Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Zoobaytarlıq və əmtəəşunaslıq fakültəsi İsehlak malların ekspertizası, marketinq və gigiyena kafedrası Fənn: Zoogigiyena Mövzü: Heyvandarlıq obyektlərinin layihələrinə və binalarına göstərilən sanitar- gigiyeniki tələblər Mühazirəçi: Məmmədova O.M. Gəncə -2009

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Plan 1.Heyvandarlıq binalarının layihələşdirilməsinə və tikintisinə qoyulan sanitar-gigiyeniki tələblərin əhəmiyyəti 2. Layihələşdirilmə təşkilatları, texnoloji layihələşdirmə normaları (TLN). Layihə smeta sənədlərinin hazırlanması və tətbiqi. Şərti işarələr. 3. Heyvandarlıq binalarının tikilməsində istifadə olunan inşaat materialları haqqda hesab göstəriciləri. 4. Heyvandarlıq təsərrüfatları üçün baş texnoloji planın hazırlanması. 5. Heyvandarlıqda işləyən işçilər üçün yaşayış tikililəri 6. Ərazinin seçilməsi, abadlaşdırılması, infeksiyadan qorunması tələbləri. 7. Zoogigiyeniki cəhətdən binanın hissələrini qiymətləndirilməsi.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Ədəbiyyat siyahısı 1.Əsgərov Ə.A., Məmmədova O.M. K/t heyvanlarının xüsusi gigiyenası. Gəncə-2007 il. 2.Əsgərov Ə.A., Məmmədova O.M. K/t heyvanlarının ümumi gigiyenası. Gəncə-2009 il. 3.Волков Г.К., Ярных В.С. Ветеринарная санитария и зоогигиенические проблемы в промышленном животноводстве. Москва, Колос, Карелин А.Е., Мyравин Б.Л. Зоогигиенические основы проектирования, строительства и эксплуатации животноводческих объектов. Москва, 1987.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Heyvandarlıq binalarının layihələşdirilməsinə və tikintisinə qoyulan sanitar-gigiyeniki tələblərin əhəmiyyəti Зооэиэийеникик тяляби юдяйян, дцзэцн тикилмиш вя аваданлыгларла тяъщиз едилмиш биналар щейванларын нормал сахланма шяраитини тямин едир. Беля биналар щейванларын мящсулдарлыьынын артмасына, онлара гуллуг ишинин асанлашмасына, саьлам сахланылмасына, ъаван щейванларын йахшы бяслянилмясиня, йемлярдян сямяряли вя гянаятля истифадя едилмясиня, ишчилярин ямяйинин йцнэцлляшмясиня вя саьламлыьын горунмасына сябяб олур. Щейвандарлыг тясяррцфатлары йарадыларкян вя биналар тикиляркян ашаьыдакы ясас tələblərə ямял едилмялидир. 1.Ферма вя йа бирлик цчцн сечилмиш ярази байтар-санитар тялябатына уйьун эялмялидир; 2.Щейван вя гуш биналары хцсуси техноложи лайищя ясасында тикилмяли (тясяррцфатын игтисади вя иглим шяраитиня уйьун вя бинанын микроиглим тялябатыны юдяйян мцтярягги лайищя сечилмялидир); 3.Тикинти цчцн мцмкцн гядяр йерли материаллардан вя бинанын айры-айры щиссяляри цчцн гурашдырылмыш щиссялярдян истифадя олунмалыдыр. 4.Тикинтидя чох зящмят тяляб едян ишляри механикляшдирян, тикинтини сцрятляндирян (торпаьын газылмасы, палчыьын щазырланмасы, йцклярин галдырылмасы), иш кейфиййятини йцксялдян вя бу ишлярин уъуз баша эялмясини, щабеля щейванларын йемлямя вя сахлама хцсусиййятини тямин едян цсуллар тятбиг едилмялидир.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Layihə-tikinti zonaların və iqlimə görə rayonların xarakteristikasi Iqlimə görə layihə- tikinti zonaları İqlimə görə rayonlar Binalarin layihələşdirilməsi va qizdırılması üçün xarici havanın temperaturu I II III IV V I-A I-B I-Q II-Q III-D IV-D IV-E V-B V-D V-E -40°C-dın aşağı -30°C -40°C -25°C -30°C -20°C -25°C -10°C-20°C -10°C -25°C -30°C -100C-22°C -10°C-qədər

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər 5.Тясяррцфатын баш планына, биналарын йерляшдирилмясиня вя абадлыг ишляриня санитар-эиэийеник тялябатлар нязяря алынмалыдыр. 6.Тикинти материаллары санитар-эиэийеник тялябляря уйьун сечилмяли, тикилян биналарын микроиглими, ращатлыьы вя с. тямин едилмялидир; 7.Бинанын тикилишиндя онун айры-айры щиссяляри санитар-эиэийеник тялябляря уйьунлашдырылмалыдыр; 8.Лайищялярин сечилмяси вя тикинти цзяриндя байтар-санитар нязаряти олмалыдыр; 9.Бинанын истисмар мцддятиндя санитар-эиэийеник тялябляр йериня йетирилмялидир. Layihələşdirilmə təşkilatları, texnoloji layihələşdirmə normaları (TLN). Layihə smeta sənədlərinin hazırlanması və tətbiqi. Şərti işarələr. Тикинтинин лайищялярини сялащиййяти олан дювлят лайищяляшдирмя вя елми-тядгигат институтлары щазырлайыр. Лайищяляшдирмя тяшкилатлары лайищя-смета сянядлярини табе олдуглары идаряйя эюндярир. Орада щямин сянядляр нязярдян кечирилмялидир. Щямин тяшкилатлар лайищяляшдирмя сянядлярини нязярдян кечириб тясдиг едир, сонра щямин лайищяни щазырлайан тяшкилатлара гайтарыр. Йерли тикинти тяшкилатларына (елми-тядгигат институтлары вя с) истифадя едиляъяк лайищядя йерин иглим шяраитиня уйьун олараг дяйишиклик етмяк щцгугу верилир.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Лайищя цчцн сифариш вердикдя онунла бирликдя изащедиъи мялумат верилмяси вя орада техноложи, механикляшдирмя вя автоматлашдырма просесляри, архитектур-тикинти, мцщяндислик вя аваданлыг вя с. тяъщизат мясяляляри эюстярилмялидир. Щейвандарлыг вя гушчулуг тясяррцфатлары йарадыларкян биналар тикилдикдя мювъуд байтарлыг низамнамяси, Байтарлыг експертизасы, Кянд Тясяррцфаты Назирлийинин Баш Bайтарлыг идарясинин тяклифляри вя эюстяришляри нязяря алынмалыдыр. Тикинтидя биналарын юлчцсц, щяъми, щиссялярини вя тикинти материалларын истифадя цчцн Ващид Модул Систем тяртиб едилир (ВМС). Бунун ясасында биналарын вя диэяр мцяссисяляринин тикилмяси йериня йетирилир (ст.СЯВ ). Биналарын вя тикилилярин ясас цфцги вя шагули юлчцляри цчцн ири модуллар истиафдя едилир. Мясялян, 3м (300 мм), 6м (600 мм), 12м (1200 мм), 15м (1500 мм), 30м (3000 мм) вя 60м (6000 мм). Vahid модул системиндя коринасион, лайищя, конструктив вя фактики (натур) юлчцляри вардыр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Heyvandarlıq binalarının tikilməsində istifadə olunan inşaat materialları haqqda hesab göstəriciləri. Тикинти материалларына ясас мешя аьаълары, тябии дашлар, (чай дашы, гайа, гранит вя с.) кярпиъ, минерал маддяляр, бетон, металлар, дямир- бетон, сцни щазырланмыш дашлар (эипс вя буна охшар материаллар), битiум, истилик горуйуъу вя сяс кечирмяйян кцтля (пено-бетон, газо- бетон, минерал, панайа, пеносиликат вя с), пластик кцтля вя с. тикинти материаллары туллантылары аиддир. Щяр бир материалын истифадясиндя, онун истилик горуйуъулуьу, нямлийи, ода вя суйа давамлыьы, чякиси, игтисади сямяряси, ня мягсядля вя бинанын щансы щиссяси цчцн истифадя нязярдя сахланылмалыдыр. Тикинти маддяляринин истифадясиндя ясас тикинти материалларынын гянаятля истифадясинин техники шяртляри (ТП ) нязяря алынмалыдыр. Даш вя буна охшар материалларда хариъи мцщит тясирляриня (температура, кимйяви маддяляря, атмосфер чюкцнтцляриня вя с.) вя аьыр йцкя давамлыдыр. Даш материаллар ясас бцнювря вя диварлар цчцн истифадя олунур. Дямир-бетон щиссяляр хариъи тясирляря вя аьыр йцкя давамлыдыр, узун мцддят истифадя едилир. Лакин цзяриня истилик горуйуъу маддя чякилмялидир.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Tikinti materiallarının haqq-hesab göstəriciləri MaterialHəcm kütləsi kq/m 3 Istilik keçirmə əmsalı kkal/sm 2.C Asbessement plitələr və təbəqələr19000,30 Asbessement istilik izalə edən plitələr5000,11 Həmin şey3000,08 Asfaltbeton21000,90 Dəmirbeton24001,40 Çınqıllı beton2201,25 Istilik pasalarında şlak beton15000,65 Keramzit betonu14000,50 Deşik-deşik avtoklav betonu (qaz betonu, kötük betonu)10000,34 Avtoklav penosilikatı və avtoklav penobetonu10000,35 Samanlı, kərpic divarlar16000,80 Mişarlanmış gil18000,50 Kil-şlak13000,45 Kil-saman10000,30

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Истиликкечирмя ямсалы 0,1-дян ашаьы олан материаллар истилийи изоляедян сайылыр. Материалларын гиймятляндирилмясиндя онларын истилик тутумунда (С=кал/кг 0Ъ) ящямиййяти бюйцкдцр. Истилик тутуму 1 кг материалын 10Ъ гыздырылмасы цчцн сярф олан истилийин мигдарыдыр. Истилик тутуму нямликдян асылыдыр. Материалларын гиймятляндирилмясиндя онларын механики тясирляря, сойуьа, шахтайа вя одадавамлылыьы да нязярдя тутулмалыдыр. Материал дяфялярля донмаьа вя сонра донун ачылмасына давамлы олмалыдыр. Heyvandarlıq təsərrüfatları üçün baş texnoloji planın hazırlanması. МДБ яразиси 5 лайищя-тикинти зонасына бюлцнцр: Ы, ЫЫ, ЫЫЫ, ЫВ вя В. Бу зоналар да юз нювбясиндя –А, Б, В, Г, Д вя Е иглим районларына айрылыр. Баш планын тяртиби ири щейвандарлыг вя гушчулуг тясяррцфатлары цчцн ваъибдир. Бу план ян азы иллик мцддятя тяртиб едилир вя щейвандарлыьыны инкишафы иля ялагядар олан бцтцн мясяляляр (планлашдырма, абадлыг ишляри, истещсалын тяшкили, эяляъяк тикинтиляр, мцщяндислик вя няглиййат мясяляляри вя с. тясяррцфат ишляри) комплекс щялл едилмялидир. Лайищяляр типли (стандарт), фярди вя тяърцбя мягсядиля щазырлана биляр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Heyvandarlıqda işləyən işçilər üçün yaşayış tikililəri Йашайыш биналарына: евляр, йатагханалар, мещманхана, истиращят отаглары вя с., иътимаи биналар: инзибати, тядрис, мядяни-маариф, тиъарят, идман вя мцалиъя цчцн биналар, йемякханалар, истещсалат биналарына: електрик, газ вя су гурьулары цчцн тикилирляр, кянд тясяррцфатына ися щейван вя гушлар сахланылмасы цчцн биналар, истиханалар, анбарлар, мцалиъяханалар вя с. аиддир. Ишчиляр цчцн олан бина (хцсусиля сцд-ямтяя фермаларында) йем вя истещсалат биналары олан ъярэядя щейван бинасындан 50 м аралы йерляшмялидир. Бу бинадан ишчилярин тяняффцслярдя истиращяти цчцн зоотехники щесабат, истещсалат иъласлары апармаг мягсядиля истифадя олунур. Ишчиляр цчцн отаглар билаваситя щейван сахланан биналарын юзцндя дцзялдилир. Щейвандарлыг вя гушчулуг фермалары еля планлашдырылмалыдыр ки, чох зящмят тяляб едян ишлярин механикляшдирилмяси, щабеля бир сыра байтарлыг, санитарийа, зоотехники ишлярин вя йаньын ялейщиня тядбирлярин йериня йетирлмяси цчцн ялверишли шяраит олсун.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Ərazinin seçilməsi, abadlaşdırılması, infeksiyadan qorunması tələbləri Щейвандарлыг фермаларынын тяшкили, илк нювбядя, йерин сечилмяси иля башланыр. Ərazi сянайе вя кянд тясяррцфаты мцяссисяляриндян, йоллардан, сц мянбяляриндян башга fермалардан аралы олмалы вя бу ъящятдян санитар-mühafizə məsələləri gözlənilməlidir; ярази инфексион вя инфазион хястяликляря эюря саьлам олмалыдыр; сащянин торпаьы гуру вя мющкям олмалыдыр. Йаьыш, эюл вя чай суларынын тясириндян батаглыьа чеврилмямялидир; яразинин торпаьы суйу вя щаваны кечирмялидир. Торпагда аеорасийа хассяси олмалыдыр. Бу ъящятдян гумсал вя чынгыл-гумсал торпагларын сечилмяси даща йахшыдыр; сащя эяляъякдя йашыллыг йаратмаг цчцн ялверишли олмалыдыр. Ферма цчцн сечилмиш сащя санитарийа тялябатыны юдямякля, йашайыш мянтягяляриндян, су мянбяляриндян ашаьыда вя кцляк тутмайан тяряфдя йерляшмялидир. Байтарлыг мцалиъя мянтягяляриндян пейин анбарларындан, чиркаб сулардан ися йухары дурмалыдыр. Байтарлыг, санитарийа, зоотехники вя йаньын ялейщиня тядбирлярин йериня йетирилмяси цчцн бинанын айры-айры шюбяляри, о ъцмлядян биналар арасында мцяййян кечидляр (бош сащя вя аракясмяляр) гойулмалыдыр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Zoogigiyeniki cəhətdən binanın hissələrini qiymətləndirilməsi Бинанын щиссяляриня отураъаг (тямял), бцнювря, кцрсц, диварлар, тахтапуш, дюшямя, таван, гапы, пянъяря, дящлиз, щабеля истилик, канализасийа вя вентилйасийа гурьулары аид едилир. Бинанын щиссяляри онун аьырлыьыны сахлайыр вя микроиглими мцяййянляшдирир. Бцнювря – диварларын торпагла олан щиссясиня дейилир. Бцнювря ясас цзяриндя дурур. Онун аьырлыьы бцнювря цзяриндя вя орадан да отураъаьа дцшцр. Буна эюря дя о, бинанын дайаьы сайылыр. Бцнювря цчцн мющкям, гуру, нямлийя давамлы (даш, бетон, дямир-бетон вя с.) материал ишлядилмялидир. Бина тикилмямишдян яввял, ярази юлчцлдцкдя торпаьын физики xassələri yerindəcə və laboratoriyada təyin edilməlidir. Диварлар – бинанын хариъи мцщитдян айыран шагули щасары сайылыр. Бинада хариъи вя дахили диварлар вардыр. Бинанын хариъи диварлары ону хариъи мцщитин тясириндян (йаьыш, гар вя с.) вя сяс- кцйдян горуйур, истилик иткисинин гаршысыны алыр. Дахили диварлар ися бинаны шюбяляря айырмаг цчцндцр. Диварларын цзяриня таван вя тахтапуш гойулур. Бинанын ясас аьырлыьы диварларын цзяриня дцшцр. Диварларын ашаьы щиссяси кцрсц, йухары щиссяси ися карниз (зящ) адланыр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Диварын галынлыьы она дцшян йцкдян асылы олараг см ола биляр. Кярпиъин истиликкечирмя ямсалы 0,7-дир. Дивар узун олдугда щяр 6 м-дян бир онун чюл вя ичяри тяряфи сыхыъы арасына алынараг бяркидилир. Диварларын щава мцбадилясиндя онлара су бухарлары щава иля кечир. Бундан башга, бинадакы щаванын тязйиги йцксяк олдугда су бухарлары диффузийа гайдасы иля дивардан хариъя чыхыр. Буна диварын бухары кечирмя хассяси дейилир. Таван - бинаны тахтапушдан айырмагла гышда онун ичярисини сойумагдан вя йайда ися гызмагдан горуйур, температур нямлик режиминин сахланмасына кюмяк едир. Бинанын цмуми истилик иткисинин 32-42%-и таванын щесабына олур. Таван цчцн истифадя едилян материаллар йцнэцл, мющкям, кип, ода давамлы олмалы, щаваны аз кечирмяли, истилийи йахшы сахламалы, суйу юзцндян кечирмямяли, щамар олмалыдыр. Бундан башга, игтисади ъящятдян сямярялидир вя цзяриндя йцк сахламаьа давамлыдыр. Истилик кечирмя ямсалы аз (0,7- 0,2 ккал/м3/Ъ0), истилик мцгавимяти ямсалы 2,5- 3 м2/саат/ Ъ0/ккал олмалыдыр. Тавана мцвафиг гуллуг эюстярилмялидир, беля ки, вахташыры тямизлянмяли вя ящянэля аьардылмалыдыр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Дюшямя - hейван биналарынын ясас щиссяляриндян бири дя дюшямядир. Дюшямя ашаьыдакы зооэиэийеник тялябаты юдямялидир. Исти олмалы, суйу вя сидийи юзцндян кечирмямяли, нямлийя, рцтубятя вя дезинфексийаедиъи маддялярин тясириня давамлы, йумаьа, тямизлямяйя вя дезинфексийайа ялверишли олмалыдыр. Дюшямя еластики, габарыг, сцрцшкян, сятщи дешик вя йарыг олмалыдыр. Бинанын пянъяряляри вя ишыгландырылмасы. Бинанын ишыглы олмасы саьламлыьы горуйан, бинада эюрцлян ишлярин йериня йетирилмясини асанлашдыран, ишин мящсулдарлыьыны артыран, ишчилярин тящлцкясизлийини тямин едян ясас санитар-эиэийеники тядбирлярдян вя микроиглим амиллярдян биридир. Бинанын тябии işiqla işıqlanmasında pəncərələr əsas sayılır. Гапылар- дарвазалара нисбятян кичик юлчцлц олур. Бинада хариъи вя дахили гапылар гойулмалыдыр. Дахили гапылар бинада шюбяляр арасында ени 0,7-0,8 м, щцндцрлцйц 1,8-2,4 м олур. Гапыларын вя дарвазаларын истифадя едилмяси мцяййянляшдириляркян щаким кцляклярин бинанын щансы тяряфиндян ясмясини вя милчяклярин онун щансы тяряфиня чох йыьылмасыны нязяря алмаг лазымдыр.

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Müəssəsələr, fermalar, binalarməsafə, m Yaşayiş binalarında500 m Sənaye müəssisələri500 m Aeroportlar10 km Dəmir yolları Butün fermalar200 Fermalar: Donuz fermaları300 Birlikdə3000 Tərəvəz, kartof anbarları50 Dən anbarları100 Yem anbarları60 Süd va yağ istehsalı məntəqələri, zavodları100 Sallaxana, karantin, baytarlıq məntəqəsi300 Qəbiristanlıqlar1000 Fermalar arasında məsafə150 Qus fermaları200 Vəhşi, xəzdərili va donuz fermaları1500 Heyvandarlıq fermaları və birlikləri üçün sanitar məsafə normaları

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Sənaye birlikləri1500 Qus fabrikləri1500 Tikinti təsərrüfatları anbarları100 Gübrə, zəhərli kimyəvi maddələr (ax. anbarlar vs s.)300 Yollardan I-kateqoriyası150 II-III300 IV50 Utilə zavodları və s.1000 Birliklər sənaye müəssisələri5000 Su mənbələri2000 Bir növ olduqda30 Binalar arası: müxtəlif olduqda50 dogum şöbəsi60 Quş və donuz fermaları arası120 Peyin anbarları80 Su məntəqələri Bəzi yardımçı binalar

Hey-lıq obyek-nin layih-nə göstərilən san.-gig. tələblər Donuzçuluq ferması Süd fermasının ümumi görnüşü