Fənn: BEYNALXALQ TURIZM Tələbə: Hacızadə Ayaz Kurs: I Qrup: 1134. - презентация

1 Fənn: BEYNALXALQ TURIZM Tələbə: Hacızadə Ayaz Kurs: I Qrup: 1134

2 MÖVZU 2 Beynalxalq turizm statistikası Beynalxalq turizm statistikası

3 1.Daxili nəzarətin sistemi və təşkilatı strukturu 2. Planlaşdırmanın əsas ünsürləri. 3. Müştərinin infomasiya bazasının öyrənilməsi və ona qiymət verilməsi. 4.Auditin planlaşdırılması və auditor riski. 5. Auditin ümumi planının hazırlanması qaydası. 6. Müəssisə haqqında ümumi informasiyaların toplanması qaydası. 7. Auditor riski və onun qiymətləndirilməsinin metodları. 8. Auditin gedişində mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminin öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi. 1.Daxili nəzarətin sistemi və təşkilatı strukturu 2. Planlaşdırmanın əsas ünsürləri. 3. Müştərinin infomasiya bazasının öyrənilməsi və ona qiymət verilməsi. 4.Auditin planlaşdırılması və auditor riski. 5. Auditin ümumi planının hazırlanması qaydası. 6. Müəssisə haqqında ümumi informasiyaların toplanması qaydası. 7. Auditor riski və onun qiymətləndirilməsinin metodları. 8. Auditin gedişində mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminin öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi.

4 İnsaların bu fəaliyyət növü beynəlxalq ticarətə xas olan spesifık bir iqtisadi kateqoriyadır. Bu beynəlxalq səyahət bölməsi bir çox dövlətlərin iqlisadiyyatmda özünəməxsus rola malikdir. Beynəlxalq turizm xidmətin xüsusi bir sahəsi olmaqla, insanların beynəlxalq hərəkəti və yaxud səyahəti ilə bağlıdır. Qeyd etməliyik ki, XX əsrin ikinci yarısından beynəlxalq turizm hərtərəfli genişlənir

5 a) qarşıda duran məqsədlərə daha tam cavab verə bilən audit metodikasının seçilməsi; b) işin yerinə yetirilməsi və ona nəzarət; q) auditor riskinə qiymət verilməsi; a) qarşıda duran məqsədlərə daha tam cavab verə bilən audit metodikasının seçilməsi; b) işin yerinə yetirilməsi və ona nəzarət; q) auditor riskinə qiymət verilməsi; Planlaşdırma aşağıdakı məqsədlər üçün zəruridir.

6 Planlaşdırmanın iki mərhələyə bölmək olar: 1) Qabaqcadan (İlkin) planlaşdırma 2) Auditin ümumi planının hazırlanması.

7 Qabaqcadan (İlkin) planlaşdırma aşağıdakıları nəzərdə tutur: a) müştəri və onun fəaliyyətinə təsir göstərən amillər haqda ümumi informasiyanın əldə edilməsi; b) mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminə qabaqcadan qiymət verilməsi; v) auditor riskinə qabaqcadan qiymət verilməsi. Bunun üçün analitik araşdırmalar (ekspertiza) keçirilməlidir. Qabaqcadan (İlkin) planlaşdırma aşağıdakıları nəzərdə tutur: a) müştəri və onun fəaliyyətinə təsir göstərən amillər haqda ümumi informasiyanın əldə edilməsi; b) mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminə qabaqcadan qiymət verilməsi; v) auditor riskinə qabaqcadan qiymət verilməsi. Bunun üçün analitik araşdırmalar (ekspertiza) keçirilməlidir. Auditin planlaşdırması isə aşağıdakıların hazırlanmasını və tərtibini özündə birləşdirir: a) auditin ümumi planını strategiyasını b) auditin proqramını taktikasını Auditin planlaşdırması isə aşağıdakıların hazırlanmasını və tərtibini özündə birləşdirir: a) auditin ümumi planını strategiyasını b) auditin proqramını taktikasını

8 Auditor planını və proqramını hazırlayarkən auditor İqtisadi subyekt haqqında İlkin biliklərə və keçirilmiş analitik prosedurlarının nəticələrinə istinad etməlidir. Bu zaman auditor aşağıdakıları etməlidir: a) təsərrüfat subyektinin daxili nəzarət sisteminin səmərəliliyini və nəzarət riskini qiymətləndirməli və bu məqsədlə tələb olunduğu qədər auditor sübutları toplamalı; b) auditin planını və proqramını tərtib edərkən informasiyanın işlənilməsini, auditor prosedurlarını, həcmini seçməlidir. Auditor planını və proqramını hazırlayarkən auditor İqtisadi subyekt haqqında İlkin biliklərə və keçirilmiş analitik prosedurlarının nəticələrinə istinad etməlidir. Bu zaman auditor aşağıdakıları etməlidir: a) təsərrüfat subyektinin daxili nəzarət sisteminin səmərəliliyini və nəzarət riskini qiymətləndirməli və bu məqsədlə tələb olunduğu qədər auditor sübutları toplamalı; b) auditin planını və proqramını tərtib edərkən informasiyanın işlənilməsini, auditor prosedurlarını, həcmini seçməlidir.

9 Müştəri haqqında əsas informasiya mənbələri bunlardır. Ali rəhbərlik və icra edici heyətlə görüş bu və ya digər məsələnin müzakirəsi. Əsas bölmələr, anbarlara və.s sahələrə baxış Müştərinin hüquqi sənədləri: nizamnamə, qeydiyyat sənədləri, direktorun, şuranın ixlas sənədləri. Kənar və daxili hesabatlar, habelə nəşrlər.

10 Kənar hesabatlara və nəşrlərə aiddir: qəzetlər, sahələr üzrə analitik hesabatlar, rəsmi məlumatlar, vergi qanunvericiliyi. Daxili hesabatlara və nəşrlərə aiddir: maliyyə hesabatları, aylıq maliyyə məsləhətçilərin daxili hesabatları, firmanın daxili siyasəti, prosedurlar üzrə təlimatlar Eyni zamanda təşkilatın inkişaf tarixi, fəaliyyət növləri, uçot siyasəti ilə tanış olmaq, xüsusi ədəbiyyatlar, öyrənmək və müştərinin əvvəlki auditoru ilə görüşmək lazımdər. Kənar hesabatlara və nəşrlərə aiddir: qəzetlər, sahələr üzrə analitik hesabatlar, rəsmi məlumatlar, vergi qanunvericiliyi. Daxili hesabatlara və nəşrlərə aiddir: maliyyə hesabatları, aylıq maliyyə məsləhətçilərin daxili hesabatları, firmanın daxili siyasəti, prosedurlar üzrə təlimatlar Eyni zamanda təşkilatın inkişaf tarixi, fəaliyyət növləri, uçot siyasəti ilə tanış olmaq, xüsusi ədəbiyyatlar, öyrənmək və müştərinin əvvəlki auditoru ilə görüşmək lazımdər. Əldə olunan informasiyalar əsasında auditor, məsləhət üçün müxtəlif mütəxəssislərin-ekspertlərin (hüquqşunas, texnoloq və s.) cəlb olunmasının zəruriliyi haqda məsələni həll etməlidir.

11 Auditin bu cür diqqətlə hazırlanmasında məqsəd aşağıdakılardan ibarətdir: - yoxlanılan informasiyaların həcmini, aparılma vaxtını, habelə yoxlamaya cəlb olunan auditor qrupunun tərkibini və sayını müəyyən etmək; - auditor prosedurlarının siyahısını və onların tətbiq edilmə üsulunu müəyyənləşdirmək; - nəzarətin seçmə üsulunun tətbiq edilmə imkanını müəyyənləşdirmək; Yoxlamaları yüksək keyfiyyətlə və müəyyən olunmuş vaxtda başa çatdırmaq üçün qarşıdakı işlərin 2 obyektiv planı tərtib olunmalıdır.

12

13 Auditin ümumi planına aşağıdakı göstəricilər daxil edilir: auditin məqsədi, yerinə yetiriləcək işlərin həcmi, işlərin qrafiki və müddəti, yoxlamanın üsulu və forması, auditor qrupunun tərkibi. auditin məqsədi, yerinə yetiriləcək işlərin həcmi, işlərin qrafiki və müddəti, yoxlamanın üsulu və forması, auditor qrupunun tərkibi.

14 Auditin planı ayrıca bir sənəd kimi rəsmiyyətə salınır və sonradan dəqiqləşdirilə bilər. İş planına əsasən yoxlamaların başlanmasına qədər auditor briqadasının (qrupunun) rəhbəri auditin proqramını tərtib edir. Həmin proqramda aşağıdakılar göstərilir: - müştərinin – müəssisənin yoxlamaya cəlb olunan əsas iş sahəsi, uçot bölməsi, hər bir sahənin yoxlanılmasının xarakteri, yoxlamanın metodu, yoxlayıcı auditora təhkim olunmuş vəzifə (iş), işlərin başa çatma müddəti, iş (İşçi) sənədlərinin rəsmiyyətə salınma qaydası. Həmin proqramda aşağıdakılar göstərilir: - müştərinin – müəssisənin yoxlamaya cəlb olunan əsas iş sahəsi, uçot bölməsi, hər bir sahənin yoxlanılmasının xarakteri, yoxlamanın metodu, yoxlayıcı auditora təhkim olunmuş vəzifə (iş), işlərin başa çatma müddəti, iş (İşçi) sənədlərinin rəsmiyyətə salınma qaydası.

15 Bir qayda olaraq bu cür pozuntular sənədlərdə məcburi rekvizitlərin olmaması, sənədlərin üzərində icazə vermə və bəraət verici imzanın olmaması, yolverilməyən düzəlişlərin edilməsi və s. ilə müşaiət olunur.

16 Bu qəbildən olan səhvlərə - uçot məlumatlarının doğruluğunda, riyazi qaydada aparılan hesablamalar zamanı uçot yazılışlarında, əmlakın mövcudluğu və hesablaşmaların aparılmasında yol verilir.

17 Bu cür nöqsanlar mühasibat hesabatlarında məlumatların düzgün əks etdirilməməsi yolu ilə baş verir. Belə ki, hesabatın hesabatın maddələrində göstərilən məlumatlarla müvafiq uçot registrlərinin məlumatları bir- birinə uyğun gəlmir, hesabatlar tam tərtib edilmir, hesabatın maddələri qarşılıqlı əlaqəsiz olur və s.

18 Maliyyə (mühasibat) hesabatının auditi həmişə iki növ sahibkarlıq və auditor riski ilə əlaqəli olub: Auditor riski Sahibkarlıq riski.

19 Auditor riski auditor yoxlamasının səmərəsizliyidir. Daha doğrusu maliyyə hesabatında ciddi səhvlər və nöqsanlar olduğu halda onun doğruluğuna dair auditor rəyini verilməsi riskdir. Auditor riski auditorun hesabatlarının yoxlanması zamanı subyektiv hərəkəti ilə əlaqədardır. Onun ölçüsü (həcmi) daimi sıfırla vahid (bir) arasında olur. Auditor riski auditor yoxlamasının səmərəsizliyidir. Daha doğrusu maliyyə hesabatında ciddi səhvlər və nöqsanlar olduğu halda onun doğruluğuna dair auditor rəyini verilməsi riskdir. Auditor riski auditorun hesabatlarının yoxlanması zamanı subyektiv hərəkəti ilə əlaqədardır. Onun ölçüsü (həcmi) daimi sıfırla vahid (bir) arasında olur. Sahibkarlıq riski onu ifadə edir ki, auditor ola bilsin ki, yerinə yetirilən işlərə görə onun nəticəsindən asılı olmayaraq, müştəri ilə olan konfliktə, yaxud ona tətbiq edilən sanksiyaya görə tam əmək haqqı almasın və ya onun bir hissəsindən məhrum edilsin.

20 Auditor riskinin qiymətləndirilməsinin aşağıdakı iki əsas metodu mövcuddur: 1- qiymətləndirmə metodu; 2- miqdar metodu. Auditor riskinin qiymətləndirilməsinin aşağıdakı iki əsas metodu mövcuddur: 1- qiymətləndirmə metodu; 2- miqdar metodu. Sahibkarlıq riski aşağıdakı faktorlara müəyyən edilir: 1.auditorun rəqabətə davamlılığı ilə, 2.müştərinin maliyyə vəziyyəti ilə, 3.müştərinin əməliyyatlarının xarakteri ilə. Sahibkarlıq riski aşağıdakı faktorlara müəyyən edilir: 1.auditorun rəqabətə davamlılığı ilə, 2.müştərinin maliyyə vəziyyəti ilə, 3.müştərinin əməliyyatlarının xarakteri ilə.

21 Qiymətləndirmə metodunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu halda öz təcrübəsindən və müştərinin biliyindən, müəssisə aparatının əməkdaşları ilə aparılan söhbətlərə əsasən auditor riskini müəyyənləşdirir. Miqdar metodu auditor riskinin müxtəlif faktor modelinin miqdar hesablanmasını nəzərdə tutur. Bu modelə auditin planlaşdırılmasının əsası kimi də baxmaq olar

22 a) planlaşdırmanın kompleksliyi b) planlaşdırmanın fasiləsizliyi v) planlaşdırmanın optimallığı a) planlaşdırmanın kompleksliyi b) planlaşdırmanın fasiləsizliyi v) planlaşdırmanın optimallığı Nəzərə almaq lazımdır ki, auditin planlaşdırılması, auditin keçirilməsinin ümumi prinsiplərinə uyğun surətdə auditor təşkilatı tərəfindən həyata keçirir.

23 Planlaşdırmanın kompleksliyi dedikdə planlaşdırmanın bütün mərhələlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin və razılığının təmin olunması başa düşülür. Planlaşdırmanın fasiləsizliyi dedikdə, auditorlar qrupu üçün əlavə tapşırıqların müəyyənləşdirilməsi və planlaşdırılan mərhələlərin təsdiq olunan müddətlərə əlaqələndirilməsi başa düşülür. Auditin planlaşdırılmasının optimallığı dedikdə, planlaşdırmanın variantlığının təmin olunması başa düşülür.

24 - auditin əvvəlcədən planlaşdırılması - auditin ümumi planının hazırlanması - auditin proqramının hazırlanması və tərtib edilməsi. - auditin əvvəlcədən planlaşdırılması - auditin ümumi planının hazırlanması - auditin proqramının hazırlanması və tərtib edilməsi.

25 Ümumi planın və audit proqramının hazırlanmasına başlayan auditor təşkilati İqtisadi subyekt haqqında bəzi məlumatlara malik olmalıdır. Auditin ümumi planında auditor İlkin təhlil, daxili nəzarət sisteminin etibarlığı və auditor risklərinin qiymətləndirilməsinin üsullarını müəyyənləşdirir.

26 a) real əmək məsrəfləri; b) əvvəlki auditor yoxlaması zamanı vaxt məsrəflərinin hesablanması və onun cari hesablamalarla əlaqəsi; v) əhəmiyyətlilik səviyyəsi; q) auditin risklərinin qiymətləndirilməsi. a) real əmək məsrəfləri; b) əvvəlki auditor yoxlaması zamanı vaxt məsrəflərinin hesablanması və onun cari hesablamalarla əlaqəsi; v) əhəmiyyətlilik səviyyəsi; q) auditin risklərinin qiymətləndirilməsi. Yadda saxlamaq lazımdır ki, audit prosesində auditor riskində dəyişikliyə və planlaşmanın səviyyəsinə təsir göstərən vəziyyət baş verə bilər.

27 -auditin keçirilməsinə cəlb olunan auditorların sayı və ixtisası göstərilməklə auditor qrupunun formalaşdırılması - auditorların peşəkarlıq səviyyəsi və vəzifəsi nəzərə alınmaqla onların auditin konkret sahələri üzrə bölgüsü; - audit qrupunun bütün üzvlərinin yerinə yetiriləcəkləri bütün işlərə o cümlədən auditin ümumi planı ilə tanış edilməsi, auditin bu haqda ətraflı təlimatlandırılması; - auditin ümumi planının yerinə yetirilməsinə, işlərin keyfiyyətinə və nəticənin müəyyən olunuş qaydada rəsmiyyətə salınmasına auditi aparan qrupun rəhbəri tərəfindən nəzarət olunması; - audit prosedurlarının həyata keçirilməsi praktikası ilə əlaqədar olan bir sıra lazım gələn məsələlərin qrupunun rəhbəri tərəfindən qrupun üzvlərinə izah edilməsi və.s. -auditin keçirilməsinə cəlb olunan auditorların sayı və ixtisası göstərilməklə auditor qrupunun formalaşdırılması - auditorların peşəkarlıq səviyyəsi və vəzifəsi nəzərə alınmaqla onların auditin konkret sahələri üzrə bölgüsü; - audit qrupunun bütün üzvlərinin yerinə yetiriləcəkləri bütün işlərə o cümlədən auditin ümumi planı ilə tanış edilməsi, auditin bu haqda ətraflı təlimatlandırılması; - auditin ümumi planının yerinə yetirilməsinə, işlərin keyfiyyətinə və nəticənin müəyyən olunuş qaydada rəsmiyyətə salınmasına auditi aparan qrupun rəhbəri tərəfindən nəzarət olunması; - audit prosedurlarının həyata keçirilməsi praktikası ilə əlaqədar olan bir sıra lazım gələn məsələlərin qrupunun rəhbəri tərəfindən qrupun üzvlərinə izah edilməsi və.s.

28 Bir qayda olaraq audit aparılan (aparılacaq) müəssisə haqqında ümumi məlumatların əldə olunmasında əsas məqsəd hesabatların düzgünlüyü barədə əsaslandırılmış rəy hazırlamaqdan ibarətdir. Auditi keyfiyyətlə başa çatdırmaq üçün hər şeydən əvvəl müəssisənin fəaliyyətinin növü və onun sahəvi xüsusiyyətləri, təşkilinin quruluşu, maliyyə və digər əlaqələri barədə məlumatlar əldə etmək və onun hüquqi öhdəlikləri ilə tanış olmaq lazımdır.

29 1. İdarə aparatı heyəti iə uçotun aparılması ilə əlaqədar olmayan, lakin birinci əldən informasiyaların alınmasına imkan verən məsələləri müzakirə etmək, yuxarı rəhbərlik və icraçı heyətlə görüşlər keçirmək; 2. Müəssisənin İstehsal sahəsi və anbarları ilə tanış olmaq, onlara baxış keçirmək; 3. Xarici və daxili hesabatlarla və nəşr olunmuş materiallarla tanış olmaq. 4. Yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı müəssisənin inkişaf tarixi ilə, son illərdəki fəaliyyət növü və uçot siyasəti ilə, müxtəlif səviyyədə çalışan rəhbər İşçilərin məsuliyyəti və hüquqi məsələləri ilə tanış olmağında əhəmiyyəti böyükdür. 1. İdarə aparatı heyəti iə uçotun aparılması ilə əlaqədar olmayan, lakin birinci əldən informasiyaların alınmasına imkan verən məsələləri müzakirə etmək, yuxarı rəhbərlik və icraçı heyətlə görüşlər keçirmək; 2. Müəssisənin İstehsal sahəsi və anbarları ilə tanış olmaq, onlara baxış keçirmək; 3. Xarici və daxili hesabatlarla və nəşr olunmuş materiallarla tanış olmaq. 4. Yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı müəssisənin inkişaf tarixi ilə, son illərdəki fəaliyyət növü və uçot siyasəti ilə, müxtəlif səviyyədə çalışan rəhbər İşçilərin məsuliyyəti və hüquqi məsələləri ilə tanış olmağında əhəmiyyəti böyükdür.

30 1. Müştərinin sahibkarlıq fəaliyyətini dərindən başa düşməsi, yuxarı idarə aparatı İşçilərinin saxta informasiyaların verilmə riskinin qiymətləndirmə sahəsində hərəkəti; 2. Qeyri adi və gözlənilməz saldonu ayırmaq, müəssisənin cari maliyyə vəziyyətini qiymətləndirmək üçün qabaqcadan analitik ictimai xülasə (şərh) hazırlamaq; 3. Uçot siyasətinin xüsusiyyətinin dərk olunması; 4. Materiallığın və mövcudluğun qiymətləndirilməsi. 1. Müştərinin sahibkarlıq fəaliyyətini dərindən başa düşməsi, yuxarı idarə aparatı İşçilərinin saxta informasiyaların verilmə riskinin qiymətləndirmə sahəsində hərəkəti; 2. Qeyri adi və gözlənilməz saldonu ayırmaq, müəssisənin cari maliyyə vəziyyətini qiymətləndirmək üçün qabaqcadan analitik ictimai xülasə (şərh) hazırlamaq; 3. Uçot siyasətinin xüsusiyyətinin dərk olunması; 4. Materiallığın və mövcudluğun qiymətləndirilməsi.

31 Makroİqtisadi faktorlar aşağıdakılardır: - Əsas fəaliyyət (azalma, artma); - Beynəlxalq tİcarət, tarif səddi; - Vergiyə cəlb olunmada dəyişiklik; - Xarici bazardan asılılıq; - Valyuta kursunun dəyişkənliyi; - Xarici nəzarət sistemi; - Dövlət sisteminin dəyişməsi; Makroİqtisadi faktorlar aşağıdakılardır: - Əsas fəaliyyət (azalma, artma); - Beynəlxalq tİcarət, tarif səddi; - Vergiyə cəlb olunmada dəyişiklik; - Xarici bazardan asılılıq; - Valyuta kursunun dəyişkənliyi; - Xarici nəzarət sistemi; - Dövlət sisteminin dəyişməsi;

32 - Faiz stavkasının şirkətin rəhbərinə təsiri; - İqtisadi faktorların İstehlakçının mallarının satılabilmə, pula çevrilmə qabiliyyəti və ya mülkiyyət bazarının inkişafı. Sahəvi faktorlara aşağıdakılar daxildir: - Tənzimləmə sahəsi (yeni və gözlənilən normativ aktlar); - İqtisadi şərait (sahənin ixtisarı və genişləndirilməsi, yüksək riskli sahənin yaranması və s.); - Əmək (əmək problemi, qeyri adi əmək praktikası, işsizlik və s.). Müştərinin fəaliyyətinə təsir edən daxili faktorlara aşağıdakılar daxildir: - Ümumi suallar; - Biznesin strukturu; - Faiz stavkasının şirkətin rəhbərinə təsiri; - İqtisadi faktorların İstehlakçının mallarının satılabilmə, pula çevrilmə qabiliyyəti və ya mülkiyyət bazarının inkişafı. Sahəvi faktorlara aşağıdakılar daxildir: - Tənzimləmə sahəsi (yeni və gözlənilən normativ aktlar); - İqtisadi şərait (sahənin ixtisarı və genişləndirilməsi, yüksək riskli sahənin yaranması və s.); - Əmək (əmək problemi, qeyri adi əmək praktikası, işsizlik və s.). Müştərinin fəaliyyətinə təsir edən daxili faktorlara aşağıdakılar daxildir: - Ümumi suallar; - Biznesin strukturu;

33 - İstehsal fəaliyyətinin və mühüm İstehsal vahidinin növləri; - Biznesin tez genişləndirilməsi; - Mövcud və mümkün ola bilən fikir ayrılıqları; - Rəhbərliyin öz müəssisəsi və sahəsi haqqında fikri; - Rəhbərliyin nəticə və onun inkişafı ideyası (tendensiyası) üzrə fikri; - Rəhbərliyin əsas qayğıları; - Auditin aparılmasından gözlənilən nəticə. - İstehsal fəaliyyətinin və mühüm İstehsal vahidinin növləri; - Biznesin tez genişləndirilməsi; - Mövcud və mümkün ola bilən fikir ayrılıqları; - Rəhbərliyin öz müəssisəsi və sahəsi haqqında fikri; - Rəhbərliyin nəticə və onun inkişafı ideyası (tendensiyası) üzrə fikri; - Rəhbərliyin əsas qayğıları; - Auditin aparılmasından gözlənilən nəticə.

34 Mülkiyyət: - müştərinin mülkiyyətinin xüsusiyyətləri; - müştərinin səhminin kursu; - Müştərinin səhmlərinə qeyri adi tİcarət əməliyyatları, fəaliyyətinin əsas strategiyası; - Planlaşdırma və nəzərdə tutulan ehtimal olunan nailiyyətlər; - İstehsalatda gözlənilən dəyişiklər; - Kapital qoyuluşları; - Bazarın genişləndirilməsi planı; - Verginin planlaşdırılması və s. Mülkiyyət: - müştərinin mülkiyyətinin xüsusiyyətləri; - müştərinin səhminin kursu; - Müştərinin səhmlərinə qeyri adi tİcarət əməliyyatları, fəaliyyətinin əsas strategiyası; - Planlaşdırma və nəzərdə tutulan ehtimal olunan nailiyyətlər; - İstehsalatda gözlənilən dəyişiklər; - Kapital qoyuluşları; - Bazarın genişləndirilməsi planı; - Verginin planlaşdırılması və s.

35 Direktorlar şurası və yuxarı idarəetmə heyəti: - Şura iclaslarının tez-tez olması; - İcraçıların qeyri hüquqi hərəkətlərə təhrik edilməsi (yalan məlumat və s.); - İdarə heyətinin əmək haqqına təsir edən faktorlar. Əməliyyatlar: - Müştərilərin məhsulundan və ya xidmətindən istifadə edənlər və onların mahiyyəti; - Məhsul İstehsalı mərhələsi və metodu və onunla əlaqədar olan risklər; - İstehsal güclərinin xarakteri və yerləşdiyi yerlər; - Mərkəzi aparatın qeyri mərkəşləşdirilmiş əməliyyatında nəzarətinin səviyyəsi; - Mal göndərənlərdən kredit alınmasının məqsədəuyğunluğu; - İstehsal gücləri; - İstehsalın texniki problemləri; - İstehsal siklinin ardıcıllığı və s. Direktorlar şurası və yuxarı idarəetmə heyəti: - Şura iclaslarının tez-tez olması; - İcraçıların qeyri hüquqi hərəkətlərə təhrik edilməsi (yalan məlumat və s.); - İdarə heyətinin əmək haqqına təsir edən faktorlar. Əməliyyatlar: - Müştərilərin məhsulundan və ya xidmətindən istifadə edənlər və onların mahiyyəti; - Məhsul İstehsalı mərhələsi və metodu və onunla əlaqədar olan risklər; - İstehsal güclərinin xarakteri və yerləşdiyi yerlər; - Mərkəzi aparatın qeyri mərkəşləşdirilmiş əməliyyatında nəzarətinin səviyyəsi; - Mal göndərənlərdən kredit alınmasının məqsədəuyğunluğu; - İstehsal gücləri; - İstehsalın texniki problemləri; - İstehsal siklinin ardıcıllığı və s.

36 Maliyyə: - Pul kütləsi axınının xarakteristikası; - İnvestirləşdirmə siyasəti və üsulları; - Mənfəətin səviyyəsi; - Əsas bank əməliyyatları; - Liziqdən istifadə; - Təminat və digər ödənişlər; - Başqa öhdəliklər. Maliyyə: - Pul kütləsi axınının xarakteristikası; - İnvestirləşdirmə siyasəti və üsulları; - Mənfəətin səviyyəsi; - Əsas bank əməliyyatları; - Liziqdən istifadə; - Təminat və digər ödənişlər; - Başqa öhdəliklər.

37 Marketinq: Əsas alıcılar və bazar; - Ayrı-ayrı alıcılara arxalanmaq, lahiyələr və ya əməliyyatlar; - Alıcıların maliyyə vəziyyəti; - Mühüm rəqiblər və müştərinin bazarda vəziyyəti; - Bazarın sabitliyi və mövsünlük mülahizəsi; - Məhsulun tələf olması; - Üstünlükdən asılılıq. Marketinq: Əsas alıcılar və bazar; - Ayrı-ayrı alıcılara arxalanmaq, lahiyələr və ya əməliyyatlar; - Alıcıların maliyyə vəziyyəti; - Mühüm rəqiblər və müştərinin bazarda vəziyyəti; - Bazarın sabitliyi və mövsünlük mülahizəsi; - Məhsulun tələf olması; - Üstünlükdən asılılıq.

38 Lisenziya və sxem: - Şübhəli potensial imkanlı yeni növ məhsullar; - Alıcılara münasibətdə üstünlük vermək; - Əsas malların maliyyələşdirilməsi sistemində siyasət, qiymətin əmələ gəlməsi və güzəştlər; - Reklam və onun effektliyi; - Pisləşmə mülahizəsi; - Marketinq nəticəsinin səviyyəsi; - Satışı artırmaq üçün əlavə risk. Lisenziya və sxem: - Şübhəli potensial imkanlı yeni növ məhsullar; - Alıcılara münasibətdə üstünlük vermək; - Əsas malların maliyyələşdirilməsi sistemində siyasət, qiymətin əmələ gəlməsi və güzəştlər; - Reklam və onun effektliyi; - Pisləşmə mülahizəsi; - Marketinq nəticəsinin səviyyəsi; - Satışı artırmaq üçün əlavə risk.

39 Heyət: - Əsas heyətin ixtisaslığı, təcrübəsi, komplektliyi; - İşçilərin toplanması və hərəkəti siyasəti; - İşçi heyətinə münasibətdə idarəetmə planı; - Kadro axını. Bunlarla bərabər auditor İlk növbədə müştərinin hüquqi sənədləri ilə tanış olmalıdır. Heyət: - Əsas heyətin ixtisaslığı, təcrübəsi, komplektliyi; - İşçilərin toplanması və hərəkəti siyasəti; - İşçi heyətinə münasibətdə idarəetmə planı; - Kadro axını. Bunlarla bərabər auditor İlk növbədə müştərinin hüquqi sənədləri ilə tanış olmalıdır. Bu sənədlər aşağıdakılardır: -Nizamnamə, qeydiyyat sənədləri. -Direktorlar şurasının və səhmdar cəmiyyətinin iclas protokolu və s. -Auditor eyni zamanda müştərinin hüquqi öhdəliklərini müəyyən etmək məqsədi ilə kontraklarla, müqavilərlə və sazişlərlə də ətraflı tanış olmalıdır. Bu sənədlər aşağıdakılardır: -Nizamnamə, qeydiyyat sənədləri. -Direktorlar şurasının və səhmdar cəmiyyətinin iclas protokolu və s. -Auditor eyni zamanda müştərinin hüquqi öhdəliklərini müəyyən etmək məqsədi ilə kontraklarla, müqavilərlə və sazişlərlə də ətraflı tanış olmalıdır.

40 Auditor işləri planlaşdırarkən auditor fəaliyyətinin digər elementi, auditor riskilə qiymət verilməsi hesab olunur. Auditor riskini biznes riskindən (sahibkarlıq riskindən) fərqləndirmək lazımdır. Auditor riski dedikdə, auditor yoxlamasının yekunları üzrə auditor tərəfindən subyektiv qaydada müəyyənləşdirilən gümanların etirafı nəzərdə tutulur. Auditor işləri planlaşdırarkən auditor fəaliyyətinin digər elementi, auditor riskilə qiymət verilməsi hesab olunur. Auditor riskini biznes riskindən (sahibkarlıq riskindən) fərqləndirmək lazımdır. Auditor riski dedikdə, auditor yoxlamasının yekunları üzrə auditor tərəfindən subyektiv qaydada müəyyənləşdirilən gümanların etirafı nəzərdə tutulur.

41 a) məqbul auditor riskini (MAR); b) təsərrüfatdaxili riskini (TR); v) nəzarət riskini (NR); q) aşkar etməmək riskini (AR). a) məqbul auditor riskini (MAR); b) təsərrüfatdaxili riskini (TR); v) nəzarət riskini (NR); q) aşkar etməmək riskini (AR). Biznes (sahibkarlıq) riski dedikdə, auditorlardan asılı olmayan səbəblər üzündən müştərinin işgüzar fəallığının onun maliyyə mövqeyinin pisləşməsinə təsiri başa düşülür.

42 Qiymətvermə metodu respublika auditor təşkilatları tərəfindən daha geniş yayılmışdır. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, auditorlar öz şəxsi təcrübələrinə və müştərinin biliyinə istinad edərək, bütövlükdə hesabatlar və yaxud müxtəlif əməliyyatlar qrupları əsasında yüksək, güman olunan və az güman olunan riski müəyyənləşdirir. Nəticədən auditin planlaşmasında istifadə olunur.

43 Miqdar metodu auditor riskinin çoxsaylı modelinin miqdarca hesablanmasını nəzərdə tutur. Təcrübədə tətbiq olunan başlıca modeldən dünyanın altı aparıcı firması istifadə edir. Bu metoda görə auditor riskinin kəmiyyəti onun müxtəlif tərkib hissələrindən asılı olaraq aşağıdakı düstur vasitəsilə müəyyənləşdirir. AR=DR x NR x AR Burada AR – auditor riskini (%-lə); DR – daxili riski (%-lə); NR nəzarət riskini (%-lə) və AR – aşkara çıxarmaq riskini (%- lə) göstərir. Auditor riski (AR) təhlükənin ciddiliyini göstərir. Belə ki, auditor özü tərəfindən görülən prosedurlara əsasən maliyyə hesabatının düzgünlüyü və etibarlılığı haqda düzgün olmayan mühakimələrə (subyektivlik üzündən) malik ola bilər. Miqdar metodu auditor riskinin çoxsaylı modelinin miqdarca hesablanmasını nəzərdə tutur. Təcrübədə tətbiq olunan başlıca modeldən dünyanın altı aparıcı firması istifadə edir. Bu metoda görə auditor riskinin kəmiyyəti onun müxtəlif tərkib hissələrindən asılı olaraq aşağıdakı düstur vasitəsilə müəyyənləşdirir. AR=DR x NR x AR Burada AR – auditor riskini (%-lə); DR – daxili riski (%-lə); NR nəzarət riskini (%-lə) və AR – aşkara çıxarmaq riskini (%- lə) göstərir. Auditor riski (AR) təhlükənin ciddiliyini göstərir. Belə ki, auditor özü tərəfindən görülən prosedurlara əsasən maliyyə hesabatının düzgünlüyü və etibarlılığı haqda düzgün olmayan mühakimələrə (subyektivlik üzündən) malik ola bilər.

44 Məlumdur ki, hazırda kənar təşkilatların əksəriyyəti hər hansı bir qərar çıxarmaq üçün kənar hesabatları əsas götürürlər. Odur ki, auditorlar adətən auditor riskinin aşağı səviyyəsini planlaşdırırlar. Arzu olunan AR ilə audit keçirmək üçün planlaşdırılan informasiya bazası arasında əks asılılıq mövcuddur. Belə ki, auditor riski azdırsa, testləşdirmək üçün bir o qədər çox, informasiya cəlb etməsi zəruridir.

45 a) qanunvericilik tələblərinin gözlənilməsini; b) mühasibat uçotu sənədləşməsinin tamlığı və dəqiqliyi; v) mühasibat hesabatlarının vaxtında hazırlanılması; q) səhvlərin və saxtalaşdırmaların aradan qaldırılması; d) əmr və sərəncamların icrası; e) müəssisə əmlakının mühafizəsini təmin olunması. a) qanunvericilik tələblərinin gözlənilməsini; b) mühasibat uçotu sənədləşməsinin tamlığı və dəqiqliyi; v) mühasibat hesabatlarının vaxtında hazırlanılması; q) səhvlərin və saxtalaşdırmaların aradan qaldırılması; d) əmr və sərəncamların icrası; e) müəssisə əmlakının mühafizəsini təmin olunması.

46 1) Hüquq və vəzifələr dəqiq göstərilməklə İşçi heyətinin tərkibini. İşçilər haqda auditor müəyyən qiymət verməlidir. 2) Müvafiq vəzifə bölgüsünü. 3) Əməliyyatlar baş verən zaman zəruri prosedurlara əməl olunmasını; 4) Sənədləşmənin mühafizəsinə nəzarəti; 5) Aktivlər və sənədlər üzərində həqiqi nəzarəti; 6) Yerinə yetirilən vəzifələrin müstəqil surətdə yoxlanılmasını. 1) Hüquq və vəzifələr dəqiq göstərilməklə İşçi heyətinin tərkibini. İşçilər haqda auditor müəyyən qiymət verməlidir. 2) Müvafiq vəzifə bölgüsünü. 3) Əməliyyatlar baş verən zaman zəruri prosedurlara əməl olunmasını; 4) Sənədləşmənin mühafizəsinə nəzarəti; 5) Aktivlər və sənədlər üzərində həqiqi nəzarəti; 6) Yerinə yetirilən vəzifələrin müstəqil surətdə yoxlanılmasını.

47 a) Məlumatların etibarlılığının təmin olunmasına; b) Aktivlərin və köçürmələrin mühafizəsinə; v) Təşkilatın fəaliyyət göstərməsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə q) Menecment tərəfindən müəyyənləşdirilən qaydalara və proseduralara əməl olunmasına; d) DNS-nin qanunvericilik aktlarına və normalarına uyğunluğunun təmin olunmasına; e) Auditin keşirilməsinə çəkilən xərclərin aşağı salınmasına. a) Məlumatların etibarlılığının təmin olunmasına; b) Aktivlərin və köçürmələrin mühafizəsinə; v) Təşkilatın fəaliyyət göstərməsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə q) Menecment tərəfindən müəyyənləşdirilən qaydalara və proseduralara əməl olunmasına; d) DNS-nin qanunvericilik aktlarına və normalarına uyğunluğunun təmin olunmasına; e) Auditin keşirilməsinə çəkilən xərclərin aşağı salınmasına.

48 Bununla əlaqədar olaraq auditor, aşağıdakıları müəyyənləşdirmək məqsədilə mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminin yoxlamasını aparır: 1. Əməliyyatların mövcudluğunu (əməliyyatın həyata keçirilməsi üçün icazə səlahiyyəti çatan şəxs tərəfindən verilmiçdir). 2. Qeydlərin tamlığını (baş verən bütün əməliyyatlar qeydlərdə öz əksini tapmışdır). 3. Qiymətləndirməni (əməliyyat düzgün qiyçətləndirilmişdir). 4. Hesablamaların və köçürmələrin dürüstlüyünü (əməliyyatlar əsasında düzgün köçürmələr aparılmış, qeydlər uçot kitablarında qeydə alınmış, yekun dürüst hesablanmışdır). Bununla əlaqədar olaraq auditor, aşağıdakıları müəyyənləşdirmək məqsədilə mühasibat uçotu və daxili nəzarət sisteminin yoxlamasını aparır: 1. Əməliyyatların mövcudluğunu (əməliyyatın həyata keçirilməsi üçün icazə səlahiyyəti çatan şəxs tərəfindən verilmiçdir). 2. Qeydlərin tamlığını (baş verən bütün əməliyyatlar qeydlərdə öz əksini tapmışdır). 3. Qiymətləndirməni (əməliyyat düzgün qiyçətləndirilmişdir). 4. Hesablamaların və köçürmələrin dürüstlüyünü (əməliyyatlar əsasında düzgün köçürmələr aparılmış, qeydlər uçot kitablarında qeydə alınmış, yekun dürüst hesablanmışdır).

49 a) həmin müəssisədə rəhbərliyin iş sistemi ilə; b) idarəetmənin təşkilat strukturu ilə; v) hüquq və vəzifələrin qulluqçuların nəzərinə çatdırılması ilə; q) rəhbərlik tərəfindən istifadə olunana nəzarət metodları ilə; d) daxili auditin funksiyaları ilə; e) kadr siyasəti ilə. a) həmin müəssisədə rəhbərliyin iş sistemi ilə; b) idarəetmənin təşkilat strukturu ilə; v) hüquq və vəzifələrin qulluqçuların nəzərinə çatdırılması ilə; q) rəhbərlik tərəfindən istifadə olunana nəzarət metodları ilə; d) daxili auditin funksiyaları ilə; e) kadr siyasəti ilə. Auditor, DNS-nin bütün sadalanan altı elementini tədqiq etməlidir. Bu zaman İqtisadi subyektin ölçüsü daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Aydın məsələdir ki, kiçik müəssisələrdə vəzifə böıgüsü prinsipinin gözlənilməsi böyük çətinlik törədir və buna görə daxili auditor ştatı açmaq məqsədə uyğun hesab edilmir.

50