Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu Proqram təminatının sınağının avtomatlaşdırılması üçün metod və vasitələrin araşdırılması Məruzəçi : Məlikova N.C.

Mündəricat Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az 1.Giriş 2.Əsas anlayışlar 3.Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılması 4.PT- nin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan alətlər 5.Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılmasının müsbət və mənfi tərəfləri 6.Nəticə 1.Giriş 2.Əsas anlayışlar 3.Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılması 4.PT- nin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan alətlər 5.Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılmasının müsbət və mənfi tərəfləri 6.Nəticə

Giriş Proqram təminatının emalı üçün istifadə olunan texnologiyalar metodlar daim inkişaf edir. Bu inkişaf məhsuldarlığın, məhsulun keyfiyyətinin artırılması, emala sərf olunan vaxtın azaldılması və müştərinin nəticədən razı qalması üçün çox zəruridir. Beləliklə də biz deyə bilərik ki, sınağın aparılması keyfiyyətli məhsulun emalında mühüm rol oynayır. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9 Tел: Факс: science..az www. ict.az

Ümumiyyətlə testləşmə dedikdə proqramın keyfiyyətini qiymətləndirmək və təkmilləşdirmək üçün həyata keçirilən poseslər başa düşülür. Demək olar ki, testləşmə proqram sistemlərində qüsurların və problemlərin aşkarlanmasıdır. Ümumiyyətlə testləşmə dedikdə proqramın keyfiyyətini qiymətləndirmək və təkmilləşdirmək üçün həyata keçirilən poseslər başa düşülür. Demək olar ki, testləşmə proqram sistemlərində qüsurların və problemlərin aşkarlanmasıdır. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9 A Tел: Факс: science..az www. ict.az Əsas anlayışlar

Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılması– bu ele bir prosesdir ki, testin başlanğıc, icra etmə, təhlil etmək və nəticə çıxarmaq kimi əsas funksiyaları və test addımları avtomatlaşdırılmış test vasitələrindən istifadə edilməklə avtomatik olaraq həyata keçirilir. Proqram təminatının testləşməsinin avtomatlaşdırılması Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Avtomatlaşmış testləşmənin tətbiqi Burda əsasən birinci yerdə məhsuldarlığın testləşməsidir. Daha sonra stabilliyin, yüklənmə, stressədavamlılığın testləşməsi… Avtomatlaşdırma olmadan onun həyata keçirilməsini təsəvvür etmək çətindir. Bu səbəbdən müxtəlif istehsalçıların geniş çeşiddə məhsulları və hətta əlverişsiz və zəif funksional alət halında da yüksək qiymətlər alır. Bundan sonra reqressiya testləşməsi gəlir. Bu, PT-nın əvvəlki versiyada buraxılmış və test edilmiş funksionallığının korrektliyinin yoxlanılması deməkdir. Şərtlərdən asılı olaraq təyin olunan müntəzəm tezliklə icra edilir: bəzilərində hər yeni qurulma zamanı, bəzilərində isə sifarişçi üçün hər versiyada. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Konfiqurasiya testləşməsi– eyni testlərin müxtəlif şəraitlərdə icra edilməsi. Yəni sistemin arxitekturasının bir və ya bir neçə komponentini adətən ilkin tələblərdə göstərilən müxtəlif mühitlərdə yoxlamaq tələb olunduğu hal. Məsələn: müxtəlif istehsalçıların VBİS-nə dəstək, müxtəlif kliyent brauzerlərində iş, bir neçə ƏS-nin istifadəsi və s. Yəni sistemin bir versiyası çərçivəsində reqressiya testləşməsinin müəyyən analoqudur. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Funksional testləşmə- Aydındır ki, burada söhbət yeni funksionalın yoxlanmasından gedir. Bəzən elə olur ki, avtomatlaşma olmadan heç cür, hətta əgər testləşməni yalnız bir dəfə icra etmək lazımdırsa da mümkün deyil. Adətən, nəticədə elə bu testlər reqress üçün istifadə olunur. Quraşdırmanın testləşməsi- sifarişçinin sistemə olan bu və ya digər tələbləri nəzərə alınmaqla məhsulun quraşdırılması (və sazlanması) şərtlərinin yoxlanılması üçün icra edilir. Testləşməni həm özümüz, həm də avtomatlaşdırma vasitələri ilə icra edə bilərik. Bu və ya digər yanaşmanın xeyrinə seçim etmək üçün onun müsbət və mənfi cəhətlərini aydınlaşdırmaq lazımdır. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

İnsan amili yoxdur. Biz hamımız insanıq və heç birimiz səhvlərdən sığortalanmamışıq. İcra olunan test-skript ehtiyatsızlıq testini qaçırmaz və nəticələrdə heç nəyi qarışdırmaz. Sürətli icra – avtomatlaşmış skriptlərin təlimatlar və sənədləşmə ilə tutuşdurulub yoxlanılması lazım deyil. Dəstəyə daha az xərc – skriptlər artıq yazılmış olduqda onlara dəstək və nəticələrin təhlili üçün, bir qayda olaraq, həmin həcmdə testləşmənin əllə icrasından daha az vaxt tələb olunur. Hesabatlar – testləşmənin nəticələri haqqında avtomatik göndərilən və saxlanılan hesabatlar. Müdaxiləsiz icra – testlərin icrası zamanı mühəndis- testləşdirici digər faydalı işlərlə məşğul ola bilər və ya testlər qeyri-iş vaxtı icra edilə bilər. İnsan amili yoxdur. Biz hamımız insanıq və heç birimiz səhvlərdən sığortalanmamışıq. İcra olunan test-skript ehtiyatsızlıq testini qaçırmaz və nəticələrdə heç nəyi qarışdırmaz. Sürətli icra – avtomatlaşmış skriptlərin təlimatlar və sənədləşmə ilə tutuşdurulub yoxlanılması lazım deyil. Dəstəyə daha az xərc – skriptlər artıq yazılmış olduqda onlara dəstək və nəticələrin təhlili üçün, bir qayda olaraq, həmin həcmdə testləşmənin əllə icrasından daha az vaxt tələb olunur. Hesabatlar – testləşmənin nəticələri haqqında avtomatik göndərilən və saxlanılan hesabatlar. Müdaxiləsiz icra – testlərin icrası zamanı mühəndis- testləşdirici digər faydalı işlərlə məşğul ola bilər və ya testlər qeyri-iş vaxtı icra edilə bilər. Avtomatlaşdırma testləşdirmənin üstünlükləri: Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Təkrarlanma – bütün yazılmış testlər həmişə eyni şəkildə icra ediləcək. Bu, eyni zamanda həm çatışmazlıq, həm də üstünlük hesab olunur, çünki testləşdirici, testi özü icra edərək, bəzi detallara fikir verə və yaranmış qüsuru tapa bilər. Skript bunu, təəssüf ki, edə bilmir. Dəstəyə çəkilən xərclər – əlavəyə nə qədər çox dəyişiklik edilirsə, xərclər o qədər yüksək olur. İşlənilib hazırlanmaya çəkilən böyük xərclər – avtomatlaşmış testlərin işlənib hazırlanması mürəkkəb prosesdir, çünki faktiki olaraq bir əlavəni test edən digər bir əlavə işlənib hazırlanır. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az Avtomatlaşdırılmış testləşmənin çatışmazlıqları :

Avtomatlaşma alətinin qiyməti – lisenziyalı PT istifadə olunan halda, onun qiyməti kifayət qədər yüksək ola bilər. Sərbəst paylanan alətlər, bir qayda olaraq, daha az funksionallığı və işin daha az əlverişliliyi ilə fərqlənir. Xırda səhvlərin qaçırılması avtomatik skript yoxlanışına proqramlaşdırılmamış xırda səhvləri qaçıra bilər. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

PT-nin testləşməsində avtomatlaşdırılmanın alətləri əsas rol oynayır. Öz növbəsində, avtomatlaşmış testləşmə üçün alət elə bir proqram təminatıdır ki, onun vasitəsilə test-skriptlərin yaradılması, sazlanması, icra edilməsi və tətbiqinin nəticələrinin təhlili həyata keçirilir (Test Scripts proqram təminatının müəyyən hissəsinin avtomatik yoxlanışı üçün təlimatlar toplusudur). PT- nin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan alətlər və çərçivələr bunlardır: PT-nin testləşməsində avtomatlaşdırılmanın alətləri əsas rol oynayır. Öz növbəsində, avtomatlaşmış testləşmə üçün alət elə bir proqram təminatıdır ki, onun vasitəsilə test-skriptlərin yaradılması, sazlanması, icra edilməsi və tətbiqinin nəticələrinin təhlili həyata keçirilir (Test Scripts proqram təminatının müəyyən hissəsinin avtomatik yoxlanışı üçün təlimatlar toplusudur). PT- nin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan alətlər və çərçivələr bunlardır: PT- nin testləşməsinin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan alətlər

Selenium - web əlavələrin testləşməsinin avtomatlaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuş açıq kodlu freymvörkdür (framework). O, 2000-ci illərdə işlənib hazırlanıb sonrakı on illiklərdə də inkişaf etdirilmişdir. Bu müddət ərzində o bir çox şəxslərin, ən çox qabaqcıl proqramlaşdırma bacarıqları və kod yazmaq təcrübəsi olanların etibarını qazanmışdır. Selenium aşıq kodlu testləşmənin avtomatlaşdırılasının müasir alətləri içərisində ən birincisidir. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Katalon Studio – web əlavələrin, mobil əlavələrin və web servislərin testləşməsi prosesinin avtomatlaşdırılması üçün effektiv alətdir. Katalon Studio Selenium və Appium kimi freymvörklərin davamçısı hesab olunur. Katalon Studio Proqram təminatının inteqrallaşmış avtomatlaşdırılması ilə bağlı bir çox üstünlükləri onlardan götürmüşdür. UFT – (Proqram təminatının testləşməsi üçün kompleks funksional həll ) bu fuksional testləşmə üçün məşhur kommersiya alətidir. Bu alət APİ – web servislər həmçinin Deskop, mobil və web əlavələrin qrafik interfeysinin bütün mövcud platformalarda testləşməsi üçün funksiyalar toplusu təqdim edir. Burada şəkillərə görə obyektlərin tanınması dəfələrlə istifadə oluna bilən test komponentləri və avtomatik testləşmə üzrə sənədləşmə funksiyaları nəzərdə tutulmuşdur.

Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az Watir – web əlavələrin testləşməsinin avtomatlaşdırılması üçün Ruby kitabxanalrından istifadə edən açıq kodlu bir alətdir. Watir üçün bir çox mövcud brauzerlər arası testləşmə imkanı nəzərdə tutulmuşdur: Firefox, Opera, Headless brazerlər və İE. O həmçinin verilənlərlə idarə olunan testləşməni dəstəkləyir və BBD alətləri ilə inteqrasiya olunmuşdur: RSpec, Cucumber və Test/Unit.

HP QuickTest Professional Hewlett-Packard şirkətindən avtomatlaşdırma vasitəsidir. Ödənişli əsaslarla ( USD) satılır. Funksional testləşmənin avtomatlaşmasının verilmiş istehsalçıdan olan əsas alətidir. Test edilən əlavə üzərində iş zamanı istifadəçinin fəaliyyətinin qeyd edilməsi vasitəsilə funksional və reqressiya testlərini avtomatlaşdırmağa, sonra isə qeyd edilmiş fəaliyyəti PT-nin işə yararlılığının yoxlanması məqsədi ilə icra edilməsinə imkan verir. Qeyd edilmiş fəaliyyət skriptlər şəklində saxlanılır. Skriptlər alətdə VBScript (expert view) kimi, ya da fəaliyyətlə birlikdə vizual ardıcıl addımlar kimi (keyword view) təsvir oluna bilər. Hər bir addım redaktə edilə bilər və ona gözlənilən nəticəni alınan nəticə ilə müqayisə edən yoxlama nöqtələri (checkpoint) əlavə etmək olar. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9 A Tел: Факс: science..az www. ict.az

IBM Rational Functional Tester Ödənişlidir, amma o qədər yox («cəmi» 6000 USD). Rational Functional Tester testləşdiricilərə funksional testləşmə, reqressiv testləşmə, istifadəçi interfeysinin testləşməsi və verilənlərlə idarə olunan testləşməni icra etməyə imkan verən avtomatlaşmış testləşmə vasitələri təqdim edir. Bu haqda çox təsviri informasiya olmayacaq, praktiki nümunə göstəriləcək. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Bu yaxınlarda keyfiyyətin yoxlanılması üçün bir neçə böyük (Capgemini, Sogeti и Micro Focus) şirkətlər tərəfindən proqram təminatının sınağı və emalında istifadə olunan bir sıra maraqlı trendləri olan World Quality Report 2017–2018 standartı yarandı. Bu standartın yaradıcıları güman edirlər ki, PT-nın emalında avtomatlaşdırılmış testləşmə və DevOps (proqramçı və sistem administratorların işini birləşdirir)- metodologiyasından istifadə olunmalıdır.World Quality Report 2017–2018 Beləliklə bu şirkətlər əsas qərar qəbuletmə proseslərini və məhsulların qiymətləndirilməsini sürətləndirmək üçün intellektual avtomatlaşdırma və smart analitiklərin tətbiq edilməsinin vacibliyini vurğuladılar. Bu yeniliklər sayəsində şirkətlər yeni nəslin daima yenilənən intellektual qurğuların köməyi ilə məhsulların sınaqdan keçirilməsini daha da effektiv şəkildə həll edə biləcəklər. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9 Tел: Факс: www. ict.az

N ə t i c ə Yuxarıda göstərilənlərə əsasən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sınağın aparılması keyfiyyətli məhsulun emalında mühüm rol oynayır. Testləşmə proqram sistemlərində qüsurların və problemlərin aşkarlanmasıdır. Testləşməni həm özümüz, həm də avtomatlaşdırma vasitələri ilə icra edə bilərik. Bu və ya digər yanaşmanın xeyrinə seçim etmək üçün onun müsbət və mənfi cəhətlərini aydınlaşdırmaq lazımdır. PT-nin testləşməsində avtomatlaşdırılmanın alətləri əsas rol oynayır. Az1141, Bakı ş. B. Vahabzadə küç. 9A Tел: Факс: science..az www. ict.az

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm