ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ШИКІЗАТЫ ЖӘНЕ ЭНЕРГЕТИКАСЫ ТАҚЫРЫП: ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ШИКІЗАТЫ ЖӘНЕ ЭНЕРГЕТИКАСЫ ПӘН АТАУЫ: ЗАМАНАУИ КАТАЛИТИКАЛЫҚ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ОҚЫТУШЫ: Х.Ғ.К., ҚАУЫМДАСТЫРЫЛҒАН ПРОФЕССОР МУКАТАЕВА Ж.С. ДОКТОРАНТ: 1 КУРС, АХМЕТОВА С.Н. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті

Технология – табиғи шикізатты тұтыну бұйымына және өндіріс құралына дейін өңдеудің әдістері мен құралдары туралы ғылым Технология МеханикалықХимиялық Механикалық технология – шикізатты өңдегенде бастапқы заттардың құрамы және ішкі құрылыстары өзгермейтін процестерді зерттейді. Химиялық технология – шикізатты химиялық өңдегенде жүретін табиғаты жағынан күрделі химиялық және физика-химиялық құбылыстарға негізделген процестерді қарастырады.

Химиялық өндіріс – шикізатты қажетті өнімдерге химиялық өзгерістер жолымен өңдеуге арналған машиналар мен аппараттарда жүзеге асырылатын процесс термин операциялардың жиынтығы. Химиялық өндіріске қойылатын жалпы талаптар: өндірісте қажетті өнімдер алу; экологиялық қауіпсіздік; пайдаланудың қауіпсіздігі және беріктігі; шикізат және энергичны максималды пайдалану; максималды еңбек өнімділігі. Химиялық өндірістің компоненттері : ауыспалы тұрақты Ауыспалы компоненттер - өндірісте тұрақты түрде тұтынылады немсе түзіледі. Тұрақты компоненттер - өндірістің пайдалану мерзімінде тұрақты жұмысын қамтамасыз етеді.

Химиялық өндірістің құрылымы және функционалды элементтері 1 – шикізатты дайындау; 2 – шикізатты өңдеу; 3 – негізгі өнімді бөлу; 4 – қалдықтың утилизациясы және санитарлық тазалау; 5 – энергетикалық жүйе; 6 – қосымша материалдар мен суды дайындау; 7 – басқару жүйесі

Химиялық өндірістің шикізатты пайдалану тұрғысынан ерекшеліктері: – шикізат базасының көп варианттылығы, ауыл шаруашылық өнімдері, ауа жəне су, химиялық өнеркəсіпте өңделген табиғи шикізаттың (мысалы, құрамында фтор бар гайдар, сульфат тар, фосфогипс жəне т.б.) жəне аралас салалардың (түсті металлургия дан, мұнай өңдеуден, коксхимиядан шығатын гайдар) өнімдері; – əртүрлі химиялық өнімдер алу үшін шикізаттың бір түрін комплексті пайдалану мүмкіндігі; – бір шикізаттан əртүрлі химиялық өнімдер алуға мүмкіндік беретін химиялық өңдеу əдістерінің көптүрлілігі (мысалы, бензол дан каучук, поли-стирол, капролактам, улы химикаттар жəне басқа өнімдер алу). Шикізат – өнеркəсіптік өнімдер өндірісінде қолданылатын табиғи материалдар. Жартылай өнімдер – сол мекемеде шикізатты өнеркəсіптік өңдегенде алынған материалдар жəне қандай да бір өнім алу үшін бастапқы материалдар ретінде пайдалану.

Химиялық-технологиялық үдерістерде қолданылатын шикізат шикізатты химиялық өзгеріске дайындауға жəне үдерісті жүзеге асыруға энергетикалық, материалдық шығындарды аз жұмсау əрекеттесуші заттардың агрегаттық күйінің өзгеруіне төмен температура, қысым жəне аз энергия жұмсау; реакциялық қоспада мақсатты өнімнің концентрация сын арттыру сияқты талаптарды қанағаттандыру керек бастапқы энергичның максималды шығынсыз жұмсалуы соңғы өнімге өңдеу сатыларының санин азайту

Шикізат шығу тегіне байланысты Агрегаттық күйі бойынша Химиялық өнеркәсіптің шикізаты әртүрлі белгілері бойынша жіктеледі: Қоры бойынша Химиялық құрамы бойынша Минералдық, өсімдік, жануартекті Сарқылатын және сарқылмайтын Бейорганикалық және органикалық Қатты және газтәрізді

Химиялық өндірісте энергичның бөлінуімен немсе жұмсалуымен, өзара түрленуімен жəне бір түрден екінші түрге ауысуымен байланысты əртүрлі үдерістер жүреді. Химиялық өндіріс көп мөлшерде энергия тұтынады. Энергия тек қана химиялық реакция на жүргізу үшін емс, сонымен бірге материалдарды тасымалдауға, қатты затрат ты бөлшектеуге, ұнтақтауға, сүзуге, гайдарды сығуға жəне т.б. жұмсалады. Өнеркəсіптің барлық өнімдеріне жұмсалатын энергия үлесі 2,5%, ал мұнайхимиялық жəне химиялық салалардың өнімдері үшін 8,9% құрайды. Химиялық өндірістегі үдерістер арасында энергия түрлерін тұтынудың көрсеткіштері: химиялық реакция лорда – 5-40%, масса алмазу үдерістерінде – 30-80%, жилу алмазу үдерістерінде – 60-90%.

ХИМИЯ ӨНЕРКƏСІБІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЭНЕРГИЯ ТҮРЛЕРІ: 1. Электр энергиясы электрхимиялық (ерітінділер мен балқымалардың электролизі), электртермиялық (қыздыру, балқыту, возгонка, жоғары температуралық синтез дер жəне т.б.) үдерістерді жүргізумен қатар, механикалық энергияға айналдыруға, материалдарды тасымалдауға, бөлшектеуге, ұнтақтауға, гайдарды сығуға жəне т.б. қолданылады. 2. Жылу энергиясы химия өндірісінде əртүрлі физикалық үдерістерді (балқыту, құрғату, дистилляция, химиялық реакцияларды жүргізуге жəне т.б.) іске асыру үшін қолданылады. 3. Ішкі ядролық энергия радиоактивті сəулелердің əсерімен жүретін реакцияларға қолданылады 4. Жарық энергиясы өте көп мөлшерде химиялық өндірістерде түрлі фотохимиялық реакцияларды жүргізуге қолданылады.

5. Химиялық энергия гальваникалық элементтерде жəне аккумулятор лорда электр энергия сына түрлендіру үшін қолданылады. Химиялық энергичның болашақта маңызы ерекше, өйткені оның пайдалы əсер коэффициенті жоғары (60-70%). 6. Екіншілік энергетикалық ресурстар – өндірістің жоғары температуралы қалдықтары немсе жартылай өнімдерін үдеріске қолдану арқылы қоршаған ортаға бөлінетін энергия шығынын азайтады. 7. Атом энергиясы – атом жəне электрстанцияларында электр энергиясын өндіруге қолданады. Атом энергиясы атом ядро лары өзгеріске түскенде немсе суток ядро сын синтездегенде жəне т.б. күрделі үдерістер нəтижесінде бөлінеді.

Энергия көзі. Энергия көздері шартты түрде біріншілік жəне екіншілік болып бөлінеді. Бірішілік энергия көздері адамзат қызметіне тəуелсіз табиғи үдерістердің салдарынан пайда болатын энергетикалық потенциал көздері. Оларға жанатын пайдалы қазбалар (көмір, мұнай, жанатын сланец тер, табиғи гайдар), жел, Күн жəне өзен, теңіз, мұхит суларының энергия лары жатады. Біріншілік энергия көздері ішінде химиялық өнеркəсіпте негізінен газтəрізді жəне сұйық отындаркөп қолданылады, сендай-ақ жилу электрорталықтардан (ЖЭО) жəне өнеркəсіптің өзінің қазандығынан алынатын жилуда пайдаланылуы мүмкін. Екіншілік энергетикалық ресурстар(ЕЭР) – технологиялық агрегата түзілетін, бірақ сол агрегаттың өзінде қолданылмайтын қалдықтардың, қосымша жəне аралық өнімдердің энергетикалық потенциалы. Ол басқа өндірістерді аздап немсе толығымен энергичны қамтамасыз ету үшін қолданылуы мүмкін.