Орсттында ғ андар:Есзан Ш. Т ө лэп А. Тексерген: Қ алиева А.

Географиялық орналасуммы Бал қ аш Қ аза қ станы ң о ң т ү стік-ши ғ ыссттында ғ ы т ұ ты қ к ө л. Аума ғ ы ж ө нінен Каспий, Арал те ң іздерінен кейінгі ү шінші орсттында. Алматы, Жамбыл, Қ ара ғ анты облыстарсыны ң шегінде, Бал қ аш- Алак ө л отыссттында, те ң із де ң гейінен 340 м биіктікте затыр. Ауданы құ был малы: 17 – 22 мы ң км², ұ зонты ғ ы 600 км-ден астам, ені ши ғ ыс б ө лігінде 9 – 19 км, батыр б ө лігінде 74 км-ге жетеді. Сусыны ң к ө лемі шамамен 100 – 110 км 3. Су женалатсын арабы 500 мы ң км²-ге жук қ. Орташа тире ң дігі 6 м, е ң тире ң жері 26 м. Бал қ ашты ң батыр б ө лігіне Іле (жер бетімен келетін суты ң 78,2%-сын береді), ши ғ ыс б ө лігіне Қ каратал (15,1%), Лепсі (5,4%), А қ су (0,43%) ө тендері құ яты. Солт ү стіктен а ғ атсын Аяг ө з, Ба қ нас, То қ ыраусын, Ж ә мші, Мотсынты, т.б. ө тендер ә детей к ө лиге жетпей сар қ латы. К ө лді ң сол

Фаунасы Бал қ аш фауна ғ а бай. К ө л т ү бінде моллюскілер, суда ғ ы ұ са қ ж ә ндіктерді ң дерн ә сілдері, шаян т ә різділер тіршілік етеді. Батыс б ө лігі планктон ғ а бай. К ө лде балы қ ты ң 20-дан астам т ү рі бар, м ұ ны ң 6 т ү рі ежелден к ө лді ң ө зінде ө скен балы қ тар (Іле, Бал қ аш к ө кбасы, Бал қ аш алаб ұғ асы, т.б.), қ ал ғ андорры бас қ а за қ тан ә келінген (карп, а ққ айран, шип, к ө ксерксе, Арал қ аязы). Ауланнатсын балы қ (жилсына 9 – 10 мы ң т) – сазан, к ө ксерксе, Бал қ аш алаб ұғ асы, маринка, а ққ айран. К ө л суммы за ғ алаусттында ғ ы ө неркаа ә сіп орсттындары (Бал қ аш кен- металлургия комбинаты, т.б.) мен елді мекендер қ ажетіне пайдаланлаты.

Сусының тұзтылығы Бал қ аш – зартылай т ұ щи к ө л. Суты ң минералтылы ғ ы мен т ұ зтылы ғ ы б ұ л екі б ө лікте екі т ү рлі. К ө лиге а ғ ып келетін суты ң негізін Іле ө зені құ райтсынты қ тан, батыр б ө лігіні ң суммы т ұ щи (0,5 – 1 г/л), т ү сі сар ғ элт-сары, лейлы. Шы ғ ыс б ө лігіні ң суммы т ұ зтылау (5 – 6 г/л), т ү сі к ө гілдір, аши қ к ө к.

Экономикаға әсері Бал қ аш еліміздегі т ү сті металлургияны ң е ң ма ң езты порталы қ тарсыны ң бірі. М ұ нда құ рамсттында мыс ж ә не т ү сті прокат зауыттары, ө ндіріс газдарсынан к ү кіртті натрий мен к ү кірт қ ыш қ ылсын алатсын химия ө неркаа ә сібі бар «Бал қ ашмыс» акционерлік қ о ғ амы ж ұ мыс істейді. Оны ң ө німдері шьет елдерге ши ғ арлаты. Жылты қ ө нім к ө лемі ж ү з мы ң тонна.

Балқаш экологиясы Бал қ аш к ө лі арабсттында ғ ы таби ғ и ресурстарты ( ә сіресе, су қ орларсын) тиімсіз пайдалануты ң н ә тижесінде Қ аза қ станы ң о ң т.-ши ғ ыс мзайма ғ сттында 20 ғ -ты ң ая ғ сттында қ алыптас қ ан таби ғ и, ә леуметтік ж ә не экономикалы қ за ғ дай. Оны негізгі 2 себеп тутырты. Ішкі себеп Қ паша ғ ай су электр стансассыны ң салсынусына байланысты (1970) Іле ө з. аннассыны ң б ө гелуі. О ғ ан дейін Бал қ аш к- ні ң экол. тепе-те ң дігін к ө лиге құ ятсын ө тендер суммы мен к ө л айдсынсынан балан ғ ан ыл ғ ал м ө лшеріні ң Су ши ғ сынсыны ң 90%-і тек Иір терма ғ имен қ отсыл ғ ан Қ о ғ алы терма ғ сына жена қ талып, бір анна ғ а айналты. Кезінде суммы аннассына синай зататсын Жиделі терма ғ ы ш ө гіндіге тола бастаты. К ө лді ң о ң т. за ғ алаусттында ғ ы балы қ тарты ң уылтыры қ шашку мзайма ғ ы т ү гелдей жотылып, атырауда ғ ы 15 к ө л ж ү йелерінен тек 45-і ғ анна қ алты. Оссыны ң салдарсынан жил сатсын ауланнатсын балы қ м ө лш мы ң т-дан мы ң т- ғ а дейін т ө мендеп, балы қ запасы да нашарлаты. Мыс., б ұ рсын негізінен сазан ауланнатсын бокса, кейін ауланнатсын балы қ ты ң 90%-ін табань, затсын, к ө ксерксе, т.б. құ раты (1997). Ал, аты ә йгілі к ө кбас, Бал қ аш қ параболы ғ ы 1970 жилдан бері кездеспейтін болты (2-сурет) жилдан бастап к ө лдегі балы қ тар суда ғ ы пестицидтер м ө лшеріні ң к ө беюінен заппай фибриалты саркома ( қ атерлі ісік заралары) кеселімен ауыра бастаты. т ұ ра қ тылы ғ ы қ амтамасыз ететін.

Балқаш көлінің атмсфераға әсері Бал қ аш металлургия к ә сіпорсттындарсыны ң ө ндіріс қ алты қ тарсыны ң ә серінен суда ауыр металдар (мыс, мырыш, қ ор ғ ассын, кадмий, т.б.) мен к ү кірт оксидтеріні ң м ө лшері к ө бейді. Бал қ аш арабсынан атмосфера ғ а т ү сетін ә р т ү рлі газдарты ң к ө лемі жилсына 250 мы ң т- ғ а жетті. Б ұ л газдар к ө л бетінен балан ғ ан ыл ғ армен қ отсылып, жерге қ айтадан қ ыш қ ыл за ң рыб болып зауаты.