РЫЦАР СУМЛЕННЯ І СВАБОДЫ Да 90-годдзя з дня нараджэння народного пісьменніка Беларусі Васіля Быкава

«Я - беларусь, мая родная мова – беларуськая» В. Быкаў ( )

Васіль Быкаў нарадзіўся 19 чэрвеня 1924 году ў вёсцы Бычкі Ушацкага раону Віцебскай вобласці. Дзяцінства было ў Васіля Быкава, па яго словах, скупое на радасці і трудная, як і ўвесь той час. Часта жылося ў неполадках, нястачы. Даводзілася і галадаць: «Трэба ісці ў школу, а нема чего паесці і апрануць». Зараз ў одноўленай сядзібе сям'і Быкавых размещчаны музей. На тэрыторыі сядзібы хата, у якой прайшло дзяцінства В.Быкава, хлеў, гумно. Вакол хаты _ дрэвы, пасаджаныя бацькам пісьменніка. У хаце плошчай 49 м² этнаграфічна- бытовая экспазіцыя, дзе размешчаны предметы хатняга ўжытку (альбом іх аналагі), якімі карысталася сям'я Быкавых. Малюнак В. Быкава

Змалку вызначаўшыся цягай да малеванная Васіль Быкаў поступает ў Віцебскае мастацкае вучылішча. Там навучэнцам плацілі пристойную па сялянскіх мерках стылендыю, ажно 60 рублёў. «Гэта ж гроши!» -- казаў бацька. Але ўдача нядоўга свяціла юнаку. 3 восені 1940 г. адмянілі стыпендыі і ўвялі плату за навучанне. В. Быкаву не было не толькі чим плаціць, але і на што жыць. Так скончыўся перши «віцебскі перыяд» Васіля Быкава. Памяць аб ім захоўвае мемарыяльная доска славутаму земляку, якая была ўстаноўлена на будынку былога мастацкага вучылішча ў 2008 г. Віцебскае мастацкае вучылішча

Быў яшчэ адзін непрацяглы перыяд пражывання Васіля Быкава ў Віцебску. У канцы 1940 г. Васіль Уладзіміравіч зноў прыехаў з вёскі ў город, каб паступіць у навучальную ўстанову.. Шаснаццацігадовы юнак стаў вучнем школы фабрычна-завадскога навучання (ФЗН) будаўнікоў. Па ўспамінах Быкава, зіма 1940–1941 гг. «была надта сьцюдзоная, зь вятрамі і маразамі. Мы ж працавалі і вучыліся скрозь на сьцюжы…». Асабліва запомнілася будаўніцтва дома на Суражскай шары (зараз вул. Гагарына): «…Я клаў вугал, для чего патрэбны быў спрут і галоўнае – дакладнае века, каб не скрывіць. Бегалі грэцца ў суседні цех чарапічнай фабрыкі, дзе было зацішней…» Дому, які будаваў Васіль Быкаў, не наканавана было захавацца. Як і самому Быкаву не наканавана было застацца ў Віцебску.

Выпуск у Віцебску прыпаў на початок 1941 г. «Нам аб'явілі, што паедзем працаваць на Украіну, у город Шостку» (Сумская вобласць). Там жыў Васілёў свояк, які ўцёк з Беларусі ад раскулачивания. Перад ад'ездам юнак узяў у Кублічах давидку аб вучобе ў 10 класе, намерваючыся ўжо ў Шостцы экстэрнам здаць экзамены за сярэднюю школу і паступіць у індустрыяльны інстытут. У Шостку он заехаў. Але вучыцца ў інстытуце не давялося. Грымнула война. Хлопца «цезарь военкомат» мабілізавалі «на абаронныя работы». В. Быкаў капаў супрацьтанкавыя равы, у складзе інжынернага батальона ўдзельнічаў у будаўніцтве іншых абаронных умацаванняў, а потом і ў баях на Паўднёва-Заходнім франце. Уцалець у такіх умовах было эмаль немагчима. Але В. Быкаву не як шанца вала. Быў выпадак у той калатнечы, калі яго ўжо вялі на расстрел, але немалады «вусаты чырвонаармеец», якому даручылі выканаць дзікі прысуд, пашкадаваў юнака і адпусціў яго, зрабіўшы адчэпны выстрел у паветра.

Потым Васіль Быкаў апынуўся ў Саратаўскім военным вучылішчы, якое закончыў у кастрычніку 1943 г., атрымаўшы звание младшего лейтенанта. Далей -- фронт да канца войны, баі -- зноў на Украіне, а яшчэ -- у Малдавіі, Румыніі, Венгрыі і Аўстрыі, дзе В. Быкаў і сустрэў Перамогу. Дачакацца яе было вялікім шчасцем, пра выключенасць якога сведчыць хоть бы тое, што з усіх 80 юнакоў, якія ў Саратаве разам з В. Быкавым атрымалі лсйтэнанцкія пагоны, жывымі засталіся толькі чацвёра. Зрэшты, і В. Быкаў меў два цяжкія раненні, потом одно параўнальна лёгкае, вельмі модную кантузію і яшчэ тысячи раз рызыкаваў жыццём. Лічыўся ен і паха ванным у брадкай магіле каля вёскі Вялікая Севярынаўка на Кіраваградчыне. У Румыніі, 1944.

На Кіраваградчыне есть брацкая магіла, дзе ў спісе паха ванных значыцца імя Васіля Быкава. Бацькі атрымалі похвальную, дзе паведамлялася, што іх сын, камандзір стралковага ўзвода лейтенант Выкаў Васіль Уладзіміравіч забіты 10 студзеня 1944 года, паха ванны на центральных могілках вёскі Вялікая Севярынаўка Кіраваградскай вобласці. У Румыніі, Малодшы лейтенант В. Быкаў з салдатамі свайго падраздзялення, 1944.

Пасля дэмабілізацыі В. Быкаў жыў у Гродне (з 1947), працаваў мастаком у гродзенскіх майстэрнях, у рэдакцыі областной газеты «Гродзенская праўда» (194749). У зноў служыў у Савецкай Арміі. Канчаткова дэмабілізаваўшыся (маёр запаса), працаваў літаратурным супрацоўнікам, літаратурным консультантам газеты «Гродзенская праўда» (195672). Член Саюза пісьменнікаў СССР з Выступаў як журналіст. Васіль Быкаў з маці Ганнай Рыгораўнай

У областным і рэспубліканскім другу пачалі з'яўляцца яго замалёўкі, фельетоны, нарысы. Быў бараны сакратаром Гродзенскага аддзялення СП БССР (197278). У 1978-м пераехаў на сталае жыццё ў Мінск. 3 гэтага часу займаўся выключена творчай працай. Уваходзіў у састаў праўлення СП СССР, Рады СП БССР, рэспубліканскага Савета Фонда міру. Ганаровы грамадзянін Ушацкага раона. З унукамІрына і Васіль Быкавы Васіль Быкаў з сынам Сяргеем

У снежні 2002 Васіль Быкаў пераехаў на жыхарства ў Чэхію, перед гэтым некалькі гадоў быў вымушаны жыць у Германіі, а да гэтага ў Фінляндыі. У 2002 апублікаваў кнігу ўспамінаў «Доўгая дарога дадому». У Чэхіі перанёс аперацыю. Прага.Васiль Быкаў, Сяргей Навумчык, Iвонка Сурвiлла. 24 сакавіка 2003 г.

Нечысьць на землю беду наклікала. Перагорадзіла белы дзень гора. Засталася Беларусь без Быкава - Беднай хатай Без Гаспадара. Рыгор Барадулін 22 чэрвеня 2003 г. Летам 2003 г. Васіль Быкаў, ужо невылечна хворы, вярнуўся ў Мінск, каб памерці на радзіме. Сэрца Васiля Уладзiмiравiча Быкава спынiлася 22 чэрвеня 2003 года. Магіла Васіля Быкава на Усходніх могілках Мінска Развiтанне з пiсьменнiкам. 25 чэрвеня 2003.

Першыя апавяданні Васіля Быкава былі надрукаваны ў часопісе "Вожык" (1947, «Дапякло»), газете "Гродзенская праўда" (1949, "У першим баі"). Але сам В. Быкаў свой пісьменніцкі лёс адлічвае з 1951, калі на Курылах, дзе ў той час служыў, напісаў апавяданні "Смерць человека" і "Абознік". Іх он паслаў на водгук М. Лынькову. Нягледзячы на ўвогуле ўдалы творчы дебют, В. Быкаў не быў перакананы ў тым, што літаратура – яго жыццёвае прызвание. 3 героя апавядання "У першим баі" Мікалая Беражнога пачаліся быкаўскія героі – маладыя афіцэры і солдаты з трагічным франтавым лёсам. Васіль Быкаў, 1966.

У "Жураўліным крышку" (1959) пісьменнік звярнуўся да ваеннай темы, каб застацца ёй верным эмаль увесь час. У наступных яго аповесцях паўстае перед чытачом гранічна праўдзівае адлюстраванне войны. Яго дворы нязменна нясуць ў сабе моцны заряд моральной энергіі, неабходнай чалавеку соння. Шырокая вядомасць прыйшла да Быкава пасля публікацыі аповесці "Трэцяя ракета" (1961). Тэма человека на войне так сама праходзіць праз аповесці "Пастка" (1962), "Альпійская балада" (1963), "Праклятая вышыня" (1968). У час працы

Канец 1950-х – початок 1960-х гадоў для В. Быкава – час пошукаў самого себе. Ён піша сатырычныя мініяцюры, гісторыка-прыгодніцкую аповесть "Апошні боец", серию навел на маральна-этычныя темы, другі цикл военных апавяданняў, нарысы, рэцэнзіі. Гэтыя дворы сведчаць пра тое, што іх аўтар ішоў да свайго адкрыцця свету, да аналітычнага даследавання чалавечага быцця, рашуча адмаўляючыся ад дробнатэмнасці, апісальнасці. Кожны твор быў для яго своеасаблівай школай майстэрства, пяро пісьменніка стелла, почерк набываў большую індывідуальную афарбоўку, мова выразнасць і дакладнасць. В. Быкаў набліжаўся да раскрыцця тих трагічных падзей , з якімі сутыкаецца галоўны герой яго аповесцей. Васіль Быкаў, 1964.

У партызанскім цикле аповесцей ("Круглянскі мост" (1968), "Пайсці і не вярнуцца" (1978), "Знак бяды" (1982) з асаблівай сілай выявілася проблема трагічнага, адвечная тема выбору ў складных умовах акупіраванай тэрыторыі і партызанскай барацьбы народа супраць фашыстаў. Не менш востра паказаў пісьменнік і падзеі калектывізацыі, да якіх упершиню звярнуўся ў аповесці "Знак бяды". У беларуськай літаратуры ніхто так оголена- праўдзіва, з болеем, абгрунтавана не паказаў бессэнсоўнасць, жорсткасць сталінскіх метадаў абагульнення сялянскіх гаспадарак, вытручвання ў селяніне-працаўніку любові да зямлі- карміцелькі, вынішчэння яго гаспадарчых традыцый. Васіль Быкаў, Найден Вылчаў (Балгарыя), Ніл Гілевіч, 1985.

У 1970-я гады В. Быкаў працягвае цикл аповесцей на военную тему: "Сотнікаў" (1970), "Абеліск" (1971), "Дажыць да світання" (1972), "Воўчая зграя" (1974), "Яго батальон" (1975). З Петрусём Броўкам,1976.В. Быкаў, У. Караткевiч, М. Аўрамчык,1973.

Аднак у застойные гады афіцыйная крытыка непрыймальна ставілася да бескампрамісных аповесцей В. Быкава пра вайну. Адзін з самых вострапраўдзівых яго твораў "Мёртвым не баліць" (1965) убачыў свет на той час толькі ў часопісах "Маладосць" і "Новый мир", дзякуючы грамадзянскай мужнасці іх рэдактараў П. Панчанкі і А. Твардоўскага. В. Быкава абвінавачвалі ў тым, што он не з тих пазіцый піша пра вайну, скажае праўду, ачарняе гераічных савецкіх воінаў. У хвіліны роздуму Васіль Быкаў сярод школьнікаў г. Ліда, СШ 8 Васіль Быкаў сярод воінаў, 1982

Пераасэнсаванне мінулага стала галоўным напрамкам, па якім рухалася быкаўская думка ў 1980-я гады. Пісьменнік пераасэнсоўвае і прыкметна ўдакладняе многое з того, што ўпэўненна сцвярджаў ў сваіх дворах. У рамане "Кар'ер" (1985) паяднаны сучаснасць і война. Складаны лёс человека ва ўмовах фашысцкай акупацыі пісьменнік показывает ў аповесці "У тумане" (1988). "Аблава" (1989) мае реальную жыццёвую основу. В. Быкаў акцэнтуе ўвагу на зла весна- разбуральнай сутнасці часу і гаворыць пра катастрафізм духоўнага быцця ў целым. З суровым рэалізмам у адлюстраванні падзей напісана быкаўская "Сцюжа" (1969, 1991). Васіль Быкаў на Магілёўскім камбінаце сінтэтычнага волокна імя У.І.Леніна

У 1990-я В. Быкаў бярэ на ўзбраенне апавяданне. "На чорных лядах", "Бедныя людзі" (абодва ), "Жоўты пясочак", "Зенітчыца", "Палкаводзец", "Палітрук Каламіец", "Падоранае жыццё" (усе ). На адкрыцьцi помнiка Язэпу Драздовiчу ў 1993 годзе. Васіль Быкаў, Максім Танк, Алесь Адамовіч.

Аповесть "Пакахай мяне, салдацік" (1996) тематычна звязана з циклам "военных" апавяданняў. Аповесть "Ваўчыная яма" (1999) расказвае пра жыццё ў чарнобыльскай зоне. Надзвычай складаныя рэаліі ваеннай рэчаіснасці паўстаюць з аповесці "Балота" (2001). В. Быкаў. Фрагмент рукапісу п'есы "Пакахай мяне, салдацік...», 1997.

Яшчэ адна іпастась пісьменніка – аўтар "баек жыцця" з філасофска- алегарычным зместам: "Сцяна" (1995), "Музыка", "Народныя мсціўцы" (абодва ), "Ваўчыная яма", "Мальбара", "Тры нявымаўленых словы", "Труба" (усе ), "Галоўны крыгсман", "Хутаранцы", "Апалагетыка "нагана", "Кошка і мышка" (усе ). Выходзяць кнігі прозы "Сцяна" (1997), "Пахаджане" (1999).

Быкаўскія прыпавесці ўвайшлі ў супольную кнігу Р. Барадуліна і В. Быкава "Калі рукаюцца душы" (2003). Працягвае тему сяброўства кніга "Дажыць да зялонай травы" (2008). Кнігу пад такой назвай В. Быкаў і Р. Барадулін пісалі 43 гады. Складаецца яна з сяброўскага ліставання двух выдатных творцаў, якое пачалося ў У гады перабудовы В. Быкаў актывізаваўся як грамадскі дзеяч, публіцыст. Яго выступленні, артыкулы, інтэрвю склалі зборнікі "На крыжах" (1992) і "Крыжовы шлях" (1998). Пісьменнік падсумаваў вынікі свайго жыцця і творчасці кнігай успамінаў "Доўгая дарога дадому" (2002). Васіль Быкаў з Рыгорам Барадуліным Васіль Быкаў і Святлана Аляксяевіч

Адной з апошніх прац В. Быкава сталі аповеды Барыса Кіта, запісаныя Васілём Быкавым улетку 2001 "Цярновы шлях", якія пазней увайшлі ў кнігу "Грамадзянін свету" (2004). Кожны з 12 аповедаў пачынаецца лірычна-белетрыстычным уступам самого В. Быкава, які пры гэтым каларытна характарызуе нямецкія рэаліі і апавядальніка. У Берліне Васіль Быкаў і Барыс Кіт. Франкфурт на Майне, кастрычнік 2001 г.

Пасля смерці Васіля Быкава зяўляюцца на старонках другу невядомыя беларуськаму чытачу дворы. У кнігу "Бліндаж" (2007) увайшлі аповесці "Бліндаж" (1987) і "Апошні боец" (1958), якія раней не ўключаліся аўтарам у ніводзін свой зборнік.

Балет "Альпійская балада" (1967) напісаў Я. Глебаў, на яго ж аснове стварыў "Сюіту з балета "Альпійская балада". Оперу "Сцежкаю жыцця" (1980, паводле "Воўчай зграі") стварыў Г. Вагнер. У 1990 пастаноўка радыёспектакляў па аповесцях В. Быкава "У тумане" і "Кар'ер" адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР. Да творчасці пісьменніка звярталіся мастакі А. Кашкурэвіч, I. Немагай. Па дворах В. Быкава пастаўлены кінафільмы "Трэцяя ракета" (1963), "Альпійская балада" (1966), "Дажыць да світання" (1975), "Воўчая зграя" (1976), "Абеліск" (1977), "Узыходжанне" (1977, паводле "Сотнікава", рэжысёр Л. Шапіцька) "Знак бяды" (1985), кароткаметражны фільм "Пастка", тэлефільм "Доўгія вёрсты войны" (1976, паводле аповесці "На ўсходзе сонца"). В. Дашуком створаны фільм пра В. Быкава "Узыходжанне" (1985). П'еса "Апошні шанц" ставілася ў тэатрах. Былі інсцэніраваны яго аповесці "Абеліск", "Альпійская балада", "Дажыць да світання" (усе – Масква), "Знак бяды" (Гомель, Ленінград, Мінск), "Пайсці і не вярнуцца" (Кастрама, Масква, Чарнігаў), "Сотнікаў" (Ленінград, Магілёў), "Трэцяя ракета" (Кіеў, Масква) і інш.

Разумею, як цяжка быць В.Быкавым. Таму схіляюся перед яго творчасцю і маральным подзвігам Чынгіз Айтматаў

Бібліятэка установы адукацыі «Бабруйскі тэхналагічны прафесійна-тэхнічны каледж» Падрыхтавала: І. Сірач Быкаў, В. Збор твораў: у 4 т. т.3. – Мн.: мастацкая літаратура, с Бугаёў, Д. Васіль Быкаў: нарыс жыцця і творчасці. – Мн.: Нар. Асвета, – 207 с. 3.Буран, В. Васіль Быкаў: нарыс творчасці - Мн:Маст. літ с. 4. Быкаў, В. Пакахай мяне, салдацік// Полымя, с Пажарыцкі, М. Міфалогія і фальклор у творчасці Васіля Быкава//Роднае слова с Кручок, М. Рыцар сумлення і свабоды// Роднае слова с