Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Zoobaytarlıq və əmtəəşunaslıq fakültəsi İstehlak malların ekspertizası, marketinq və gigiyena kafedrası Fənn: Zoogigiyena Mövzü: Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Mühazirəçi: Dos. Məmmədova O.M. Gəncə

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Plan 1. Qaramalın saxlanılmasına qoyulan ümumi gigiyeniki tələblər. 2. Qaramalın saxlanma sistemləri və üsulları. 3. Qaramalı bağsız və bağlı saxlanılma gigiyenası. 4. Subay inəklərin və düyülərin saxlanılma gigiyenası. 5. Doğum gigiyenası. 6. Doğum evinə və profilaktoriyalara qoyulan gigiyenik tələblər. 7. Sağım qaydası və yelinə qulluq. 8. Südün sanitar-gigiyenik şəraitində alınması.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Ədəbiyyat siyahısı 1.Ə.A.Əsgərov, O.M.Məmmədova. K/t heyvanlarının ümumi gigiyenası, Gəncə Ə.A.Əsgərov, O.M.Məmmədova. – K/t heyvanlarının xüsusi gigiyenası, Gəncə ci il. 3.Ə.A. Əsgərov, M.M. Əliyev, O.M. Məmmədova. Saniatriya və zoogigiyena fənnindən metodik göstəriş, Gəncə А.А.Аскеров. Гигиена пастбищ, Кировабад – N.M.Şirinov. Heyvanlıq kompleslərində baytarlıq sanitariya tədbirləri, Bakı – Г. К. Волков. Гигиена крупного рогатого скота на промышленных комплексах, Москва – 1978.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Qaramalın saxlanılmasına qoyulan ümumi gigiyeniki tələblər Гарамал тясяррцфатлары дамазлыг, ямтяя, тямиредиъи вя кюкялдилмя истигамятли олур вя техноложи лайищяляндирмя нормалары (ТЛН) ясасянда тяшкил едилир. Ферманын тяшкили истигамятиня уйьун олараг щейванларын сахланмасы тясяррцфат вя йардымчы ишляр цчцн биналар тикилир. Сцдлцк истигамятли фермаларда щейванлар баьлы вя баьсыз системдя сахландыгда бинада айрыъа саьыма щазырлыг йери, саьым залы (вя йа блоку), саьым бюлмяси, лабораторийа, йума отаьы, ъаванлар вя бузовлар цчцн айрыъа биналар, профилактор вя йа доьум еви, эязинти мейданчасы, сцни майаланма мянтягяси, щяйятдя йемлямя йери вя эязинти мейданчасы олмалыдыр. Кюкялдилмя вя ъаванларын бяслянилмяси истигамятли фермаларда ися ясас, щейванларын йаш групуна уйьун вя ялавя йардымчы биналар олмалыдыр. Йардымчы тикилиляря истилик вя су тяъщизаты гурьулары, аваданлыгларын, дюшяняйин сахланылма йери, ишчиляр цчцн истиращят отаьы, тярязи мейданчасы, байтарлыг мянтягяси, туалет вя с. олмалыдыр. Тясяррцфатын щяъминдян асылы олараг бязи ясас биналар (профилакторийа вя доьум еви, саьым сцд истещсалы бинасы) айрыъа ола биляр.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Qaramalın saxlanma sistemləri və üsulları Бцтцн байтар-санитар, зооэиэийеник, зоотехники, щейвандарлыьын механикляшдирилмяси вя бир чох игтисади тядбирляр щейванларын сахланылма системляри вя цсуллары иля ялагядардыр. Буна эюря дя щейванларын дцзэцн сахланылмасы цчцн ян мцасир сахлама системляри вя цсуллары тятбиг едилмялидир. Сахлама системляри вя цсуллары щейванларын ъинсиндян, йашындан, тясяррцфатын истигамятиндян, ъоьрафи-иглим шяраитиндян асылы олараг тяйин олунур. Гарамал 3 системдя сахланылыр: пяйя-отлаг, пяйя-эязинти вя ахым-сех. 1)пяйя-отлаг шяраитиндя-щейванлар гыш дюврцндя пяйялярдя сахланылыр вя йемлянир, йайда ися ферма ятрафында олан тябии вя сцни отлагларда отлайыр. Бурада щейванлар эязинти вя чохиллик, гидалы вя йа тябии йашыл йем кцтляси иля тямин олур. Эеъяляр йа юз биналарына кечирилир вя йа йцнэцл типли чардагларда сахланыр. Бу дюврдя гыш биналары тямир едилир. 2)Пяйя-эязинти системиндя-щейванлара, анъаг щяйятдя эязинти верилир, юз биналарында йемлянир вя сахланыр.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Qaramal fermalarının və binaların tutumu Fermalar Saxlanma üsulu IstiqamətiInək-baş hesabi ilə Əmtəə fermaları və ya təsərrüfatları bağlı-bağsız Südlük 400, 800 və 1200 baş 400,800, 1200, 1600,2000 Damazlıqbağlı-bağsız 400, 800 və 1200, Ətlik və ətlik relproduktor Əmtəə Damazlıq 600,800, 1000 və Təmiredici cavanlar: günlükdən 4-6 aya qədər Əmtəə aylıqdan 6-7 aya qədər Əmtəə Damazlıq Kökəldilmə üçün: 1500, 5000 və 1000 ildə bordaq:3000,6000 və günlükdən aya qədər buzovların bəslənilməsi, yetişdirilməsi və kökəldilməsi günlükdən aya qədər 2000, 4000 və 8000 bordaq: 3000,6000 və aylıqdan aya qədər3000, 6000 və Kökəldilmə meydançası:3000,5000, 10000, 2000 yerlik Əmtəə fermalarında yaşlılar cavanlar bağlıSüdlük , Damazlıq fermalarında yaşlılar cavamlar Südlük istiqamətli-inək hesabı ilə Ətlik 1000 Ətlik fermalarında-yaşlı doğum yeriDamazlıq Xüsusi kökəldilmə meydnçaları

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Гарамалын сахланмасында ися 3 цсул тятбиг едилир: баьлы, дюшямя цзяриндя ачыг вя ачыг формада боксларда сахламаг. Qaramalı bağsız və bağlı saxlanılma gigiyenası Бу цсулда щейванлар бцтцн илбойу щяйятдя вя бинада ачыг-азад шяраитдя сахланылыр, йяни баьланмыр, щейван щямишя щярякятдя олур, щейванлар беля сахландыгда онлар габа вя ширяли йемляри байырда йейир вя ялверишли щалларда ися еля орадаъа галыр. Бу онлары эцняш шцалары, тямиз щава иля тямин едир, иглим амилляринин тясириня давамлылыьыны артырыр, организмин физиоложи, биокимйяви просеслярини, нормал вя иммуноложи эюстяриъилярини йцксялдир. 3)Ахым-сех системинин мащиййяти будур ки, щейвандарлыьын бцтцн просесляри-чохалтма, доьум, саьым, майаланма вя с. тясяррцфатын юзцндя тяшкил едилир. Бу просесляря уйьун сайда груп йарадылыр. Иняк тювляляри 400, 600, 800, 1200, 1600 вя 2000 баш йерляшян бюйцклцкдя ола биляр. Бу тювлялярин ичи сюкцля билян аракясмялярля шюбяляря бюлцнцр. Беля шюбялярдя инякляр истиращят едир вя сярбяст эязинтийя чыха билир. Бузовлар гяфяслярдя групла сахланыр. Бинада щяр щейвана дцшян сащя нормалары вя групда олан щейванларын сайы зооэиэийеники тялябаты юдямялидир

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Гарамалы баьлы шяраитдя сахладыгда щейванларын мящсулдарлыьы щаггында фярди щесабат апармаг олур, онларын йемлянмясиня фярди йанашылыр, щяр бир щейвана айрыъа йатмаг йери, йем ахуру вя су габы дцзялдилир.. Мянфи ъящяти одур ки, щейван сярбяст эязинтидян, хариъи мцщит амилляриндян, хцсусиля тямиз щавадан мящрум олур. Буна эюря дя гарамал бу цсулда сахланылдыгда онлара щяр эцн эязинти верилмялидир. Якс щалда мящсулдарлыг, мясялян, сцд 4-23% азала биляр. Subay inəklərin və düyülərin saxlanılma gigiyenası Баьлы системин мащиййяти ондан ибарятдир ки, гарамал бойнундан зянъир иля бардагларда баьлы сахланылыр, щейван сярбяст щярякятдян мящрумдур. Бу систем щяля чох кечмишдян тятбиг олунур. Саьмал инякляри сайъа артырмаг вя йцксяк сцд мящсулу алмаг цчцн онларын саьламлыьыны горумаг тяляб олунур. Буна наил олмаг цчцн, щяр шейдян яввял, иняклярин илк дяфя ъцтляшдирилмя вахтындан, боьаз вя йени доьмуш инякляря гуллуг етмякдян вя бузовларын нормал бяслянмясиндян башламаг лазымдыр. Дцйялярин вахтындан яввял ъцтляшмяйя бурахылмасы онларын саьламлыьына вя эяляъякдя сцд мящсулдарлыьына пис təсир эюстярир.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Сцдлцк истигамятдя тез йетишян ъинсляр илк дяфя айлыгда, эеъ йетишян ъинсляр ися (ятлик) айлыгда бурахылыр. Кюклцк дяряъяси нязяря алынарса, дцйя нормал дири чякисинин 70-80%-я гядяр чатдыгдан сонра ъцтляшмяйя бурахылмалыдыр. Иняк ися доьдугдан сонра биринъи- икинъи щявясяэялмя мыддятиндя ъцтляшмяйя бурахылмалыдыр. Doğum gigiyenası Инякляря щяр дюврцн юзцня уйьун йем пайы тяртиб едилир. Онлара сцдц гурутма дюврцндя гцввяли, доьум габаьы зяиф, доьумдан сонра орта, лактасийа ярзиндя ися гцввяли йем верилмялидир. Саьылмайан боьаз инякляр гцввяли йемля йемляндирилмяли вя йемлярин нисбяти мцвафиг гайдайа ясасян олмалыдыр. Доьума 5-7 эцн галмыш иняклярин йем пайында силос вя консентрат йемлярин мигдары азалдылыр, эязинти дайандырылыр вя щабеля мцвафиг санитар ишлянилмядян сонра доьум шюбясиня кечирилир. Инякляря йахшы от вя минерал йем верилмялидир. Йени доьмуш иняйя, хцсусян йелиня ъидди байтарлыг нязаряти олмалыдыр. Иняк, доьдугдан сонра ещтийатла йемляндирилмялидир.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Доьумун биринъи эцнц иняйя сахлайыъы йем пайы, сонра ися 5-7 эцн мцддятиндя гуру от вя зяиф консентратлардан ибарят (буьда кяпяйи) щорра верилир. Иняк юзцнц йахшы щисс етдикдян сонра тядриъян йем пайында консентратларын мигдары артырылыр вя силос да дахил едилир. Доьумдан 20 эцн сонра йем пайына эцндя кг ъеъя ялавя едилир. Йем пайына йени йем дахил едилдикдя иняклярин иштащасынын, щязм органларынын вя йелинин вязиййяти цзяриндя нязарят олмалыдыр. Doğum evinə və profilaktoriyalara qoyulan gigiyenik tələblər Доьум шюбяси бир-бириндян айры ики шюбядян ибарят олур: 1)доьума щазырлаг вя доьумдан сонракы шюбя, 2)профилакторийа. Биринъи шюбядя бордаглар иняклярин цмуми сайынын 5%-ни, икинъи шюбя ися 6-7%-ни тяшкил едир. Доьум шюбясиндя иняклярин йери бокс формасындадыр. Боксларын ени 2,5 м-я, бойу 3 м-я, йанлардан аракясмялярин щцндцрлцйц ися 1,5 м-я бярабяр эютцрцлцр. Доьум шюбясинин доьума щазырлаг щиссясиндя инякляр 4-6, доьум олан йердя 1-2, сонунъу шюбядя ися 6-7 эцн сахланылыр. Сонра инякляр цмуми бинайа кечирилир. Доьулмуш бала ири чякили олдугда о, саьлам вя хястяликляря давамлы олур.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Йени доьулмуш бузов тямиз кцляш цстцня сярилмиш брезент, йахуд кися парчасы цзяриндя гойулмалыдыр. Бузовун бурун дяринликляри, аьзы тямиз парча иля дюлятрафы селикдян тямизлянмялидир. Эюбяк ъийяси гарындан см аралы ипяк сапла баьланыб, дезинфексийа едилмиш гайчы иля кясилир. Щямин йер йод мящлулу иля дезинфексийа олунур. Сонра бузову тямиз дясмалла гурулайыб, брезентя бцкяряк профилакторийа отаьына апарырлар. Профилакторийа бир-бириндян айры 2-4 бюлмядян ибарят олмалыдыр. Щяр бюлмядя айрыъа гапы гойулмалыдыр. Sağım qaydası və yelinə qulluq Инякляр ики ъцр саьылыр: ял вя машын иля. Сцд вязиси, ясас сцд говугъугларындан, чыхыш йолларындан, сцд ахарларында, сцд йолларында, систерндян вя ямъяк каналларындан ибарятдир. Инякляр ики ъцр саьылыр: ял вя машын иля. Сцд вязиси, ясас сцд говугъугларындан, чыхыш йолларындан, сцд ахарларында, сцд йолларында, систерндян вя ямъяк каналларындан ибарятдир. Ял цсулу иля саьым. Бу саьым йумругла апарылмалыдыр. Онун цчцн овуъун ичяриси иля ямъяйин ясасы тутулур, баш бармаьын кюмяйи иля ямъяк овуъун ичярисиндя сыхылыр, галан бармаглар ъялд, ардыъыл сцрятдя (нювбя иля) йумулур. Бу заман ямъяк бармагларла овуъун ичи арасында сыхылыр вя сцд тязйигля хариъя чыхыр.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Inəklərin sağılması; a) səhv; b) düzgün

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Иняклярин ял иля саьылмасы чох зящмят тяляб едир вя саьыъыларын саьламлыьына пис təсир эюстярир. Она эюря дя иняклярин машынла саьылмасы эениш тятбиг олунур. Машынла саьымын ашаьыдакы цстцнлцкляри вардыр: аьыр ял ямяйи уъуз механики гуввя иля явяз едилир; саьыъынын истещсалат баъарыьы дяфя артыр, саьылан сцд тямиз олур, саьымын эедиши сцд вязисинин физиоложи фяалиййятиня йахшы təсир эюстярир.Щазырда ики вя цчтактлы саьым апараты бурахылыр. Саьым ашаьыдакы щиссялярдян ибарятдир: 1)ваакум-насосу щярякятя эятирян мцщяррик, 2)ъищазын бошлуьу, 3)щаваны соруб чыхаран ваакум-насосу, 4)мцщяррик, 5)ваакуму ъищаз системи иля бирляшдирян бору, 6)саьым ведряси, 7)ваакум ямяля эятирян щисся, 8)ямъяйя эейдирилян саьым стяканлары, 9)ямъяклярдян саьылмыш сцдцн йыьылдыьы коллектор, 10)ваакум-балон, 11)низамлайыъы, 12)манометр вя с. саьыъы апарат, сцд апарыъы борулар, сцд сцзэяъи, сцд йыьылан йер, сойудуъу, гцввяли йем цчцн бункер, йем пайлайыъы вя с. коплектин тяркибиня дахилдир. Иняйи машынла саьмаг цчцн онун йелини саьыма щазырланмалыдыр, стяканлары ямъяйя эейдирмяздян габаг онлар исидилмялидир (36-380Ъ). Машынла саьым гуртардыгдан сонра йелин азаъыг ювкялянир, сонра ял иля йердя галан сцд саьылыр.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Йени доьмуш иняйи эцн ялля саьдыгдан сонра машынла саьмаг олар. Щазырда юлкямиздя «Йолочка», «Тандей», «Карусел», «Даугава», «100 вя 200 сцдютцрцъц» кими гурьулардан истифадя олунур. «Тандей- ДАТ-12» гурьусу ики ъярэяли 12 саьым дязэащындан ибарятдир. Бу гурьу баш иняк олан фермаларда истифадя едилир. ДА-ЗМ кючцрцъц, ики вя цчтактлы «Волга», ики тактлы стимул, ДА-2, кючцрцъц «Майга», щярякят едиъи ПДА-1 маркалы саьым апаратлары вардыр. Сцдчцлцк тясяррцфатларында «Карусел» типли гурьулардан истифадя едилир. Беля гурьулар даиряви бинада йерляшдирилир. Бинанын ортасында 22 иняк йерляшя билян даиряви мейданча олур. Беля мейданчада иняклярин саьылмасына ики няфяр гуллуг едир. Саьым апаратларынын цзяриня вахташыры коррозийа ялейщиня кимйяви маддяляр чякилир, щабеля саьымдан сонра хцсуси тялиматлар ясасында гайнар су иля йуйулур, тямизлянир вя дезинфексийа едилир. Дезинфексийа мягсядиля А, Б, В тозундан натриум-щидрохлориддян, дезмол, весан ДПМ-2, Импулс М-59 вя с. истифадя едилир.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Südün sanitar-gigiyenik şəraitində alınması Йелин хястяликляринин гаршысыны алмаг мягсядиля инякляр цч айдан бир клиник мцайинядян кечирилмялидир, айда бир дяфя сцддя олан бактерийалара эюря чирклянмя дяряъяси йохланылмалыдыр. Йелиндяки узун тцкляр мцнтязям олараг кясилмялидир Сцд габлары (бидон, ведря вя с.) тямиз сахланмалы, яввялъя сойуг, сонра ися содалы гайнар су иля йуйулмалыдыр вя тямиз су иля бир нечя дяфя йахаланмалыдыр. Йуйулмуш габлар эцнцн алтында аьзы ашаьы хцсуси чянэяллярдя сахланылыр. Сцд габлары йай айларында щяр саьымдан сонра, гыш айларында ися эцндя бир дяфя йуйулмалыдыр. Сцдцн кейфиййятини сахламаг вя ону чирклянмядян горумаг цчцн саьылмыш сцд хцсуси габлара тюкцлцр. Бу габлар эюндяриляня гядяр мянфи 6-80Ъ температурда, хцсуси сойудуъуларда сойудулур вя орада сахланылыр. Беля сцд 2-3 эцндян артыг сахланмамалыдыр. Суду узун мцддят сахламаг цчцн ону пастеризя вя йа стерилизя етмяк лазымдыр. Саьыъылар саьыма башладыгда тямиз аь халат эеймяли башларыны ися аь парча иля (лячяк) баьламалыдырлар. Илк саьылан сыд микроорганизмлярля чиркли олдуьу цчцн ону айрыъа габа саьмаг лазымдыр.

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Qaramal üçün sahə normaları Qrupda heyvanın sayı Sahə bordağın ölçüsü, m 2 -lə 1. Aşıq sistemdə yaşlı inəyə 6-12 aylıq cavanlar Əmtəə fermalarında sağılan damazlıq 2,5 2, aylıqda Boğaz inəklərdə Bokslarm ölçüsü (uzunu-eni)l,9-2,lxl,0-l,2m 3.Bağlı sistemdə (bordaqların ölçüsü) üçün sahə normaları 1,7-2,3(1,0-1,2x1,7-1,9) Damazlıq inəklərə doğum şöbəsində 2,l-2,4x(l,2xl,8-2,0) 3,0 (1,5x2)1,9-2,5(1-1,2x1,9-2,1) Bokslar, damazlıq qaramal3,0-3,3(1,5x2,0-2,2) Buzovlarüçün qəfəslər1,2-1,5 m 2 (1,0-1,2-1,5) 4.Sex-axım üsulunda doğum şöbəsində boksların ölçüsü subay və sağmal inəklərəprofilaktoriyada 30 2,5x3,0 5 1,2-1,5(1,0x1,2-1,5)

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Kənd təsərrüfatı heyvanlarında cinsiyyət yetişkənliyi, boğazlıq müdəti və cütləşməyə buraxılma vaxtı Heyvanların növüCinsiyyət yetişkən-yi (ayla) Cütləşməyə burax-ma vaxtı (ayla) Dişilərin boğazlıq müddəti (günlə) Hövrəgəlmə vaxtı (günlə) Atlarda Qaramalda Gec yetişən buğalarda Tez yetişən buğalarda Ətli cinslər üçün düyələrdə Südlü cinslər üçün düyələrdə Camışda Qoyunlarada: Tez yetişən cinslərdə Gec yetişən cinslərdə Keçilərdə-18-- Donuzlarda: Damazlıq üçün Sənaye üçün Dəvələrdə Eşşəklərdə Dovşanda Itdə--62-

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Yem axurlarının və su qablarının ölçüsü sm-lə Yem və su qabları Eni, hündürlüyü Bir başa düşən uzunluğu Yuxarıdan Aşağıdan Ön divarArxa divar Yem qabları Bağlı üsulda inəklər və 6-aylıqdan yuxarı cavanlar üçün Bordağın eni qədər Açıq şəraitdə və havada Yaşlılarda Cavanlarda günlükdən 6 aylığa qədər Sex-axım üsülunda Su qabları5040 Yaşlılarda 5-6 Cavanlarda 3-4

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Qaramal binasında mikroiqlim parametrləri BinaT, ºCNisbi nəmlik, % Hava mübadiləsi, m 3 /s, 1 kq diri kütləyə Hava cərəyanın sürəti, m/san Zəhərli qazların yol verilə biləcək konsentrasiyası, m 3 /s 1 m 3 havadakı mikrobların miqdarı QışdaKeçid dövrü- ndə YaydaQışdaKeçid dövrü- ndə YaydaCO 2,%NH 3 mq/l H 2 S, mq/l Bağlı və bağsız sis-də inəklərin sax-sı və 1 yaş- dan yu-rı cav-r ,3-0,40,508-1,00,250,020,0170 qədər Bağ-z sis-də, qalın döş-k üzər-ə sax-sı ,3-0,40,50,8-1,00,250,020,0170 qədər Doğum şöb-də ,20,30,50,150,010,00550 qədər 20 günlük buz-r profilaktori-da ,10,20,3-0,50,150,010,00520 qədər //- bu- lar yetişdiril-də ,10,20,3-0,50,150,010,00550 qədər //- buz- lar yetişdi-də ,20,31,0 qədər 0,250,01 40 qədər 4-12 aylıq cav- lar üçün ,30,5-0,250,020,0170 qədər 1 yaşdan yuxarı və düyələr üçün ,30,50,8-1,00,250,020,0170 qədər

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər Kökəldilməyə qoyulan danalar üçün bina Qaramalı suvarmaq üçün qurğu 4 cərgəli 200 başlıq qaramal binası

Qaramalın saxlanılmasına qoyulan gigiyeniki tələblər 4 cərgəli qaramal binasının ümumi görünüşü Qaramal üçün şaquli zəncir mərəz Sağım bloku (yolka tipli) Qaramal üçün düşərgədə çardaq