Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Zoobaytarlıq və əmtəəşunaslıq fakültəsi İstehlak malların ekspertizası, marketinq və gigiyena kafedrası Fənn: Zoogigiyena Mövzü: Buzov və törədici buğaların saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Mühazirəçi: Dos. Məmmədova O.M. Gəncə

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Plan 1.Törədici buğaların gigiyenası (Təbii və süni mayalanma) 2.Buzovların bəslənmə gigiyenası 3.Müxtəlif üsullarla buzovların bəslənmə gigiyenası 4.Təmiredici cavanların birlikdə, fermer təsərrüfatlarında bəslənilməsinin xüsusiyyətləri 5.Cavanların xəstəliklərdən qorunması üçün tələb olunan zoogigiyenik tədbirlər 6.Camışların, zebu və zebuyabənzər heyvanların gigiyenası

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Ədəbiyyat siyahısı 1.Ə.A.Əsgərov, O.M.Məmmədova. K/t heyvanlarının ümumi gigiyenası, Gəncə Ə.A.Əsgərov, O.M.Məmmədova. – K/t heyvanlarının xüsusi gigiyenası, Gəncə ci il. 3.Ə.A. Əsgərov, M.M. Əliyev, O.M. Məmmədova. Saniatriya və zoogigiyena fənnindən metodik göstəriş, Gəncə А.А.Аскеров. Гигиена пастбищ, Кировабад – N.M.Şirinov. Heyvanlıq kompleslərində baytarlıq sanitariya tədbirləri, Bakı – Г. К. Волков. Гигиена крупного рогатого скота на промышленных комплексах, Москва – 1978.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Törədici buğaların gigiyenası (Təbii və süni mayalanma) Йахшы кейфиййятли, саьлам ъинс тюрядиъи йаратмаг цчцн щейванын ъинсиндян башга цч зооэиэийеник шярт эюзлянилмялидир: 1)боьаз щейванлара (инякляря) нормал эиэийеник йемлямя вя сахлама шяраитинин йарадылмасы; 2)тюрядиъи мягсядля бяслянян бузовлара нормал зооэиэийеники шяраит йарадылмасы; 3)тюрядиъилярин йемлянилмя, сахланма вя истисмар шяраити зооэиэийеник тялябляря уйьун олмасы. Тюрядиъиляря нормал йемлямя вя сахлама шяраити йарадылдыгда сперманын кейфиййяти йцксяк олур вя майаланма эедир, инякляр гысыр галмыр. Тюрядиъилярдя сперманын кейфиййяти тюрядиъинин кюклцк дяряъясиндян, йашындан, ъцтляшмя йцкцндян, щабеля йемлямя вя сахлама шяраитиндян асылыдыр. Тюрядиъи щейван орта кюклцк (ъцтляшдирмя мювсцмцндя орта, башга вахтларда ися завод кюклцйц) дяряъясиндя олмалыдыр. Дцзэцн вя там йемлямя тюрядиъилярин ъинси фяалиййятини артырыр вя сперманын кейфиййятини йцксялдир. Йем пайы мцхтялиф йемлярдян тяртиб едилмякля организмин зцлаллара, витаминляря (А, Д, Е), минерал маддяляря (калсиум, фосфор, натриум), микроелементляря (кобалт, мисс, йод вя с.) олан тялябатыны юдямялидир.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Буьаларын йем пайына ган, ят-сцмцк уну, цзсцз сцд, ъцъярдилмиш йемляр, чуьундур, йашыл отлар, вялямир, дары, пахлалы-дянли йемляр вя с. гатылмасы мяслящят эюрцлцр. Дамазлыг мягсядиля йетишдирилян бузовлар 8-10 айлыьына гядяр цзсцз сцд алмалыдыр. Ъинси йетишкянлик еркяк бузовларда 7-8 айлыгда олур. Бязи тясяррцфатларда буьалары айлыгда ъцтляшмяйя бурахырлар. Беля щалда буьалары щяфтядя 2 дяфя ъцтляшмяйя бурахмаг олар. Бу, ъаван буьаларын бой инкишафына вя ъинси фяалиййятиня йахшы тясир едир. Дамазлыг тюрядиъиляря щяр 7-10 эцндян бир 1-2 эцн истиращят верилмялидир. Тюрядиъиляр бир эцндя ики дяфядян чох ъцтляшмяйя бурахылдыгда ъцтляшмяляр арасында фасиля верилмялидир. Щейванларын чохалдылмасында сцни майаланмадан истифадя етмяйин ящямиййяти даща бюйцкдцр. Сцни майаланмада санитар эиэийеник тядбирляря даща йахшы риайят едилир. Щейванларын ъцтляшдирилмяси цзяриндя нязарят йахшы олур, йолухуъу вя инвазион хястяликлярин йайылмасынын гаршысы асан алыныр. Сцни майаланмада истифадя едилян аваданлыглар (дязэащ, алятляр) саз вя тямиз олмалы, ъцтляшдириляъяк щейванлар байтарлыг мцайинясиндян кечирилмялидир.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Онлар бир сыра инфексион вя инвазион хястяликляря эюря (брuселлйоз, паратиф, трихoмaноз, вибрiоз, инфексион ваэинит, готурлуг, дямров вя с.) мцайиня едилмялидир. Тюрядиъилярин спермасынын кейфиййяти йохланылмалыдыр. Ъцтляшдирмяйя щейванлар йемляндирилдикдян 2-3 саат сонра бурахыдмалыдыр. Ъцтляшдирмя апарылан йер дцз вя тямиз олмалыдыр. Тюрядиъиляр вахташыры чякилмялидир. Buzovların bəslənmə gigiyenası Тяърцбяляр эюстярир ки, бузовларын юлцмц ян чох эцнлцкдя баш верир. Тяляфатын 75%-ня йолухмайан хястяликляр (хцсусиля мядя- баьырсаг, сойуглама вя с.), 25%-ня ися йолухан хястяликляр сябяб олур. Йени доьулмуш бузов тямиз кцляш цстцня сярилмиш брезент, йахуд кися парчасы цзяриндя гойулмалыдыр. Бузовун бурун дяринликляри, аьзы тямиз парча иля дюлятрафы селикдян тямизлянмялидир. Эюбяк ъийяси гарындан см аралы ипяк сапла баьланыб, дезинфексийа едилмиш гайчы иля кясилир. Ямин йер йод мящлулу иля дезинфексийа олунур. Сонра бузову тямиз дясмалла гурулайыб, брезентя бцкяряк профилакторийа отаьына апарырлар. Профилакторийа бир- бириндян айры 2-4 бюлмядян ибарят олмалыдыр. Щяр бюлмядя айрыъа гапы гойулмалыдыр. Бюлмялярдя юлчцсц 1,2х0,х0,45 м гяфясляр йерляшдирилир.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Дири чякиси кг олан бузов илк эцнляр 5-6 л аьуз сцдц ичмяли, 5-7 эцндян сонра ися эцндялик сцд нормасы 1-2 л артырылмалыдыр. Мцяййян едилмиш мцддятдян сонра бузовлар тяртиб едилмиш схем цзря сцд алмалыдыр. Müxtəlif üsullarla buzovların bəslənmə gigiyenası Сцдямяр дюврдян сонра бузовларын йемляндирилмяси вя сахланмасы онларын йетишдирилмя истигамятиня мцвафиг олмалыдыр. Ятлик истигамятиндя бяслянян бузовлар эцълц йемляндирилмялидир, сцдлцк истигамятиндя бяслянян бузовлар ися кифайят гядяр мцхтялиф йемляр алмалыдыр. Сцддян айрылмыш бузовлара ширяли йемляр вя гцввяли йемляр верилмялидир. Бузовларын йем пайы онларын чякисиня, артымына вя йашына эюря зоотехники йем пайы ясасында тяртиб олунур. Дамазлыг еркяк бузовлар 6 айлыг баьлама шяраитиндя, йахуд айрыъа гяфяслярдя, диэяр ири йашлы бузовлар ися ири груплара баьсыз олараг, галын дюшямя цзяриндя сахланмалыдыр. Бузовлар сахланан бина вя истифадя олунан аваданлыглар тямиз олмалы, щяр эцн гяфясляр вя дюшямя пейиндян тямизлянмяли, йериня тямиз вя гуру дюшяняк сяпилмяли, дюшямя йуйулдугда ися вахташыры дезинфексийа едилмяли вя ора гуру кцляш дюшянилмялидир. Бинанын рцтубятлянмясиня вя сойумасына йол верилмямялидир, канализасийа вя вентилйасийа йахшы ишлямялидир.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Щяр ил бузов дамлары, профилакторийа вя гяфясляр ясаслы олараг бир дяфя тямизлянмяли вя дезинфексийа едилмялидир. Бунун цчцн гяфясляр щяйятя чыхарылыр, пянъяря чярчивяляри вя дюшямянин тахтасы сюкцлцб, мющкям йуйулур, дезинфексийа олунур (креолин, гайнар кцл суйу, хлорлу ящянэ вя с. иля) вя эцнцн алтында гурудулур. Təmiredici cavanların birlikdə, fermer təsərrüfatlarında bəslənilməsinin xüsusiyyətləri Кюкялдилмяйя гойулан щейванларын нювцндян, ъинсиндян, йашындан, дири чякисиндян вя кюклцк дяряъясиндян асылы олараг мцхтялиф йемлярдян онлар цчцн йем пайы тяртиб едилир. Йем пайында щяр щансы бир йем цстун олмалыдыр. Бу йемя эюря кюкялтмя апарылмалыдыр. Ъаван щейванларын кюкялдилмясиндя онларын йем 2-3 нюв ширяли йемдян (гарьыдалы, силос, чцьцндцр вя картоф) тяшкил едилмялидир. Кюкялдилмя цч дюврдян ибарятдир ки, щяр дюврцн дя юзцня мцвафиг йемлямя шяраити вардыр. Кюкялдилмянин биринъи дюврцндя йем пайында ясас габа йем чох, консетрат йем аз олмалыдыр.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Кюкялтмя цчцн 2 айлыгда кг дири чякиси олан ъаван щейванлар сечилир, 10 айлыьа гядяр айрыъа бяслянир. Бу мцддятдя онларын чякиси 300 кг-а чатыр айлыгдан сонра ися 90 эцн мцддятиндя кюкялдилир. Бяслямя мцддятиндя эцндялик артым г олдуьу щалда, кюкялтмя мцддятиндя эцндялик артым г олур. Кясимя эюндярилдикдя ися онларын чякиси кг-а чатыр. Кюкялтмя цчцн бяслянян ъаван щейванлар биринъи вя икинъи или яввял сцрятля бой атырлар. Буна эюря дя бяслямя мцддятиндя бу ъящят нязяря алынмалыдыр. Бордагда кюкялдилмя мцддяти ъаванлар цчцн 90, йашлылар цчцн 70 gündür. Йайда гарамал кцзляря бюлцнмцш хцсуси кюкялтмя мейданчаларында кюкялтмя апарылыр. Эцзлярин дюшямяси мющкям юртдцкдян дцзялдилир, эцзляр ъярэя иля дцзцлцр вя ортада йол олур. Кюкялтмянин ян ялверишли вя эялирли бир нювц дя гарамалын отлагда кюкялдилмясидир. Бу кюкялтмя цсулунда аз зящмятля йцксяк мящсул ялдя едилир. Отлаг шяраитиндя кюклцкдя олан йашлы щейванлар 70-80, ашаьы кюклцкдя олан щейванлар , ъаванлар ися gün kökəldilir.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Cavanların xəstəliklərdən qorunması üçün tələb olunan zoogigiyenik tədbirlər Бузовларын мядя-баьырсаг хястяликляриня тцтцлмасынын гаршысыны алмаг вя онлары мцалиъя етмяк мягсядиля биринъи эцндян етибарян асидофилин верилир. Биринъи эцн асидофилин г верилир, сонра тядриъян артырылараг бир айлыгда 1 литря чатдырылыр. Асидофилин мядя-баьырсаг системиндя карбощидратлары парчалайараг сцд туршусу ямяля эятирир ки, бу да тuршuлuьu артырыр. Сцд туршусу чцрцдцъц вя патоэен микробларын инкишафыны дайандырыр, мядя ширясиня вя юд ифразына мцсбят тясир эюстярир, мядя вязиляринин щязм органларынын ишини йахшылашдырыр. Кюрпя кянд тясяррцфаты щейванларынын йемляндирилмясиндя асидофил-булйон културасындан (АБК), пропионоасидофил булйон културасындан (ПАБК), антибиoтикляр, сцни вя тябии мядя ширясиндян, каламиндян вя гайнадылмыш от ъювщяриндян, вялямир сцдцндян, лизосимдян, цзлц сцд явязедиъисиндян, киселдян, сцни аьыз сцдцндян эениш истифадя олунур. Ъаван щейванларын организми минерал маддяляря (калсиум, фосфор вя натриум) вя витаминляря чох тялябкар олур. Бу маддяляр организмдя чатышмадыгда о, пис инкишаф едир, рахит, авитаминоз кими хястяликляря тутулур, инфексийайа гаршы мцгавимяти зяифляйир.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Буна эюря дя бузовларда 10 эцнлцкдян башлайараг щяр эцн минерал йемляр хюряк дузу, сцмцк уну вя тябашир гаршыьы, о ъцмлядян, габа вя ширяли йемляр-ота юйрядилир, ъи эцнлцйцндя ися пахлалы, дянли-пахлалы йемляр, тязя от, от уну, йеркюкц, жмых, от дямлямяси, арпа, вялямир, тязя йарпаг верилир. Camışların, zebu və zebuyabənzər heyvanların gigiyenası Ъамышын дири чякиси Азярбайъанда олан йерли гарамалын вя онун мялязляринин дири чякисиндян артыгдыр, ятинин кейфиййяти ися гарамал ятиндян эери галмыр. Ъамыш ятинин тяркибиндя зцлал, дямир вя фосфорлу маддяляр чохдур. Онун иш габилиййяти юкцз вя атлардан хейли цстцндцр.. Тюрядиъи кяля вя доьмуш ъамыш цчцн бордаьын узунлуьу 2,2 м; ени 1,6 м; саьмал ъамыш цчцн узунлуьу 1,8-2 м, ени 1,3- 1,4 м; 6 айлыгдан йухары ъаван балаглар цчцн узунлуьу 1,6 м ени 1,1 м олмасы тяклиф олунур. Бир балаьа 6 айлыьа гядяр 1,5-2 м2 сащя дцшмялидир. Баьсыз системдя бир баш ъамыша 6-8 м2, ъаван щейванлара ися 4-5 м2 сащя айрылмалыдыр. Бордаьа вя дюшямяйя 2:100-3:100 нисбятиндя маиллик верилмялидир. Ъаван ъамышларын ъинси йетишкянлийи айлыгда олур. Онлар илк дяфя 3-4 йашда ъцтляшмяйя бурахылыр, фяал щявясяэялмя ися 2-3 йашда баш верир. Ъамышда доьумдан сонра биринъи щявясяэялмя эцндян сонра олур.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Ъамыш бир дюврдя ики дяфя майаландырылмалыдыр. Биринъи майаланма иля икинъи майаланма арасында 8-10 саат вахт верилмялидир. Боьаз ъамышларын саьымынын вахтында дайангдырыб сцдцнц гурутма дюврцня кечирмяк, доьума дцзэцн щазырламаг, эяляъяк мящсулдарлыг цчцн ясас шяртлярдян биридир. Сцдц гурутма дюврц ъамышларын йашындан, кюклцк дяряъясиндян вя мящсулдарлыьындан асылы олараг эцн давам етмялидир. Лакин ъамышларын сцдц гурутма дюврц, инякляринкиня нисбятян бир гядяр узун олур, йахшы йемлямя шяраитиндя ъамышлар доьума 3-3,5 ай галмыш сцддян кясилир. Боьаз ъамышлара щюкмян эцндя 2 саатдан аз олмайараг эязинти верилмялидир. Доьума 7-10 эцн галмыш ъамышлар доьум шюбясиня кечирилир. Доьум шюбяси олмайан тясяррцфатларда пяйянин бир щиссяси бу мягсяд цчцн щазырланыр.

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Buzovların soska ilə əmizdirilməsi Buzovalar üçün individual qəfəs Buzovların qrupla saxlanması üçün qəfəs

Buzov və törədici buğalara qoyulan san.-gig.tələblər Kənd təsərrüfatı heyvanlarında cinsiyyət yetişkənliyi, boğazlıq müdəti və cütləşməyə buraxılma vaxtı Heyvanların növüCinsiyyət yetişkən-yi (ayla) Cütləşməyə burax-ma vaxtı (ayla) Dişilərin boğazlıq müddəti (günlə) Hövrəgəlmə vaxtı (günlə) Atlarda Qaramalda Gec yetişən buğalarda Tez yetişən buğalarda Ətli cinslər üçün düyələrdə Südlü cinslər üçün düyələrdə Camışda Qoyunlarada: Tez yetişən cinslərdə Gec yetişən cinslərdə Keçilərdə-18-- Donuzlarda: Damazlıq üçün Sənaye üçün Dəvələrdə Eşşəklərdə Dovşanda Itdə--62-