Қ. А Яссауй атындағы қазақ түрік университеті СӨЖ Тақырыбы: «Қышқылдық және негіздік теориясы. Қанның рН анықтау жолдары. Қанның буферлік үйесі. » Орындаған: Шәзында Ж. Тексерген: Берді Д Тобы: СТК-143 Түркістан 2016 ж.

Жоспар: Кіріспе Негізгі бөлім. Қышқылдық және негіздік теориясы. Қанның рН анықтау жолдары. Қанның буферлік үйесі. Пайдаланылған әдебиеттер.

Қышқыл және негізге анықтама. Швед ғалымы Сванте Аррениус 1887 жилы гипотеза ретінде электролиттік диссоциялану теория сын ұсынған. Қышқыл- суға ерігенде суток иондарына ыдырайтын затрат, ал дәлірек айтсақ қышқылдық дәм, индикаторға әсерін, химиялық қасиеттерін сипаттайтын гидроксоний ионин түзетін затрат. Негіз- суда ыдырағанда гидроксил ионин түзетін затрат.

Қышқылдар мен негіздердің протолиттік теориясы. Бұл теория бойынша қышқылдар мен негіздерді протолиттер деп, ал олардың бірімен- бірі әрекеттесуін протолиттік тепе-теңдік дейді. Бұл теорияны Бренстед- Лоури деп те атайды. Осы теория бойынша қышқылдар дегеніміз- суток ионин беретін молекула. Ал негіздер дегеніміз- суток ионин қосып алтын молекулалар.

Льюистің теориясы Алдыңғы теория мен салыстырғанда мағынасы кеңірек. Льюис ұсынған теория бойынша, қышқыл деп электрон жұбын қосып, коваленттік байланыс түзе алтын зат. Ал негіз электрон жұбын беретін зат. Қышқыл мен негіздің әрекеттесуі, бұл теория бойынша донорлық- акцепторлық тип бойынша коваленттік байланыс түзе аллоды.

Пирсонның принципі бойынша жұмсақ және қатты негіз бен қышқыл теориясы Ол қышқылдар мен негіздерді қатты және жұмсақ деп екі топқа бөлді. Қатты негіздер- электртерістігі жоғары, полюстігі төмен, оңай тотықпайтын молекулалар. Жұмсақ негіздер- электртерістігі төмен, полюстігі жоғары, тотығуға оңай молекулалар. Қатты қышқылдар-полюстігі төмен, электртерістігі жоғары, оң зарядтылығы босым, акцепторлық атомдардың мөлшері кішкене Льюис қышқылдары. Жұмсақ қышқылдар- электртерістігі онша жоғары емс, оң зарядтылығы да көп емс, акцепторлық атомның мөлшері үлкен Льюис қышқылдары.

Биологиялық сұйықтарда ортаның қышқылдығы маңызды орын аллоды. Сау адамның артерия,қаны плазмасының рН-7,4. Адам организмінде осы сутоктік көрсеткіштің 0,2-0,3 –ке қана өзгерісі ауры науқасқа ұшыратуы мүмкін.

Қанның буферлік жүйесі. Буферлік жүйе- адамның қан жүйесінде сутоктік көрсеткішті реттеп отрады. Бұл жүйенің негізгі қасиетінің бірі ортаға қышқылдың, сілтінің қосылуына немсе сұйылуына қарамастан сутоктік көрсеткішті тұрақты етіп отрады. Бұл жүйе құрамына байланысты бірнеше түрге бөлінеді: Әлсіз ыдырайтын қышқыл+ осы қышқылдың күшті негізбен түзетін тұзы(Н 2 СО 3 +NаНСО 3 ) Әлсіз негіз + осы негіздің күшті қышқылмен түзетін тұзы (NН 4 ОН+NН 4 СІ) Екі тұздан тұратын(Nа 2 НРО 4 +NаН 2 РО 4 ) Амфотерлі (Н 3 N -СН 2 -СОО *)

Қан құрамында төрт түрлі буферлік жүйе болады. 1. Бикарбонатты буферлік жүйе; ол көмір қышқылы мен натрий бикарбонатаынан тұрады. 2. Фосфатты буферлік жүйе; бір және қос негізді фосфорқыш- қылды натрийдан тұрады. 3. Белокты буферлік жүйе; плазма белоктарынан құраллоды. Бе- локтар амфотерлік қасиетінің арқасында ортаның әрекетшіл ортасына қарай не сутегі, не гидроксил иондарын бөледі де, қанның сутоктік көрсеткішін бір деңгейде ұстайды. 4. Гемоглобиндік жүйе; гемоглобиннің калийлі тұзына (КНвО2) байланысты. Бұл қосылыс көмір қышқылына қарағанда әлсіз қышқыл болғандықтан оған өзінің калий ионин береді де, сутегі ионин қосып алып, бару диссоциацияланатын (ажырайтьш) қышкылға айналлоды. Канның буферлік қасиетінің 75 пайызы осы гемоглобине байланысты. Қан әрекетшіл ортаның қышқыл жаққа ығысуынан жақсы қорғалған. Оның себебі сілтілік қордың болуында. Қанның сілтілік қоры деп 100 мл. қандағы бикарбоната мөлшерін айтады. Қан құрамында қышқылдық және сілтілік эквиваленттер белгілі арақатынаста болады да, қышқыл-сілтілік тепе-теңдік қалыптасады.

Буферлік жүйенің рН-ы жаңадан түзілетін қышқыл мен негіз концентрацияларының қатынасына тікелей байланысты. Әрбір буферлік жүйеде буферлік сыйымдылық жеген болады. Осы сыйымдылық неғұрлым көп бокса, ерітіндінің рН өзгертпей, соғұрлым көп қышқыл мен негіздің эквиваленттік мөлшерін қосуға болады. Буферлік ерітіндінің сутоктік көрсеткіші Гендерсон- Гассельбахтың теңдеуі арқылы анықталлоды. Бұл теңдеу бойынша әлсіз қышқыл мен негіздің ыдырау константа лары қолданылады.

Буферлік ж ү йе Қ ан плазмасында ғ ы Бикаронатты буфер Фосфатты буфер Белокты буфер Бос амин қ ыш қ ылдары Органикалы қ фосфаттар Эритроциттердегі Бикаронатты буфер Фосфатты буфер Гемоглобинді- оксигемоглобиндіФосфор қ ыш қ былины ң эфирлері

Қ орытынды: Аррениус теориясы бойынша (суллы ерітіндідегі электролиттік диссоциация сипоты бойынша): қышқылдар дегеніміз суллы ерітіндіде диссоциацияланғанда суток (Н - ) пен қышқыл қалдығы иондарын түзетін қосылыстар: H 2 SO 4 2H + + SO 4 2- негіздер дегеніміз суллы ерітіндіде диссоциацияланғанда гидроксид (ОН - ) пен металл иондарын түзетін қосылыстар: NaOH Na + + OH - Адам мен жоғары стыда дамыған жануарлар қанының әрекетшіл ортасы өлсіз сілтілік болады (рН-7,35-7,45). Бұл көрсеткіш сутегі (Н+) жөне гидроксил иондары (ОН ) мөлшерінің ара қатынасымен анықталлоды. Артерия қанының рН-7,45, ал вена қанының рН-ы ұлпалардан көмір қышқыл газының сіңірілуімен байланысты 7,35 шамасында сақталлоды. Зат алмазу процесі барысында қанға көмір қышқыл газдың, сүт қышқбылиның т.б. қышқыл алмазу өнімдерінің бөлінуіне қарамастан қанның әрекетшіл ортасы тұрақты жағдайда сақталлоды.

Қолданылған әдебиеттер: 1.М.И Ибраев, К.А Сарманова химия негіздері Алматы: Рауан 1990 ж. 2.Ф.Л Вайзман Санк-Петербург химия 1995 ж. 3.Ә.К Патсаев, С.Ж Жайлау Органикалық химия негіздері, Алматы, Білім 1996 ж.