" Кечмишни унуткъан миллетининъ келеджеги екъ…"

Кашка Ветана Усмановна Карьерное умумтасиль мектебининъ 11 сыныф талебеси Сакъ районы

Къырымтатарлар «спецпоселение» адлы режимде 12йыл, яни 1956-нджы сенеси къадар яшады сенеси апрель 28-и, Совет Бирлиги коммунистлер партиясынынъ ХХ съездинден сонъра, «басылмагъа ясакъ» ишарет иле къарарнаме чыкъты. О къарарнен, къырымтатар миллети «спецпоселение» режимден къуртулмасы, амма айны заманда да девлетнинъ хыянетинен сучлангъан миллетимизни акъламады, Къырымгъа къайтмасы да ясакълангъан дереджеде къалды. О къарарнамелер миллетке къаршы пек адалетсиз олгъаны ичюн, халкъ арасында гъадапланмалар уяндырды ве Ватангъа къайтмасы арекетлери башланды.

Хрущевнынъ кучьтен чыкъартмасындан сонъра сиясий дурум бозулды ве ихтидарлыкъкъа Л. Брежнев кельди. Къырымтатар миллетнинъ проблемасы артыкъ созуладжагъы анълашылды сенесининъ сонъунда халкънынъ Орта Асиядан Ватангъа, Къырымгъа денмеси арекетлери башланды. Июль инджи сенеси мен, Ташкент Политех институтнынъ талебеси олып, къырымтатар миллетининъ векили оларакъ Московагъа кеттим. Айны заманда Московада миллетимизнинъ даа башкъа векиллери да булуныр эди: Риза Асанов (Фергъана), Энвер Алиев (Палванташ), Ильяс Мустафаев (Самаркъанд), Бенсеит Сейтшаев (Китап), Арсен Альчиков (Бекабад),Мухсин Османов (Фергъана), Салядинов Халиль (Чырчыкъ), Эскендер Фазыл (Пахтарал), Нариман Къадыров (Бекабад), Осман Османов (Андижан), Османов Юра (Серпухов), Эсма Уланова (Москва), Муратов Бейтулла (Краснодар), Куку Кемал (Самаркъанд), Челеби Джелял (Ташкент), Абдураманов Амет (Ангрен), Халилов Амди (Ташкент), Сейтмеметов Ахсеит (Маргелан) ве башкъалар

Мен, Мухсин Османов буйругъы иле, нешир ишлеринен огърашмалы эдим. Шимди Москвада булунгъан векиллеримизнинъ халкъымыз ичюн япкъан ишлери акъкъында малюматны азырламакъ керек эдим. Бу малюматкъа да серлева къоймакъ керек эди. Акъшам устю 1965 сенеси июльнинъ 15-инде биз гостиница «Восток»та топландыкъ. Басыр Гъафаров, филология илимлер кандидаты, малюматларны чешит тиллерге чевирильмеси кереклиги акъкъында айтты, чюнки тек бизим инсанлар дегиль, бутюн дюнья халкъымызнынъ проблемамызны окъуп бильмек керек. Эртеси куню июль 16-да он чешит малюмат азыр эди ве язылгъан саифелерни чокълаштырып эр кеснинъ элине даркъатылды. Июль 30-да Партия-Девлет Контроль болюгининъ реиси Резниченко бизим ишлеримиз коммунист партиянынъ Меркез комитети векиллерине берильгенини бильдирди ве бугунь – ярын бизим проблемамыз чезиледжеги акъкъында айтты.

Бу вакъытта бизим арамыздан 10 киши ЦК КПСС реиси А.Н. Микоян-нен корюшкен. Ондан эвель бизни, 43 кишини, сайып, адымызны, сойадларымызны язып, Алий Шуранынъ киришинде баягъы беклеттилер ве 10 киши сечип, корюшюв тарафыны бильдирдилер. Эртеси куню Микоян оларны къабул этти. Буларны эписини, бизни беклеген миллетке бильдермек ичюн, биз гостиница «ВДНХ», «Восток», «Заря», «Алтай» мусафирханелерде топлана эдик, амма бизге буны ясакъ эттилер, ве биз треннен Москованынъ тышында, км узакъта топланмагъа, корюшмеге, къонушмагъа меджбур олдыкъ.

Июль 12-де 1966 сенеси анда, орманда, 25- инджи къаралама бильгиси азырлана эди. Къараламада Москвада 28 июньден -15 июльге къадар векиллеримиз тарафындан япкъан ишлеримиз акъкъында язылгъан эди. Кене чокълаштырдыкъ ве оларны къырымтатарлар яшагъан Совет Бирлигининъ эр кошелерине ёлладыкъ. Яздыкъларымыз; 1966 сенеси июнь 25-и биз, 82 киши топландыкъ ве ЦК КПСС киришине кельдик, «Къырымтатар миллетнинъ меселелерни чезильмеси кетишатыны чезильмеси»ни бермек ичюн, андаки киришни мудири Строганов ильк дакъкъалардан итибарсыз, ашалатып, ярамай келимелерни къулланды ве сесине юксельтмеге башлады

Милиция башлыгъы, солдатларны ве госбезопасность офицерлерини чагъырды. Меним тилим аскер демеге истемей, чюнки олар аскер дегиль, рус солдатлар. Аскер дегенде, бизим козюмиз огюнде керчектен къырымтатар ордусынынъ аскерлери келе. Булар аскер дегиль – олар рус солдатлар. Ондан сонъ бизни къувдылар, машиналаргъа отурттылар, милиция бинасына кетирип, ашалатма сораштырувгъа ве тёнтювге огъраттылар. Бутюн кунь бизни махкеме камераларында туттылар, акъшам устю вокзалгъа кетирип, вагонларгъа юкледилер ве баскъы астында (конвой) Ташкентке елладылар. Арамыздан 20 киши, гизли шекильде, вазифемизни Москвада девам этмеси ичюн, насыл олса да къачты.

Ташкентке кельген сонъ, мен догъру Тимур Дагъджыгъа кеттим ве бу ой-фикирлерни яздым. Яздыкъларымызны биз язы машинканен чокълаштырып, халкъымызнынъ яшагъан ерлерине даркъаттыкъ. Айтмагъа керек ки, эписи гизли шекильде япыла эди. Бизни апсхане беклей эди. Къануннынъ шу метининден «За изготовление, распространение заведомо ложных измышлений, порочащих государственный и общественный строй».

1966 июль 18-и биз Меркез Комитетке кене кеттик (Ташкент) кимсенен улашамадыкъ. Ахыр сонъу киришнинъ мудири чыкъты ве бизим миллий меселемиз чезильмейджегини айтты. Онынъ сезлери: «Къырым Русиенинъ топрагъы дегиль, энди Украинаны топрагъы, кетинъиз эвлеринъизге ве ишлеринъизни бакъынъыз, екъса тайга буюк, сизге де, бизге де ер етер» - деди.

1966 сенеси август 3-юнде Айше Сейтмуратованы ве Сервер Шамуратовны миллет векиллери оларакъ туттылар ве бу къабаатнен якъаладылар «распространение информации, листовок, направленных на размножение национальной розни» с. Август 8-и Тимур Дагъджы ве Ахсеит Сейтмеметов Сервер Шамуратовнынъ къуртулмасы ичюн КГБ ге кеттилер, амма оларны экисини де туттылар. Ахмет Сейтмеметов сербест къалдырылды, Тимур Дагъджы исе тутулды. Онынъ сучланылгъан метини: «обвинение в распространении и изготовлении «ложной информаций».

Олар тутулгъан сонъ, бир афтадан Москвадан Чирчикке майор Севастьянов кельди. О, машинкада малюматларымызны язгъан къадынны (Васильева)ны тапкъан ве Васильева мени фоторесимлерде таныгъаныны айтты. О вакъыткъадже эвимде кягъытлар, Московада язылгъан 3-инджи КПСС Съездге суаллер, дилекчелер ве фото ресимлер сакълангъан эди. Московагъа махкемеге мени де чагъыргъан эдилер. Махкеме 1967 сенеси майыс 17-синде олды. Оларны 3 кишини, бирер йыл апс бердилер. Лякин олар затен 10 ай анда кечиргенлери ичюн, оларны йибердилер. Бойле этип, Айше Сейтмуратова, Сервер Шамуратов ве Тимур Дагъджы сербест къалдырылды.

Бу миллетимизнинъ Ватанымызгъа къайтмакъ ичюн муджделесининъ уфакъ бир парчасыдыр. АЛЛАХкъа шукюр, бизге кучь ве сабыр берген ичюн. Аминь!!!