Тема: Җирнең ясалма иярченнәре. Ракеталар Кукмара муниципаль районы муниципаль белем бирү учреждениесе Байлангар авылы гомуми урта белем бирү мәктәбе. - презентация

1

2 Тема: Җирнең ясалма иярченнәре. Ракеталар Кукмара муниципаль районы муниципаль белем бирү учреждениесе Байлангар авылы гомуми урта белем бирү мәктәбе

3 Дәрес планы 1. Актуальләштерү А) Бөтендөнья тартылу законы ничек ачылган? Б) Җирдәге һәм Айдагы ирекле төшү тизләнеше турында сез нәрсәләр беләсез? В) Өй эшенә бирелгән мәсьәләне тикшерү 2. Аңа материалны аңлату Кайчан җисем Җирнең ясалма иярчене була ала? Ясалма иярченнәрне космоска чыгару. Тарихи фактлар Дөньяда беренче очучы-космонавт Ю.А.Гагарин 3. Белемнәрне ныгыту. Тест 4. Белемнәрне тирәнәйтү Истәлекле вакыйгалар Яңа космик проектлар 5. Йомгаклау Өйгә эш.

4 Күп еллар дәвамында җисемнәрнең, аерым алганда, Айның Җир тирәли һәм планеталарның Кояш тирәли хәрәкәтен өйрәнеп, Ньютон үтә дә кыю фикергә килә: Галәмдәге барлык җисемнәр үзара бер-берсенә тартылалар, - ди ул. Бөтендөнья тартылу законы ничек ачылган?. Исаак Ньютон ( )

5 Ньютонның төп ачышы – җисемнәрнең үзара тартылуы турындагы даһи фаразларында гына түгел, ул әлеге үзара тәэсирләрнең законын, дөресрәге, ике җисем арасындагы гравитация көчен исәпләү формуласын чыгаруга ирешә. Ньютонның төп ачышы – җисемнәрнең үзара тартылуы турындагы даһи фаразларында гына түгел, ул әлеге үзара тәэсирләрнең законын, дөресрәге, ике җисем арасындагы гравитация көчен исәпләү формуласын чыгаруга ирешә. Теләсә нинди ике җисем үзләренең массаларына туры пропорциональ һәм алар арасындагы ераклыкның квадратына кире пропорциональ көч белән бер - берсенә тартылалар. Теләсә нинди ике җисем үзләренең массаларына туры пропорциональ һәм алар арасындагы ераклыкның квадратына кире пропорциональ көч белән бер - берсенә тартылалар.

6 Җисемне Җир өстеннән ераклаштырганда, аңа тәэсир итүче авырлык көче ничек үзгәрә? Ни өчен? Җисемне Җир өстеннән ераклаштырганда, аңа тәэсир итүче авырлык көче ничек үзгәрә? Ни өчен? Кайсы очракта бер үк җисемгә тәэсир итүче авырлык көче зуррак була : җисем Җир шарының экватор өлешендә вакыттамы, әллә полюсларның берсендәме? Ни өчен?

7 Җирдәге Җирдәге һәм Айдагы ирекле төшү тизләнеше турында сез нәрсәләр беләсез? Ул нинди физик зурлыкларга бәйле?Айдагы

8 Өй эшенә бирелгән мәсьәләне тикшерү. Ай Җир тирәсендә радиусы км лы әйләнә буенча хәрәкәт итә дип алып исәпләгез: а) Җир белән Ай арасындагы тартылу көчен; б) Айның Җир тирәли хәрәкәте вакытында үзәккә омтылу тизләнешен; в) Айның Җиргә карата хәрәкәт тизлеге модулен табыгыз. Бирелгән: Чишү: Җавап: Ни өчен авырлык көче тәэсирендә Җир тирәли әйләнүче иярченнәр Җиргә төшми?

9 Кайчан җисем Җирнең ясалма иярчене була ала? Рәсем астына болай язылган: Ыргытылган таш авырлык көче тәэсирендә турысызыклы юлыннан авыша һәм, кәкре траектория ясап, ниһаять, Җиргә төшә. Әгәр зуррак тизлек белән ыргытсаң, ераккарак барып төшә. Бу фикерен дәвам итеп, Ньютон шундый нәтиҗәгә килә: һаваның каршылыгы булмаганда һәм җитәрлек зур тизлек биргәндә, җисем Җиргә бөтенләй төшмәскә мөмкин,ә Җир өстеннән даими ераклыкта калып, түгәрәк траектория ясаячак. Мондый җисем Җирнең ясалма иярчене булып китә. Бу сорауга җавапны Ньютон үз рәсемендә аңлатып калдырган:

10 Җир тирәсендә әйләнә буенча хәрәкәт итеп, аның ясалма иярчене булсын өчен, җисемгә нинди тизлек бирергә кирәклеген исәпли торган формула чыгарыйк. v- җисемнең r радиуслы әйләнә буенча хәрәкәт итү тизлеге. а = g Димәк, иярчен өчен Бу тизлек беренче космик тизлек дип атала. Әгәр иярченнең Җир өстеннән биеклеге зуррак булса, бу формула түбәндәгечә языла: Тизлек зуррак булган саен, эллипс сузынкырак була. Икенче космик тизлек дип аталучы 11,2 км/с тизлек бирелсә, җисем Җир тартуын җиңә һәм космик киңлеккә китә.

11 Ясалма иярченнәрне космоска чыгару. Космик очышлар өчен ракеталарны куллану идеясе 1903 елда рус галиме, уйлап табучы, укытучы Константин Эдуардович Циалковский тарафыннан тәкъдим ителә. Циалковский беренче булып реактив хәрәкәт теориясен эшли, аларның тизлекләрен исәпләү формуласын чыгара һәм күпбаскычлы ракеталар куллануны тәкъдим итә. Космик очышлар өчен ракеталарны куллану идеясе 1903 елда рус галиме, уйлап табучы, укытучы Константин Эдуардович Циалковский тарафыннан тәкъдим ителә. Циалковский беренче булып реактив хәрәкәт теориясен эшли, аларның тизлекләрен исәпләү формуласын чыгара һәм күпбаскычлы ракеталар куллануны тәкъдим итә. Ярты гасыр үткәч, Циалковский идеясы Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге галимнәр, конструкторлар тарафыннан үстерелә һәм тормышка ашырыла. Җирнең ясалма иярченнәре төзелә һәм ракеталар ярдәмендә космоска чыгарыла. Ярты гасыр үткәч, Циалковский идеясы Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге галимнәр, конструкторлар тарафыннан үстерелә һәм тормышка ашырыла. Җирнең ясалма иярченнәре төзелә һәм ракеталар ярдәмендә космоска чыгарыла елның 4 октябрендә Советлар Союзында, кешелек тарихында беренче булып, Җирнең ясалма иярчене җибәрелә. Диаметры 58 см һәм массасы 83,6 кг булган шар формасындагы иярчен 947 км биеклектә, 92 көн дәвамында очып йөрде елның 4 октябрендә Советлар Союзында, кешелек тарихында беренче булып, Җирнең ясалма иярчене җибәрелә. Диаметры 58 см һәм массасы 83,6 кг булган шар формасындагы иярчен 947 км биеклектә, 92 көн дәвамында очып йөрде.

12 Тарихи фактлар 1957 елның 3 нче ноябрендә икенче ясалма иярчен космоска җибәрелә. Спутникның массасы 508 кг була һәм герметик кабинада Лайка исемле эт тә урнаштырыла. Җир өслегеннән 1671 км биеклектә спутник 5 ай да 11 көн оча елның 3 нче ноябрендә икенче ясалма иярчен космоска җибәрелә. Спутникның массасы 508 кг була һәм герметик кабинада Лайка исемле эт тә урнаштырыла. Җир өслегеннән 1671 км биеклектә спутник 5 ай да 11 көн оча елның 4 октябрендә Айга автоматик станция җибәрелә. Айның безгә күренмәгән ягының фоторәсеме Җиргә тапшырыла елның 4 октябрендә Айга автоматик станция җибәрелә. Айның безгә күренмәгән ягының фоторәсеме Җиргә тапшырыла елның 4 октябрендә Айга автоматик станция җибәрелә. Айның безгә күренмәгән ягының фоторәсеме Җиргә тапшырыла елның 4 октябрендә Айга автоматик станция җибәрелә. Айның безгә күренмәгән ягының фоторәсеме Җиргә тапшырыла. Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге конструкторлар тарафыннан эшләнгән космик аппаратлар, Айга төшеп, аның туфрагын Җиргә алып кайталар. Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге конструкторлар тарафыннан эшләнгән космик аппаратлар, Айга төшеп, аның туфрагын Җиргә алып кайталар.Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге конструкторлар тарафыннан эшләнгән космик аппаратлар, Айга төшеп, аның туфрагын Җиргә алып кайталар.Сергей Павлович Королев җитәкчелегендәге конструкторлар тарафыннан эшләнгән космик аппаратлар, Айга төшеп, аның туфрагын Җиргә алып кайталар.

13 Дөньяда беренче очучы- космонавт. Кешенең космик пространствога очуы тарихта беренче тапкыр 1961 елның 12 нче апрелендә тормышка ашты. Юрий Алексеевич Гагарин Восток иярчен- кораблендә галәмгә очыш ясады. Бу тарихи вакыйга хөрмәтенә һәр елны 12 нче апрель Космонавтика көне итеп билгеләп үтелә. Кешенең космик пространствога очуы тарихта беренче тапкыр 1961 елның 12 нче апрелендә тормышка ашты. Юрий Алексеевич Гагарин Восток иярчен- кораблендә галәмгә очыш ясады. Бу тарихи вакыйга хөрмәтенә һәр елны 12 нче апрель Космонавтика көне итеп билгеләп үтелә. Восток иярчен корабле Җир тирәли орбитага куәтле йөртүче ракета ярдәмендә чыгарыла. Ракетаның гомуми озынлыгы 38 м (12 катлы йорт биеклеге), ә нигезе янындагы диаметры 10 м дан артык. Йөртүче ракетадагы двигательлләрнең суммар егәрлеге 15 млн. кВт тәшкил итә. Восток иярчен корабле Җир тирәли орбитага куәтле йөртүче ракета ярдәмендә чыгарыла. Ракетаның гомуми озынлыгы 38 м (12 катлы йорт биеклеге), ә нигезе янындагы диаметры 10 м дан артык. Йөртүче ракетадагы двигательлләрнең суммар егәрлеге 15 млн. кВт тәшкил итә.

14 Тест. 1 вариант. 1. Кешелек тарихында Җирнең беренче ясалма иярчене кайчан космоска җибәрелгән? А. 1961; Б. 1957; В. 1963; Г Массасы 100 кг булган җисемнең Айдагы авырлыгы күпме булыр? А Н; Б.0 Н; В. 160 Н; Г.1600 Н. 3. Җисемнәр арасындагы ераклыкны 2 тапкыр арттырганда, аларның бер-берсенә тартылу көче ничек үзгәрер? А. 2 тапкыр кими; Б. 2 тапкыр арта В. 4 тапкыр кими; Г. 4 тапкыр арта. 4. Велосипедчы 10 м/с тизлек белән, 20 м радиуслы әйләнә буенча хәрәкәт итсә, үзәккә омтылу тизләнеше күпме булыр. А. 5 м/с²; Б. 0,5 м/с²; В. 2 м/с²; Г.0,2 м/с². 5. Массасы 1 т булган автомобиль, 36 км/сәг тизлек белән, 100 м радиуслы әйләнә буенча хәрәкәт итсә, аңа тәэсир итүче көч күпме булыр. А Н; Б.0 Н; В. 160 Н; Г.1600 Н. 2 вариант. 1. Д ө ньяда беренче очучы – космонавт Ю.А. Гагарин кайчан космоска очыш ясады? А. 1961; Б. 1957; В. 1963; Г Массасы 50 кг булган җ исемне ң Җ ирд ә ге авырлык к ө че к ү пме булыр? А. 50 Н; Б. 500 Н; В. 0 Н; Г. 5 Н. 3. Җ исемн ә р арасындагы ераклыкны 2 тапкыр киметс ә к, аларны ң бер-берсен ә тартылу к ө че ничек ү зг ә рер? А. 2 тапкыр кими; Б. 2 тапкыр арта; В. 4 тапкыр кими; Г. 4 тапкыр арта. 4. Автомобиль 10 м/с тизлек бел ә н 50 м радиуслы дуга ясап борылса, аны ң ү з ә кк ә омтылу тизл ә неше к ү пме булыр? А. 0,5 м/с ² Б. 5 м/с ²; В. 2 м/с ²; Г.0,2 м/с ². 5. Массасы 200 г булган җ исем, 10 м/с тизлек бел ә н, 20 см радиуслы дуга буенча х ә р ә к ә т итс ә, а ң а т ә эсир ит ү че к ө ч к ү пме булыр. А Н; Б.100 Н; В. 200 Н; Г.10 Н. 1. Б. 2. В. 3.В. 4. А. 5. А1. А. 2. Б. 3.Г. 4. В. 5. Б

15 Истәлекле вакыйгалар

16 1963 ел. Беренче хатын-кыз-космонавт Терешкова Валентина Владимировна ел. Беренче хатын-кыз-космонавт Терешкова Валентина Владимировна ел. Тарихта беренче ачык космоска чыккан космонавт Леонов Алексей Архипович ел. Тарихта беренче ачык космоска чыккан космонавт Леонов Алексей Архипович. Ачык космоста Ачык космоста 1986 елны Протон ракетасы ярдәмендә Мир орбиталь комплексы Җир орбитасына чыгарыла. Аңа астрофизик һәм технологик модульләр тоташтырыла. Бу комплекс Җир өслеген һәм атмосфераның югары катлауларын тикшерү буенча зур эш алып бара. Ләкин 15 ел хезмәт иткәннән соң, күп чыгымнар сорау сәбәпле, станция, хәрәкәт итү орбитасыннан чыгарылып, океанга батырыла елны Протон ракетасы ярдәмендә Мир орбиталь комплексы Җир орбитасына чыгарыла. Аңа астрофизик һәм технологик модульләр тоташтырыла. Бу комплекс Җир өслеген һәм атмосфераның югары катлауларын тикшерү буенча зур эш алып бара. Ләкин 15 ел хезмәт иткәннән соң, күп чыгымнар сорау сәбәпле, станция, хәрәкәт итү орбитасыннан чыгарылып, океанга батырыла. Истәлекле вакыйгалар. Истәлекле вакыйгалар.

17 Күп тапкыр кулланылышлы космик корабльләр елның 15 нче ноябрендә беренче күп тапкыр кулланылышлы Буран космик корабленең тикшерү очышы булды. Энергия ракетасы ярдәмендә космоска чыгып корабль автомат рәвештә Җиргә әйләнеп кайтты. Бу очыш илебез фән һәм техникасының зур казанышы булды елның 15 нче ноябрендә беренче күп тапкыр кулланылышлы Буран космик корабленең тикшерү очышы булды. Энергия ракетасы ярдәмендә космоска чыгып корабль автомат рәвештә Җиргә әйләнеп кайтты. Бу очыш илебез фән һәм техникасының зур казанышы булды. Буранның озынлыгы 36,4 метр, канат киңлеге 24 метр, массасы 100 тоннадан артык. Буранның озынлыгы 36,4 метр, канат киңлеге 24 метр, массасы 100 тоннадан артык. Американың Шаттл корабле очышы.

18 Яңа космик проектлар – 2025 елларга Роскосмос, МКС станциясендә эшне төгәлләп, яңа космик орбиталь станция төзергә планлаштыра – 2025 елларга Роскосмос, МКС станциясендә эшне төгәлләп, яңа космик орбиталь станция төзергә планлаштыра. Төзеләчәк күпмаксатлы станция Россиянең барлык территориясен күзәтергә мөмкинлек бирәчәк. Хәзерге вакытта МКС ның Россия сегментында бары тик 6 – 7 % территорияне генә күзәтеп була. Төзеләчәк күпмаксатлы станция Россиянең барлык территориясен күзәтергә мөмкинлек бирәчәк. Хәзерге вакытта МКС ның Россия сегментында бары тик 6 – 7 % территорияне генә күзәтеп була. Космоска очуның яңа технологияләренең берсе - самолет ярдәмендә 20 км биеклеккә күтәрелеп, тау динамик маневры ясап, пассажирлар урнашкан ракета модулен алга таба очыртып җибәрү. Бу модуль, мөстәкыйль рәвештә орбиталь станциягә менеп, кире әйләнеп төшәргә сәләтле булачак. Космоска очуның яңа технологияләренең берсе - самолет ярдәмендә 20 км биеклеккә күтәрелеп, тау динамик маневры ясап, пассажирлар урнашкан ракета модулен алга таба очыртып җибәрү. Бу модуль, мөстәкыйль рәвештә орбиталь станциягә менеп, кире әйләнеп төшәргә сәләтле булачак. Куллану максаты: космик туризм, бизнес, фәнни - тикшерү эшләре һ.б. Куллану максаты: космик туризм, бизнес, фәнни - тикшерү эшләре һ.б.

19 Өйгә эш. § 20, 23 укырга. § 20, 23 укырга. Җирнең ясалма иярченнәре. Ракеталар. (Темага карата кызыклы материаллар туплап алып килергә.) 1.Җирнең ясалма иярченнәре 2. Константин Эдуардович Циалковский 3.Сергей Павлович Королев 4.Ю.А.Гагарин беренче очучы-космонавт 5.Күп тапкыр кулланылышлы космик корабльләр 6.Яңа космик проектлар 19 нчы күнегү 1, нчы күнегү 1, 2. Мәсьәләне чишәргә. Мәсьәләне чишәргә. 1. Җирнең ясалма иярчене Җир өслегеннән 2600 км биеклектәге орбита буенча хәрәкәт итә. Аның тизлеген табыгыз. 2. Әгәр Ай өслеге тирәсенә түгәрәк орбитага ясалма иярчен җибәрелсә, ул 1,67 км/с тизлек белән хәрәкәт итәр иде. Ай өслегендә ирекле төшү тизләнеше 1,6 м/с² булса, Айның радиусын табыгыз.