ПАВЛОДАР ОБЫЛЫСЫ АҚҚУЛЫ АУДАНЫ А.БАЙМҰЛДИН АТЫНДАҒЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕБІ ТАҚЫРЫБЫ: «Павлодар обылысының паразит саңырауқұлақтарын анықтау» Бағыты: Таза табиғи орта – Қазақстан-2050 стратегиясын іске асырудың негізі Орындағандар: Қайрамханұлы Маулен, Кендебай Серикбол Ғылыми жоба жетекшісі: Кокишева Алия Елемесовна оқу жылы

Жұмыстың өзектілігі: көптеген ғылыми оқулықтар мен оқу әдістемелк құралдарында Павлодар облысының празит- саңырауқұлақтары туралы мәліметтер өте аз. Осыған байланысты табиғи ценозбен агроценоздағы осы саңырауқұлақтардың маңызды ролі туралы зерттеу жұмыстарын жүргізуді дұрыс деп санадық. Жұмыстың жаңалығы: ең біріншіде осы аймақта алғаш рет паразит- саңырауқұлақтар анықталса, екіншіден олардың вегетациялық мерзімінің әртүрлі кезеңінде кездесуі, әрі жоғарыда айтылған саңырауқұлақтарда кездесетін мүшелерінің мөлшерінің не үлкен, не кіші болып кездескендігі. Жұмыстың мақсаты: Павлодар облысының паразит- саңырауқұлақтарын анықтап, оларға жан-жақты талдау жасау. Жұмыстың міндеті: -паразит-саңырауқұлақтардың түрлерін анықтау. - анықталған паразит-саңырауқұлақтардың экожүйеде кездесетін урны.

Кіріспе Саңырауқұлақтар – 100 торта түрі бар эукариоты ағзалар чтобы. Олар жануарлар мен өсімдіктерге ұқсас, жеке патшалығы бар, органикалық дүниеде ерекше орын аллоды. Патогенді түрлерінің өзі (оның ішінде адам ауруының қоздырғыштары да бар) 500-ге торта саңырауқұлақтар бар. Саңырауқұлақтар (Mycetalia, Fungi, Mycota) – қазіргі кезде табиғатта саңырауқұлақтардың 100 мыңға дейіні белгілі олардың 10 мың түрі ауру қоздырғыштары болып табылады. Саңырауқұлақтар гетеротрофы төменгі сатыдағы өсімдіктер (хлорофилсіз) Табиғатта саңырауқұлақтардың рөлі бар: 1 - органикалық затратды ыдырату; 2- табиғатта зат алмасуға қатысу; 3- фармакология да дәрі дәрмек алу үшін антибиотиктер, нан, пива, шарап т.б өндіруде қолданылады. Зияндылығы – ауыл шаруашылық дақылдарының өнімін сапасын төмендету, ағаш бұйымдарының бұзылуы, қоймадағы азық-түлікті бұзады.

Саңырауқұлақтарға қысқаша шолу Саңырауқұлақтың сыртқы қабығы пектин затратынан (целлюлозаға жақын көмірсулар), және жәндіктердің хитиндеріне ұқсас азоты затратдан тұрады. Олардың негізгі ерекшелігі пластидтерінің жоқтығы. Ядролары өте ұсақ, бір - екі немесе көп ядролы. Қор затрат гликоген, май түрінде сақталлоды, крахмал түзілмейді. Вегетативті және жыныссыз көбеюі ерекше. Фулиго (Fuligo)

Павлодар облысының паразитті саңырауқұлақтыры олардың жеке экожүйедегі урны Зерттеу жұмыстарын бастамас бұрын Павлодар, Аққулы (Восточный), Шербақты (Молотов), аудандарынан ағаш, бұта, шөптесін, астық тұқымдастары, көкөністерден паразит саңырауқұлақтар жиналды жылдары сәуір айынан, қазан айына дейін ауруға шалдыққан мүшелерінен гербарилері жиналып, паразит саңырауқұлақтардың түрлік құрамы анықталды. Павлодар облысының паразит саңырауқұлақтарының түрлік құрамы төмендегідей:Erysiphales қатарына жататын түр 109, Uredinales қатарына жататын 106 түр, Sphaeropsidales қатарына жататын 33 түр, Melanconiales қатарына жататын 28 түр, Hypocreales және Phacidiales қатарларына жататын бір, екі түрден анықталды. Жалпы саны бойынша Павлодар обылысында анықталған түрлер - 14 түр.

Қатар Туыс Түрлер саны Аққулы ауданы (Восточный) Шербақты ауданы (Молотов) Павлодар ауданы ErysiphalesMicrosphaera427 Leveillula251 Uncinula387 Sphaerotheca2-1 Phyllactinia-32 Trichocladia456 Podosphaera312 UredinalesMelampsora314 Puccinia212 Phragmidium187 Phytophtora765 Gymnoconia2-- Peridermium211 Fomes211 Melanconiales Marssonina2-- Cylindrosporium412 Gloeosporium321 SphaeropsidalesCytospora21- Phyllosticta--1 Cenangium191 Ascochyta421 HypocrealesNectria212 PhacidialesLophodermium212 Барлығы Анықталған паразит саңырауқұлақтардың түрлік құрамдары

Паразит – саңырауқұлақтарды зерттеу әдістері Жұмыстың зерттеу затратына жылдар аралығында автордың жинаған Павлодар облысының паразитті саңырауқұлақтары мен олардың зақымданған мүшелерінен жинаған гербарилар жатады. Паразитті саңырауқұлақтарды жинау және зерттеу барсында жалпы микологиялық әдістермен бірге төмендегідей авторлардың анықтағыштары пайдаланылды; Bisby G.R, С.Р.Шварцман, А.А.Ячевский. Жекелеген туыстарды анықтағанда; Е. Parmasto, P.A, Saccardo, В.А.Траншельдің анықтағыштары қолданылды.

Иесінің паразит-саңырауқұлақтармен зақымдануы Саңырауқұлақтардың екі түрі болады, паразиттік өмір сүру: миксомицеттер (немесе шырышты саңырауқұлақтар) және саңырауқұлақтар. 400 торта миксомицеттер нағыз паразиттер болып саналлоды, олар қалдықтармен қоректенетіндер. Барлық саңырауқұлақтарды паразитті және сапрофитті деп бөлуге болады.

Иесінің паразит-саңырауқұлақтармен зақымдануын анықтау барсы

Фикомицеттер класының өкілі фитофтора (Phytophtora infestans), мәдени өсімдіктердің ең зияндысы. Фитофтора өсімдіктің өркенін, жапырағын, сабағын зақымдайды. Фитофтора (Phytophtora infestans) Жаздың аяғында жапырақтың астынғы жағында қошқыл дақылдар пайда болады. Фитофтора жасушааралық жолдармен өтіп, өсімдіктің бүкіл мүшесін зақымдайды. Өсімдіктің зақымданған бөліктері қарайып, өліп қаллоды.

Ағашқұлақ-саңырауқұлағы (Fomes fomentarius) Базидомицеттер класының өкілі ағашқұлақ- саңырауқұлағы Fomes fomentarius, қайыңның паразиті.

Uredinales қатары Melampsora трусы Melampsora magnusiana G. Magn. Парафиздерінің басы қасыққа ұқсайды. Урединиоспораларының көлемі х мкм, сыртқы қабаты толықтай қапталмаған. Иелік өсімдігі. – Populus nigra L., жапырағынан табылды. Phragmidium disciflorum (Tode.) James. cаңырауқұлағы

Sphaeropsidales қатары Cytospora трусы Cytospora salicis (Cda.) Rad. Эндостроманың түсі экстостромадан айырмашылығы жоқ. Перитециі шар тәрізді, көлемі 220 – 380 мкм. Қалтасы түйреуішке ұқсайды, көлемі 42 – 52,5 х 7 мкм., аяғы жоқ. Спора саны -8, көлемі 10,5-14 х 2-2,5 мкм. Иелік өсімдігі. – Populus nigra L., бұтақтарынан табылды. Cytospora salicis (Cda.) Rad.

Hypocreales қатары Nectria трусы Nectria galligen Bres. Перитециі топ-топ болып орналасқан. Қалтасында аскоспорасы бар. Иелік өсімдігі. – Populus nigra L., діңінен табылды. Populus nigra L., діңіндегі Nectria galligena Bres

Қорытынды Саңырауқұлақтар жоғары сатыдағы өсімідктердің қоректенуін күрделі органикалық затратды дай затратаға айналдыру арқылы жақсартады. Спиртті ашуға қатысатын ашытқылар нан, шарап, спирт, сыра, квас, айран жасауда, кең қолданылады. Олар тамақ, азық және емдеу өнімі (дәрумендерге бай). Қалпақшалы саңырауқұлартардың қоректік маңызы зорь, көптеген түрлерінен дәрі- антибиотиктер алынады. Бірақ олардың көбі ауыл шаруашылық өсімідіктерінің ауруларын қоздырады. Ағашты бұзатын саңырауқұлақтарда үлкен зиянын тигізеді. Паразит саңырауқұлақтарды зерттеу барсында олардың кездеспейтін экожүйесі жоқ екендігіне көз жеткіздік. Олар сапрофит, гетеротроф түрінде кездеседі.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. Жизнь растений в шести томах (Т. 2 «Грибы»), под редакцией профессора М. В. Горленко, Москва «Просвещение» – С Лесная энциклопедия в двух томах, Москва «Советская энциклопедия» – 580 с. 3. Словарь-справочник фитопатология. под ред. П. Н. Головина, 2 изд., Л – 180 с. 4. Наумов Н. А. Болезни сел.хоз.растений, 2 изд – 231 с. 5. Головин П. Н., Мучнисторосяные грибы, паразитирующие на культурных и полезных растениях, М. Л., – 430 с. 6. Соколова Э. С., Семенкова И. Г. Лесная фитопатология. Лесная промышленность. – М.: – С Большая советская энциклопедия, главный редактор А. М. Прохоров (Т. 7) – С. 320 – Middleton: Allergy: Principles and Practice, 5th ed., Mosby., Ингольд Ц. Пути и способы распространения грибов. М.,1958. – 38 с. 10. Интернет источник: Интернет источник: Шварцман С. Р. грибные болезни древесных пород Казахстана и меры борьбы с ними. – Алма-Ата, – С Справчник. Все о грибах. Ю. И. Смирнков, А. К. Кощеев. Москва – 75 с. 14 Способы оценки пшеницы на устойчивость к воздействию грибов. Карамшук З. П., Наумова А. П – С Интернет источник: