Қызылорда қаласы Химия-биологиялық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі Биология пәнінің мұғалімі: Азмаханова Венера Болатбекқызы

Сұрақ: Жер бетіндегі барлық тіршілік иелерінің ағзасын құрайтын күрделі молекулалардың жиынтығын не деп атаймыз?

Ағзалық затрат Көмірсулар ЛипидтерНәруыздар Жауабы: Нуклеин қышқылдары (ДНҚ,РНҚ)

Сабақтың тақырыбы: Липидтердің биологиялық қызметтері. Ферменттердің құрылысы және қызметі

Мақсатты айқындау ? Жануар жасушасы қабығының маңызды бөлігі Тірі ағзаларда жилу реттейді Гидрофобты қосылыс 1 грамы ыдыраса 38,9 КДж энергия береді Төменде берілген сипаттамаларда қандай күрделі молекула туралы айтылған?

Липидтердің биологиялық маңызы

Оқу мақсаты: ОМ1: Липидтердің биологиялық қызметтерін сипаттау

ОМ2: Фермент түсінігін анықтау. Фермент құрылымын сипаттау және белсенді орталықтың маңызын түсіндіру Оқу мақсаты:

Липидтер Майлар және майларға ұқсас затрат липидтер деп аталады. Липидтердің тірі ағзалар үшін маңызы зорь. Олардың бір бөлігі жасушаның қор зеты ретінде жена лады, ендігі бір бөлігі жасуша құрылымын түзуге қатысады. Протоплазманың, вакуольдің, пластидтердің ядро мен басқа да органоидтардың сыртқы бетін жауып тұратын жарғақшалар, сендай-ақ хлоропласта мен митохондриялардағы барлық пластина тәрізді құрылымдар липиді бар компонеттерден тұрады. Липидтер нәруыздармен қосылып, күрделі құрылым липопротеидтер түзеді. Оның мысалы ретінде жануар жасушасының жарғақшасындағы фосфолипидті алуға болады.

Липидтер ЖаймайбалауызКүрделіфосфолипидтергликолипидтер Стероидтар

Тақырыпқа қатысты лексика мен терминология

Балауыз. Өсімдік және жануар ағзаларында кездесетін күрделі эфир. Суда ерімейді,органикалық еріткіштерде( бензинде, хлороформ, эфирде) ериді. Шығу тегіне байланысты жануар және өсімдік балауызы деп бөлуге болады. Жануартекті балауыздар жануарлардың сыртқы жабынына кіреді және құрғап кетуден сақтайды. Аралар ұясын жасауда балауызды негізгі зат ретінде қолданады. Өсімдіктекті балауыздар жапырақтардың,жас өсімдік сабақтарының,тұқымдардың сыртқы жұқа қабатын құрап оларды кеуіп кетуден, артық су енуінен,микроағзалардың зиянды әсерлерінен т.б қорғайды. Кейбір тұқымдарда қор зеты ретінде сақталады(жожоба майи)

Балауыздардың жалпы формуласы R1, R2, R3-карбон қышқылдарының қалдықтары

Майлар. Липидтердің ең көп тараған түрлері. Майлар негізінен қоректік және энергетикалық қор затратының ролін атқарады. Майлар көп немесе аз мөлшерде өсімдіктердің барлық жасушаларында дерлік түзіледі. Өсімдіктердің босым көпшілігі, этап айтқанда, жоғары сатыдағы өсімдіктер тұқымдастарының 88 пайызы тұқымына қор зеты ретінде май жинайды.

Майлардың жалпы формуласы R, RІ, RІІ- карбон қышқылдарының радикал дары

Майлар Қаныққан май қышқылдары бар Қатты жануар майлары (балық майинан басқа) Қанықпаған май қышқылдары бар Сұйық өсімдік майлары (кокос майинан басқа)

Өсімдік және жануар майи құрамында кездесетін май қышқылдарының формуласы Өсімдік майи құрамындағы олеин қышқылы Жануар майи құрамындағы пальмитин қышқылы Сұрақ: Берілген формулалар құрылымынан қандай өзгешелікті байқауға болады?

Жауабы: Олеин қышқылының 9-10 көміртек атом дары арасында қос байланыс бары байқалады. Пальмитин қышқылындағы көміртек атом дары арасында қос байланыс байқалмайды. kc0

Терпендер Өсімдіктердегі өсу гормоны гибереллиннің құрамына, фотосинтетикалық пигментті каротиноидтар құрамына, өсімдіктердегі эфир майларына, балауыздар құрамына кіреді.

Фосфолипидтер Фосфолипидтерде карбон қышқылының шеткері тұрған бөлігіне фосфоры бар молекула жалғанған. Фосфолипидтің бір жағында поляры, екінші жағы полярсыз аймақтары болады. Полярлы аймағы гидрофильді, полярсыз аймағы гирофобты болып келеді. Фосфолипидтің осындай екіжақты қасиеті биологиялық жарғақшалардағы маңызды қызметін көрсетеді.

Фосфолипидтің шарстерженді моделі

Фосфолипидтің жалпы формуласы

Гликолипидтер. Молекуласында липид молекуласымен көмірсу молекуласы жалғасқан. Гликолипидте көмірсу молекула сынан құралған поляры «басы» мен липидті молекула дан құралған полярсыз «құйрығы» фосфолипид молекула сына ұқсайды және фосфолипидпен бірге жасуша жарғақшасының құрамына кіреді. Гликолипид жүйке жүйесіндегі мидың жасуша жарғақшаларына еніп, маңызды роль атқарады. Гликолипидтерді ғылымда сфинголипитер деп те атайды.

Гликолипидтің жалпы формуласы Галактозаның қалдығы

Стероидтар Суда нашар ериді. Құрамында жоғары молекулалы карбонқышқылдары болмайды. Өт қышқылында,холестерол,жыныс гормон дары,Д дәрумені т.б құрамына кіреді.

Стероид

Құрылыс материалы Энергия көзі Қоректік қор Қорғаныштық Су көзі Липидтердің биологиялық маңызы

Суреттер сөйлейді Сипаттаңыз! Берілген суреттегі липидтің атқаратын қызметі қандай?

Жасуша жарғақшасындағы қосқабатты фосфолипид құрылымдық қызмет атқарады Жауабы:

Түйе өркешіне жинаған майдың оған тигізетін пайдасы қандай?

Түйенің өркешіндегі май ыдырағанда су бөлінеді. Ол түйе ағзасын сумин қамтамасыз етеді. Бұл майлардың метаболиттік қызметін көрсетеді. Жауабы:

Жаңғақ тұқымы мен борсық жануарының ортақ ұқсастықтары қандай?

Жауабы: Көптеген өсімдіктер мен жануарлар ағзасының белгілі бір аймағында майлар қорға жена лады

Бұл жануарларда қандай ұқсастық бар?

Жауабы: Суық жақты мекендейтін жануарлардың тері асты май қабаты суықты ішке өткізбей, денедегі жилуды бірқалыпты реттеп отрады. Регуляторлық қызмет

Майда еритін дәрумендер А К Е Д Сұрақ: Жоғарыда көрсетілген дәрумендердің ферменттерге қандай қатыстылығы бар?

Жауап: Каталитикалық қызмет атқаруға бейім майдан еритін А,К,Д,Е дәрумендері болып табылады

Тапсырма 1 Берілген элементтерді пайдалана отырып, жай және күрделі липидтерде кездесетін элеметтерді жинақтаңыздар С,Н,О,N,P,S

Тапсырма 2 Липидтердің түрлеріне қатысты берілген сипаттамалардан олардың түрлерін ажыратыңыз 1. Жануар және өсімдік жабынының құрамына еніп, оларды кеуіп кетуден,зиянды затрат енуінен сақтайды

Балауыз

2.Химиялық құрамына этаноламин, фосфат чтобы кіретін,жасушада құрылымдық қызмет атқаратын липид түрі

фосфолипид

3. Липидтер чтобында ең көп таралған,ыдырағанда глицерин мен май қышқылына айналады.

майлар

Назар қойып тамашалағандарыңызға рахмет!