сњзлек составына кљндђлек кулланыштагы, шушы телдђ сљйлђшњчелђргђ њз, гадђти булып саналган, искергђнлек билгесе булмаган, яћалык билгесе дђ сизелмђгђн. - презентация

1

2 сњзлек составына кљндђлек кулланыштагы, шушы телдђ сљйлђшњчелђргђ њз, гадђти булып саналган, искергђнлек билгесе булмаган, яћалык билгесе дђ сизелмђгђн сњзлђр керђ.

3 кулланылыштагы сњзлђрне сљйлђњче кеше белеп кенђ калмый, кљндђлек тормышында аларны еш файдаланырга мђќбњр була. Мђсђлђн, икмђк, ипи, су, љй, тоз, бару, ашау, йоклау, тыћлау, зур, ђйбђт, тђрђзђ, џава, аяк кебек сњзлђр кешелђр тормышында ничђ тапкыр кабатланып тора икђн!

4 Бер иќтимагый тљркем љчен генђ актив булган сњзлђр дђ бар. Укытучылар телендђ књбрђк класс, укучы, такта, акбур, парта, дежур, журнал, коридор кебек сњзлђр очраса, студентлар аудитория, зачет, имтихан, куратор, стипендия, аттестация, тљзелеш отряды, фестиваль, диплом кебеклђрне еш кабатлар.

5 сњзлек запасына сирђк очрый торган сњзлђр керђ, аларныћ инде кирђге кимегђн була. Теге яки бу сферада аларныћ юклыгы яки кимње инде сизелми башлый. Бу катламны теге яки бу кешенећ џљнђренђ, эшенђ, белеменђ бђйле булган пассив сњзлек запасы белђн бутамаска кирђк. Пассив сњзлеккђ телдђн инде тљшеп кала башлаган искергђн сњзлђр яисђ ђле гомумђдђби телгђ урнашып ќитђ алмаган сњзлђр керђ.

6 Телдђге аерым сњзлђрнећ пассивлашуы, искерње белђн беррђттђн башка процесс та бара: телдђ яћадан-яћа сњзлђр барлыкка килеп тора. Ќђмгыять, ќитештерњ, фђн, мђдђният њскђн саен, яћа тљшенчђлђр туа џђм аларга исем бирергђ кирђк була.

7 Телдђге яћа сњзлђрне неологизмнар (грек. neos – яћа, logos – сњз) дилђр. Соћгы бер-ике дистђ ел эчендђ генђ барлыкка килгђн мећлђгђн сњзлђрнећ кайберлђрен генђ алыйк: эзтабар, савымчы, лавсан, фђнни- техник революция, космонавт, КамАЗ, башлам, остазлык, президент, космодром, космик корабль, хђбђр­ дарлык, ваучер.

8 телнећ њз хђзинђсендђге сњзлђрнећ тамырларына тљрле кушымчалар ялгау, иске сњзлђргђ яћа мђгънђ љстђњ, башка теллђрдђн сњзлђр алу, яћаларын уйлап табу юлы белђн.

9 Шулай да була: соћгы 10 – 15 ел эчендђ татар теленђ элек кић кулланылышта булган хастаханђ, шифаханђ, остаханђ, ќљмџњрият, сђясђт, икътисади, мђдђният, табиб, сђнгатькяр, дивар, ќђдвђл, фирка кебек сњзлђр кире кайтып, матбугатта еш кулланыла башлады.

10 Телдђ тамырдаш сњзлђр бик књп. Татар телендђге баш сњзен генђ алып карыйк. Тљрле чорларда нинди генђ сњзлђр ясалмаган аннан?! Хђзер инде аларныћ књбесе, яћалык тљсмерен югалтып, кић кулланылышка кереп киткђн: башак, башаклану, башаркан, башаяк, башбаштак, башбашы, башваткыч, башка, башкарма, башкача, башкода, баш-књз, башлам, башлангыч, башлау, башлы, башлык, башлы-књзле, башлыча, башма-баш, башмак, башсыз, башсызлык, башта, баштан, баштанаяк, баштук, баштњбђн, башча, башчы, башы-актыгы, башыннан-аяк, янбаш, кулбаш.

11 Неологизмнар – тарихи тљшенчђ. Туган вакытта сњз яћа була, аннан неологизм булудан туктый, хђтта аерым очракларда архаизм џђм тарихи сњзгђ дђ ђйлђнергђ мљмкин. Мђсђлђн, советизмнар. Шул рђвешле, телдђ љзлексез рђвештђ яћа сњзлђр туа торалар, кайберлђре искерђ, телдђн тљшеп кала тора.