарым-қатынасты басқару – оқушылардың инициатива сын қолдау, диалогтық қарым-қатынас ұйымдастыра алу және шынайы өмірден мысал келтіруіне байланысты. 4. жүзеге асырылған қарым-қатынас жүйесін анализ дэу және оның алдағы іс-әрекетін модельдеу.

ОТАНДЫҚ ҒАЛЫМДАР ЗЕРТТЕУЛЕРІНДЕ А.Б.Ынтықбаева болашақ педагогтың коммуникативтік іскерліктерін, дағдыларын қажетті сезімі мен көңілін білдіре алу, оқушылар арасындағы өзара қарым-қатынас орната білу, проблемалық іспен айналасу, оқушылармен ортақ тіл таба алу қасиеттері арқылы көрсетеді, дейді. Ал А.А.Леонтьев мұғалімнің коммуникативтік біліктіліктерін ерік жігерлілік қасиеті ретінде қарастырып, оған өзінің мінез-құлығы мен жүріс-тұрысын қадағалау іскерлігін, өзінің ықылас көрсетуін, қадағалай білуін, адамдардың жүзіне қарап, көңілін таба білуін, оқушымен дұрыс, әрі тартымды байланыс жасай білу іскерліктерін жатқызады. Ж.Р.Бәшірова коммуникативтілік біліктілікті жалпы педагогикалық біліктіліктің құрамына жатқызады. Коммуникативті біліктілік тұлғааралық қарым-қатынас нормаларын меңгеруді, ықпалдасуға әзірлікті, өзін-өзі мен өзіндік рефлексия тетіктерін меңгеруді, өзін-өзі танып білуді (самопознание), өзін-өзі объективті бағалау сияқты тұлғалық сапаларды біріктіреді. Коммуникация – қарым-қатынасқа түсушілердің жеке-даралық қасиеттерін сақтай отырып әлеуметтік бірлікке жетуді көздейді. Олай бокса, педагогикалық коммуникация – тұлғааралық қарым-қатынас нормаларын және психикалық жағынан өзін-өзі реттеу мен өзіндік рефлексия түтіктерін меңгеру арқылы өзін-өзі танып білуге (самопознание), өзін- өзі объективті бағалауға, ықпалдасуға дайындығы негізінде қарым-қатынасқа түсушілердің жеке-даралық қасиеттерін сақтай отырып әлеуметтік бірлікке жетуді көздейтін оқытушы мен оқушының өзара байланысының сипотын анықтайтын әдіс- тәсілдердің тұтастығы.

Зерттеушілер мұғалімнің сыныпқа денег қарым-қатынасының 3 стилін бөліп көрсетті: Тұрақты-жағымды стиль. Мұғалімнің балаларға денег тұрақты эмоционалды жағымды қатынасымен, қиын сәттерінде көмек көрсетуімен оқу әрекетіндегі кемшіліктерге, іскерлік жауап қайтаруымен, балалармен қарым-қатынас кезінде сабырлылықпен сипатталлоды. Пассивті-жағымды стиль. Балаларға денег қарым- қатынасының эмоционалды жағымды сипотының айқын емстігімен ерекшеленеді. Тұрақсыз стиль. Бұл стиль де мұғалім өзінің қарым- қатынасын жағдайға байланысты өзгертеді. Сондай-ақ мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас жасауы өзінің көңіл-күйіне сол уақыттағы эмоционалдық жағдайына байланысты.

ҰСТАЗ СӨЗІНІҢ ҚЫЗМЕТІ ТӨМЕНДЕГІШЕ КӨРСЕТІЛЕДІ: сөз арқылы оқушыларға білім беруі немсе білім мазмұныны жеткізуі; оқу әрекетінің тиімділігін қамтамасыз етуі; оқушы мен мұғалім арасындағы қарым –қатынастың нәтижелің болуына шарт түзуі;

ҚОРЫТЫНДЫ Әр жас мұғалім өзінің дербес ерекшеліктеріне, мүмкіндіктеріне, қабілеттеріне байланысты педагогикалық қарым-қатынастың өзіндік стилін қалыптастырады. Қарым-қатынастың өзіндік стилін қалыптастыру үшін ең алдымен жас маман өзінің психологиялық ерекшеліктерін, құндылық бағдарын, ішкі қабілеттерін, шығармашылық әлеуетін арнайы зерттеп білуі қажет. Коммуникативтік қабілетті зерттеуге арналған диагностикалық әдістемелердің түрлері қазіргі педагогикалық- психологиялық әдебиеттерде өте көп.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 1.Қазақстан Республикасының Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі N 319 Заңы. 2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.-А., Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемсі. - А Зимняя И.А. Педагогикалық психология. Оқулық.Алматы б 5.М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы. «Ана тілі», б. 6.М.Қалиева. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісінде енгізу жолдары. Алматы Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика: Университеттер студенттеріне арналған оқу құралы. – Алматы, б.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!