АСТРОНОМИЯЛЫК БАЙКООЛОР БОЮНЧА ГЕОГРАФИЯЛЫК КЕНДИКТИ АНЫКТОО.

1-с үрөт. Асман сферасындагы жана жер шаарындагы сызыктар менее тегиздиктер арасындагы катыштар Горизонт үстүндө дүйнөнүн уюлунун бийиктиги.

Ар түрдүү кендиктеги жарык чыгаруучулардын суткалык кыймылы. 2-с үрөт. Байкоочу үчүн горизонт ко салыштырмалуу: а- Жердин уюлунда; б- картонку географиялык кендикте; в- экватор до болгондогу жарык чыгаруучулардын суткалык жолу Асман жарык чыгаруучуларынын көзгө көрүнгөн кыймылдарынын Түндүк уюлда, экватор до жана Жердин ортоңку кеңдиктеринде кандай болорун карайбыз. Жердин уюлунда дүйнөнүн уюлу зените болот да, жылдыздар горизонт ко параллель болгон тегерек боюнча кыймылдайт( 2-а, сүрөт. ). Бул учурда жылдыздар батпайт да, чыкпайт, алардын горизонт ко карата бийиктиги да өзгөрбөйт. Орто географиялык кеңдиктеринде батуучу да жана чыгуучу да жылдыздар болушат, о. э. Айрымдары эч кочан горизонту астаны кирбейт( 2-б, сүрөт. ). Мисалы, ССРдин географиялык кеңдигинде уюлдун айланасындагы топ жылдыздар эч кочан батпайт. Дүйнөнүн түндүк уюлунан алысыраак жайгашкан топ жылдыздар горизонт тон бир аз убакытка гана көрүнөт. Ал эми дүйнөнүн түштүк уюлуна жакын жайгашкан топ жылдыздар чыкпай тургандар деп атлант.

3-с үрөт. Жарык чыгаруучунун жогорку жана төмөнкү кульминациясы 4-с үрөт. Жогорку кульминациядагы жарык чыгаруучунун бийиктиги.

Байкоочу түштүккө карай канчалык жылган сайын түштүктөгү топ жылдыздарды ошончолук көбүрөөк көрөт. Эгерде күндүз Күндүн тоскоолдугу болбосо Жердин экваторунан бир сутканын ичинде жылдыздуу асмандан бардык топ жылдыздарды көрүүгө мүмкүн болот эле ( 3-с үрөт ). Экватордогу байкоочу үчүн бардык жылдыздар горизонт тегиздигине перпендикуляр болуп батат жана чыгат. Бул жердь ар бир жылдыз горизонту үстүндө өзүнүн жолунун жарымына барабан аралыкты өтөт. Жердин экваторундагы байкоочу үчүн дүйнөнүн түндүк уюлу чекист менее, дүйнөнүн түштүк уюлу түштүк чекист менее дал скелет ( 4-с үрөт. ). Алар үчүн дүйнөнүн огу горизонт тегиздигинде жайгашкан.