Қ абббылда ғ ан: Абдрахманова Ж.Б. Орында ғ ан: Ә мірова То ғ жан Базарбаева Ай-Тол қ ын Сейілхан Г ү лжаннат
Атмосфералы қ ауа – б ұ л ғ аламшарты ң (планета) ө мірі, жерді ң азот тан, к ө мір қ ыш қ ббыл газынан, озона, гелиден т ұ ратин газ қ работы. Биологиялы қ процесс ү шін оттегіні ң ма ң ызы ө те зорь, ал к ө мір қ ыш қ ббыл газы фотосинтез процесіне ө те қ ажет. Адам тема қ ішпеуге бар, біра қ тыныс алмай ө мір с ү ре алмсайты, себебі адам организмінде оттегі қ оры шектеулі. Ол 2 – 3 минут қ анна тыныс алу на жетеді, ал бес минут ө ткен со ң, ауа келмегендіктен адам организмінде орнына келмейтін процесс басталаты, ми қ работы ж ұ мысын то қ татары, биологиялы қ ө лім келеді.
Атмосфераны ң таби ғ и жолмен ластануы жаннартауты ң ат қ ббылауына (Жер шарында бірнеше мы ң жаннартау бар, оларты ң 500-ден астаны белсенді), тау жыныстарыны ң ү гітілуіне, ша ң ты дауббылдартын т ұ руына, арман ө рттеріне (найза ғ ай т ү стенде) те ң із т ұ здарыны ң жермен аслан ғ а к ө терілуі мен ауада ғ ы суллы ерігінді тамшббыларыны ң құ р ғ ауына, ө лген организмдерді ң іріп- шіруі процестеріне байланысты. Атмосфераны таби ғ и жолмен ластсайтындар ғ а аэропланктондар, я ғ ни, ә рт ү рлі ауру қ озтыратин бактериялар, са ң фрау құ ла қ спора лары, кейбір ө сімдіктерді ң таза ң дары, сонымен қ атар космос ша ң -таза ң дары жататы.
Атмосфералы қ ластануты ң антропогендік (жасанты) к ө здеріне ө неркаа ә сіптік к ә сіпорындар, к ө лік, жббылу энертетикасы, т ұ р ғ ын ү йлерді жббылыту ж ү йелері, ауббыл шаруашббылы ғ ы ж ә не т.б. жататы. Тек ө ндірістік к ә сіпорындарты ң ғ анна қ орша ғ ан орта ғ а ә сер етіп ластауын мынадай негізгі т ү рлерге белуге болаты: шикізат, материалдар, құ рал- жабты қ тар, отын, электр энергиясы, су, қ алты қ тар.
Қ ыш қ ббылты жа ң бар – атмосфералы қ жауын-шашын т ү рлері (о ғ ан қ ар да жататы). Жа ң бар құ рамында қ ыш қ ббылты ң (pH<5,6) болатынты ғ ы ауа құ рамында ө ндіріс қ алты қ тары (мыс., SO2, NO2, HCl, т.б.) м ө лшеріні ң к ө птігіне байланысты. Осындай жауын- шашын т ү скен топора қ пен су сайтындарыны ң қ ыш қ ббылты ғ ы артып, соны ң н ә тижесінде қ орша ғ ан органы ң экож ү йесі деградация ғ а ұ шырсайты. Атап сайт қ анда, су сайтындарында ғ ы балы қ тар мен су жануарлары жаппай қ ырббылып, топора қ құ нарсырданып, жеміс-жидек пен к ө к ө ніс ж ә не арман а ғ аштары ө спей, солып қ алаты.
Кен байытатын, м ұ най ө німдерін ө ндіретін ж ә не оларты өң дейтін ө неркаа ә сіп орындарын қ алты ғ ы аз немесе қ алты қ сыр технология ғ а к ө шіру, авток ө ліктерден, ұ ша қ тардан, жббылу қ азанты қ тарынан б ө лінетін газ т ә різді, ауа таза ң ы, ауыр металдар, фенолдар ж ә не т.б. зиянты заттарты ң шекті м ө лшерден асып кетпеуін ба қ ббылау атмосферный қ ор ғ ауты ң негізгі шаралары болып табббылаты.